Narativ o obojenim revolucijama sve češće se pojavljuju u informacionom prostoru Zapadnog Balkana, naročito u trenucima političkih kriza, masovnih protesta i pojačanog pritiska građana za odgovornost institucija. U tim okolnostima, pojam se ne koristi kao analitički okvir, već kao politička etiketa koja unaprijed tumači događaje: protesti se predstavljaju kao spolja režirana operacija, usmjerena na rušenje države i promjenu vlasti, dok se nezadovoljstvo građana svodi na navodno dirigovane aktivnosti. Posljedica je sistematsko preusmjeravanje pažnje sa sadržaja zahtjeva (odgovornost, transparentnost, vladavina prava) na potragu za organizatorom i finansijerom, čime se javna debata radikalno sužava i polarizuje.
Ovo je jedan od zaključaka najnovije analize Digitalnog forenzičkog centra (DFC) koja se bavi upravo protestima u zemljama Zapadnog Balkana I narativima koji se uz njih vezuju.
Kako navode iz DFC-a, fenomen nije ograničen na Balkan.
“Evropski informacioni prostor već duže vrijeme bilježi prisustvo i recikliranje tvrdnji o obojenim revolucijama kao navodnom mehanizmu Zapada za miješanje u unutrašnje stvari drugih država. Više analiza, dokumentuje obrazac u kojem se protesti i političke krize u različitim državama objašnjavaju kao zapadna operacija, bez obzira na lokalne uzroke i kontekst. Posebno se insistira na tvrdnjama o ulozi zapadnih službi, nevladinih organizacija, fondacija i medija, pri čemu se svaka međunarodna podrška reformama ili civilnom društvu reinterpretira kao prikrivena subverzija. Tako se demokratska mobilizacija prikazuje kao prijetnja, a autoritarni odgovor kao odbrana poretka”, stoji u analizi.
U ruskoj informacionoj strategiji, dodaje se, narativ o obojenim revolucijama predstavlja jedan od ključnih diskurzivnih alata.
“Njegova spoljnopolitička funkcija je da delegitimiše proevropske i reformske procese u državama koje Rusija posmatra kao geopolitički relevantne, posebno kada se ti procesi suprotstavljaju ruskim interesima. Unutrašnja i saveznička funkcija je da se vlastima koje su sklone autoritarnim praksama ponudi instrument za suzbijanje nezadovoljstva. Protest se pretvara u bezbjednosnu prijetnju, a institucije i javnost se mobilizuju protiv spoljnog neprijatelja. Time se opravdava pritisak na kritičare, civilno društvo, akademsku zajednicu i nezavisne medije, uz istovremeno učvršćivanje političke kontrole nad narativima”, navode iz DFC-a.
Ovaj narativ, kako kažu, treba posmatrati kao komponentu informacione moći koja utiče na demokratsku otpornost društava.
“Kada se obojena revolucija nametne kao dominantno objašnjenje, prostor za racionalnu raspravu o uzrocima krize se smanjuje, a javne institucije dobijaju podsticaj da reagijuju represivno umjesto reformistički”, pokazuje analiza.
Šta predstavljaju obojene revolucije
U istorijskom smislu, pojašnjavaju iz DFC-a, termin obojene revolucije obično se vezuje za talas masovnih, uglavnom nenasilnih protesta i političkih promjena u postsovjetskom prostoru i šire, posebno početkom 2000-ih.
“Primjeri poput Ruže u Gruziji, Narandžaste u Ukrajini ili Tulipana u Kirgistanu. U tim slučajevima, društveni pokreti i opozicione strukture insistirali su na izbornom integritetu, ograničenju zloupotreba vlasti i jačanju institucija. Međutim, već tada su se pojavile političke interpretacije koje su te procese tumačile kao proizvod spoljnog uticaja, a ne unutrašnje dinamike”, navodi se u analizi.
U ruskom političko-bezbjednosnom diskursu, stoji u daljem tekstu, obojena revolucija dobija normativno negativno značenje i status prijetnje. Pojam se, kako kažu, povezuje sa idejom da Zapad posjeduje način za promjene režima koji kombinuje finansiranje organizacija, obuku aktivista, međunarodnu medijsku podršku i pritisak kroz diplomatiju.
“Narativ je koristan zato što prebacuje fokus sa uzroka na navodne organizatore. Umjesto rasprave o korupciji, javnim uslugama, nejednakosti ili institucionalnim propustima, diskusija se svodi na pitanja ko stoji iza i ko finansira. Time se depolitizuju stvarni problemi i politizuju procedure: donacije, grantovi, obuke, međunarodni projekti. Takva transformacija omogućava da se svaki akter koji radi na reformama, transparentnosti ili ljudskim pravima lako označi kao posrednik stranih interesa. U praksi, to stvara uslove za uvođenje restriktivnih mjera prema civilnom društvu (kampanje stigmatizacije, pa i predlozi zakona o stranim agentima)”, stoji u tekstu analize.
