Ne samo da je takozvanim Temeljnim ugovorom narušen pravni poredak Crne Gore, već prijeti nezavisnosti i suverenosti i u potpunosti su ignorisani istorijski izvori o crnogorskom pravoslavlju – kategoričan je u intervjuu Pobjedi advokat Draško Dapčević, jedan od osnivača i pravni koordinator Nevladinog udruženja Komunica NG.
Upozorava i da smo u posljednjih nekoliko godina „svjedoci da je narušen građanski koncept društva, a scene koje smo vidjeli nijesu u duhu sekularizma“, te da je Crkva Srbije postala aktivan akter političkih procesa u našoj zemlji.
- NVU Komunica NG dolazi da istinom oslobodi crnogorska kulturna i sakralna dobra od besprizornog koraka nasilja, koji, ne samo da nam prijeti, već, nažalost, evo ga i maršira našom stvarnošću – istakao je Dapčević.
POBJEDA: Nedavno ste predali inicijativu Ustavnom sudu zbog Odluke SO Zeta o sahranjivanju, uređenju i održavanju groblja u ovoj opštini. Planirate li još sličnih inicijativa, jer je većina crnogorskih grobalja prevedena u vlasništvo Crkve Srbije?
DAPČEVIĆ: Da razjasnim, Ustavnom sudu podnijeta je inicijativa radi ocjene saglasnosti sa Ustavom i zakonom pojedinih odredbi Odluke o sahranjivanju, uređenju i održavanju groblja koju je donijela SO Zeta.
Navedena odluka pored neustavnih i nezakonitih rješenja proizvodi opštedruštvenu nesigurnost, jer daje mogućnost vjerskoj zajednici da bude nosilac javnih ovlašćenja, da ne podliježe obavezi plaćanja poreza, odnosno da bude van ingerencija države Crne Gore. Radi se o „aranžmanu“ koji favorizuje određenu vjersku zajednicu i koji je u koliziji sa pozitivno-pravnim propisima Crne Gore. Sa druge strane NVU Komunica NG aktivno prati stanje i reagovaće na svaku incidentnu situaciju u skladu sa svojim programom i Statutom i zakonskim mogućnostima.
U tom pravcu u međuvremenu je podnijeta krivična prijava protiv službenika Uprave za katastar i državnu imovinu – PJ Bar zbog kršenja seta zakona prilikom upisa prava svojine Pravoslavne mitropolije crnogorsko-primorske na groblje i bogomolju u katastarskoj opštini Gornji Seoci, u opštini Bar.
POBJEDA: Jedan od ciljeva kojem težite je da sa lokalnim samoupravama pokrenete izradu registara grobalja i njima pripadajućih crkava. U kojoj fazi je ta inicijativa?
DAPČEVIĆ: Jedan od ciljeva NVU Komunica NG je da sa lokalnim samoupravama pokrene izradu registara grobalja i na tome se u prethodnom periodu proaktivno radilo sa Prijestonicom Cetinje i Opštinom Bar. Poznato mi je da je Prijestonica Cetinje pokrenula određene sudske postupke, a uskoro očekujem isto od Opštine Bar.
Vjerujem da će u narednom periodu NVU Komunica NG započeti saradnju i sa ostalim lokalnim samoupravama, jer pravno posmatrano, kada su groblja (i bogomolje) u pitanju, stanje je identično u skoro svim lokalnim samoupravama u Crnoj Gori. Upisi na SPC su uglavnom izvršeni u toku postupka izlaganja podataka na javni uvid prilikom formiranja katastra (a što nije pravno valjan osnov za sticanje prava svojine), a pri tom je zanemarena prva katastarska evidencija koja je bila u upotrebi od 1957. do 1994. godine, koja je formirana na osnovu zakona i ne može se smatrati da je bila samo evidencionog karaktera.
Sporno zemljište (groblja) i u vrijeme osnivanja popisnog katastra bilo je karaktera groblja, i do stupanja na snagu Zakona o državnoj imovini groblja su se nalazila na zemljištu u društvenoj svojini, a nakon stupanja na snagu Zakona o državnoj imovini u državnoj svojini i predstavljaju lokalno dobro u opštoj upotrebi kojim raspolaže opština. Potrebno je istaći i to da navedeni zakon ne pravi razliku između seoskog i gradskog groblja.
POBJEDA: Smatrate li da je potpisivanjem takozvanog Temeljnog ugovora sa Crkvom Srbije narušen pravni sistem Crne Gore i kako?
DAPČEVIĆ: Ne samo da je takozvanim Temeljnim ugovorom narušen pravni poredak Crne Gore, već prijeti nezavisnosti i suverenosti i u potpunosti su ignorisani istorijski izvori o crnogorskom pravoslavlju. Odredba tzv. Temeljnog ugovora kojom država Crna Gora jemči Crkvi nepovredivost prava svojine i državine nad manastirima, hramovima, zgradama, i drugim nepokretnostima i prostorima u njenom vlasništvu, u skladu sa pravnim poretkom države, je suprotna važećim pozitivno-pravnim propisima Crne Gore iz razloga što shodno Opštem imovinskom zakoniku za Knjaževinu Crnu Goru (1888), pravoslavne crkve, manastiri i druge crkvene ustanove kojima tu osobitost priznaju crkovna pravila ili crkovna vlast, a to priznanje nije u opreci sa državnim zakonom (čl.716 OIZ), samostalna su pravna lica, a to znači vlasnici pokretnih i nepokretnih stvari.