U narativu o Ukrajini, kaže se dalje, obojena revolucija je centralni element delegitimizacije Euromajdana i proevropskog kursa.
“Iz analiza ruskih informativnih kampanja jasno se vidi kako se politički događaji reinterpretiraju kroz narative koji ciljaju percepciju, stvaraju sumnju, relativizuju odgovornost i fragmentiraju javno mnjenje. U tom smislu, narativ o obojenoj revoluciji nije samo opravdanje, već i operativno sredstvo za dugoročno potkopavanje legitimnosti reformskih procesa. Zbog tih karakteristika, narativ ima visok potencijal za izvoz i lokalnu adaptaciju. To ga čini posebno opasnim u državama u tranziciji, gdje su institucije krhke, a politički akteri često teže da konflikte rješavaju kontrolom narativa umjesto izgradnjom povjerenja kroz odgovornost”,upozoravaju iz DFC-a.
Narativ o obojenoj revoluciji u Srbiji
Prema njihovim riječima, u Srbiji se narativ o obojenoj revoluciji koristi kao konsolidovani mehanizam delegitimizacije građanskih i studentskih protesta.
“Kada protesti eskaliraju, fokus zvanične i prorežimske komunikacije često se prebacuje na tvrdnje o spoljnim centrima moći, umjesto na uzroke nezadovoljstva. Time se protesti pretvaraju u pitanje bezbjednosti, a ne javne politike. U praksi, ovakav okvir omogućava vlasti da reaguje sa pozicije odbrane države, dok se protesti prikazuju kao prijetnja stabilnosti, ekonomskoj sigurnosti i međunarodnom položaju zemlje”, navode iz DFC-a.
Razlozi zbog kojih predsjednik Aleksandar Vučić, njegova stranka i mediji pod njihovim uticajem posežu za ovim narativom mogu se, kaže, objasniti kroz tri funkcije.
“Prva je da se vlast pozicionira kao brana haosu i stranom miješanju, što olakšava mobilizaciju sopstvene baze i neutralisanje kritike. Druga je da se studenti, akademska zajednica i aktivisti se predstavljaju kao instrumenti stranog uticaja, što podriva njihovu autonomiju i smanjuje podršku u dijelu javnosti. Treća je da se kreira opravdanje za pritisak na univerzitete, medije, NVO i da se kreiranje atmosfere u kojoj je represija prema protestima normalna nužna”, pojašnjava se u analizi.
Najindikativniji primjeri, kažu dalje, dolaze iz zvaničnih izjava koje narativ podižu na nivo državne politike i povezuju ga sa Rusijom.
“Narativ da se u Srbiji sprema obojena revolucija širili su predsjednik Vučić, potpredsjednik Vlade Aleksandar Vulin, predsjednica skupštine Srbije Ana Brnabic. Vulin, nakon razgovora sa visokim ruskim bezbjednosnim zvaničnikom, izjavio da zapadne obavještajne službe stoje iza obojene revolucije u Srbiji. Ovakva artikulacija nije incident, već signal namjere da se protesti predstave kao geopolitička operacija i da se domaća represija legitimiše kao dio šire bezbjednosne borbe”, podsjećaju iz DFC-a.
Na operativnom nivou, kažu, narativ se često uparuje sa tehnikama stigmatizacije i targetiranja. Prorežimski mediji i pojedini zvaničnici redovno fokus prebacuju na navodne mreže unutar univerziteta, civilnog sektora i nezavisnih medija.
“Pojedinci i organibizacije postaju oprezniji u javnom djelovanju zbog rizika od etiketiranja, pritiska ili profesionalnih posljedica. Istovremeno, narativ služi i kao alibi za izbjegavanje odgovornosti, umjesto reformskih mjera, javnosti se nudi bezbjednosni odgovor, što dugoročno slabi povjerenje u institucije i potkopava demokratizaciju”, stoji u analizi.
U okviru delegitimizacije protesta, česta taktika je, navode iz DFC-a, eksternalizacija krize kroz imenovanje konkretnih država kao navodnih pokretača nereda.
“U srpskom kontekstu, Njemačka i Hrvatska se pojavljuju kao posebno pogodne mete. Njemačka zbog političke težine u EU i uticaja na evropske politike prema regionu, Hrvatska zbog istorijskih narativa i mogućnosti identitetske mobilizacije. Ovim pristupom se protesti ne predstavljaju samo kao zapadna operacija uopšteno, već se personalizuju i usmjeravaju prema prepoznatljivim krivcima, što olakšava medijsku dramatizaciju i političku mobilizaciju”, kaže se u analizi.
DFC je periodu od 1. septembra do 1. decembra 2025. godine sporeveo monitoring medija u Srbiji na temu obojene revolucije. U pomenutom periodu objavljena su,kažu, 423 teksta koja sadrže temu obojene revolucije.
“Ključni narativ u tim tekstovima veže se studentske proteste i dovodi se u korelaciju sa narativima o destabilizaciji Srbije, rušenju vlasti i svrgavanju predsjednika. Od 423 medijska teksta, 25 tekstova o obojenoj revoluciji objavljeno jeu ruskim medijima Sputnik i RT. Taj podatak ukazuje da su ruski državni mediji favorizovali taj narativ isključivo u momentima kada je vlast u Srbiji usklađivala političke prioritete sa zvaničnom Moskvom. Nakon što je predsednik Srbije izjavio da Srbija neće učestvovati na samitu EU i Zapadanog Balkana, direktor SVR Sergej Nariškin oglasio se izjavom da Zapad nije odustao od Majdana u Srbiji. Potezi koji udaljavaju Srbiju od EU integraciju uvijek naiđu na podršku iz Moskve, dok se istovremeno kroz poruke ruskih državnih medija i zvaničnika pojačava percepcija da je svaka unutrašnja društvena mobilizacija, uključujući studentske proteste, rezultat spoljnog uticaja zapada”, navodi se u analizi.
Iz DFC-a objašnjavaju da je Topic Bundle grafički prikaz skupa tema izrađen softverskim monitoringom srpskih medija i portala u periodu od 1. septembra do 1. decembra 2025.godine. Dijagram Topic Bundle/Skup tema ukazuje da je cjelokupan medijski i online diskurs snažno personalizovan, sa Aleksandrom Vučićem kao centralnom tačkom oko koje se većina tema grupiše.
“Protesti, blokade i nasilje najčešće se pojavljuju zajedno, što ukazuje na narativ u kojem se društvena mobilizacija automatski povezuje sa krizom i destabilizacijom. Opozicija je predstavljena gotovo isključivo kroz negativne konotacije, vezane za nasilje, blokade i pokušaje podrivanja sistema. U tom okviru, termin obojena revolucija funkcioniše kao ključni propagandni alat kojim se protesti i opozicione aktivnosti tumače kao strani projekat, a NATO i Zapad se dodatno uklapaju u priče o pritiscima i destabilizaciji Srbije. Građani Strbije se u takvoj vizualizaciji prikazaju kao žrtve blokada, nasilja i političkih sukoba, a rijetko kao aktivni akteri. U konačnom, povezanost protesta, opozicije i nasilja ukazuje na koordinisano formiranje narativa koji delegitimiše svaku formu građanske mobilizacije, pa dijagram na kraju oslikava komunikacijski ekosistem u kojem teme nijesu odvojene, već funkcionisšu kao dio jedinstvene matrice političke kontrole, polarizacije i proizvodnje nesigurnosti”, pokazuje analiza.
Narativ kao mehanizam demokratske regresije
Narativ o obojenoj revoluciji u savremenom informacionom prostoru, upozoravaju iz DFC-a, nije neutralna kategorija, već normativni i operativni alat. Njegova ključna funkcija je, dodaju, da suzbije ili obesmisli demokratske proteste tako što ih prevodi u kategoriju bezbjednosne prijetnje.
“Time se slabe osnovni mehanizmi demokratske transformacije, pravo građana na protest, javna debata o odgovornosti vlasti i institucionalni pritisak za reforme. Kada narativ postane dio zvanične komunikacije, on se pretvara u instrument upravljanja društvenim konfliktom, a ne samo u medijsku manipulaciju”, tvrde oni.
Za Zapadni Balkan, gdje su institucije često krhke, a društva polarizovana, ovakav narativ, ističu, ima naročito visoku disruptivnu vrijednost.
“On može poslužiti kao opravdanje za represivne mjere, ograničavanje akademskih sloboda, pritisak na medije i civilno društvo i normalizaciju koncepta unutrašnjeg neprijatelja. Istovremeno, narativ povećava geopolitičku ranjivost. kada se demokratski zahtjevi prikazuju kao zapadna subverzija, a stabilnost kao vrhovna vrijednost, otvara se prostor za dublju zavisnost od alternativnih centara moći koji nude političko pokroviteljstvo i bezbjednosnu saradnju bez demokratskih uslova”, stoji u analizi.
Na kraju, ističu,narativ o obojenim revolucijama treba posmatrati kao indikator i alat hibridnog uticaja koji ciljano podriva demokratsku otpornost.
“U regionu koji je strateški osjetljiv i gdje proces evropskih integracija zavisi od reformskih kapaciteta, normalizacija ovog narativa predstavlja direktan rizik za demokratizaciju. Zbog toga je važno da države i društva Zapadnog Balkana ovaj fenomen tretiraju kao pitanje strateške komunikacije i institucionalne otpornosti, a ne kao prolaznu političku retoriku”, zaključuje se u analizi DFC-a.