Nepokretna dobra pravoslavnih crkava i manastira nijesu se mogla prodavati ili inače ustupati bez naročitog dopuštenja državne vlasti (čl.719 OIZ), odnosno država se pojavljuje kao davalac saglasnosti na ugovor o otuđenju, a ne kao vlasnik crkvenih dobara. Navedena pravna rješenja nijesu se mijenjala ni nakon nestanka crnogorske države, ni u vrijeme Kraljevine SHS i Kraljevine Jugoslavije, niti u periodu socijalizma, pa ni danas, a tome svjedoče brojni manastiri i crkve koji su u katastru nepokretnosti upisani na ime svetaca.
Kako na istoj stvari ne mogu istovremeno postojati dva prava svojine, nevlasnicima to pravo država ne može jemčiti, jer ga nemaju. Isto je slučaj i sa onim pravnim licima koja su svojinu upisala u katastar nepokretnosti bez pravnog osnova za upis, jer je takav upis nezakonit.
Suprotna važećim pozitivno-pravnim propisima Crne Gore je i odredba tzv. Temeljnog ugovora kojom se država obavezuje da u skladu sa sopstvenim pravnim poretkom, izvrši uknjižbu svih neupisanih nepokretnosti u vlasništvo Mitropolije crnogorsko-primorske, Eparhije budimljansko-nikšićke, Eparhije mileševske, Eparhije zahumsko-hercegovačke i njihovih crkveno-pravnih lica kojima pripadaju iz razloga što tzv. Temeljni ugovor ne može predstavljati osnov za upis, a kako je to propisano čl. 84 Zakona o državnom premjeru i katastru nepokretnosti.
Ponavljam, u katastru nepokretnosti kao vlasnici i dalje su upisani brojni manastiri i crkve, a da bi se u odnosu na njih kao pravne prethodnike izvršio upis na druge pravne subjekte neophodan je iustus titulus – pravni osnov za upis (zakon, izvršna odluka nadležnog organa, pravosnažna odluka suda, isprava o pravnom poslu sačinjena u skladu sa zakonom), pa bi samim tim nedostatak nekog od navedenih pravnih osnova činilo upis nezakonitim.
POBJEDA: Prema Ustavu Crne Gore vjerske zajednice su odvojene od države. Da li je to u realnosti tako?
DAPČEVIĆ: Ustav Crne Gore u čl. 14 propisuje da su vjerske zajednice odvojene od države. Međutim, u posljednjih nekoliko godina svjedoci smo da je narušen građanski koncept društva, a scene koje smo vidjeli nijesu u duhu sekularizma. SPC je bila aktivna u predizbornim kampanjama, a nakon toga uključena u centar političkog dogovora i to kao faktor odlučivanja sa očiglednom namjerom da društvu nametne ideološko teokratski model, odnosno da mijenja sadašnji koncept države, koji se zasniva na multikonfesionalnoj i multietničkoj strukturi.
POBJEDA: Kako se desilo da crnogorska groblja, crkve i ostala crkvena imovina budu godinama prepisivani na Crkvu Srbije, a da država na to ne reaguje?
DAPČEVIĆ: Koliko sam upoznat, neosnovani upisi su izvršeni u periodu od 1986. pa do 2000. godine. Ako se vratimo unazad i sagledamo šta se sve dešavalo u tom periodu na prostorima bivše države (promjena društveno-ekonomskog i političkog sistema, ratovi koji su bili prouzrokovani nacionalizmom, sankcije) mišljenja sam da za tadašnju vlast nije bio povoljan momenat za rješavanje jednog tako osjetljivog pitanja.
Reakcija je uslijedila nakon sticanja nezavisnosti, donošenjem Zakona o slobodi vjeroispovijesti, međutim, odlukama nove političke većine ukinuti su članovi zakona kojima se upravo reguliše pravo svojine na grobljima i bogomoljama.
POBJEDA: Smatrate li da su za nezakonite upise odgovorni pojedinačni službenici u katastrima ili je možda odgovornost na znatno višim adresama vlasti?
DAPČEVIĆ: Prethodno sam već isticao da je većina upisa na SPC (groblja i bogomolje) izvršena tokom postupka izlaganja podataka na javni uvid, odnosno prilikom formiranja katastra. Iz dokumentacije koja mi je bila dostupna proizilazi da je postupke vodila Uprava za katastar i državnu imovinu (sada se tako zove), odnosno komisije, pa smatram da bi odgovornost za svaki pojedinačno nezakonit upis trebalo tražiti u radu državnog organa, odnosno službenika koji su tamo radili.
POBJEDA: Zašto ste tek sada napravili organizaciju i reagujete na ove nezakonite upise, s obzirom na to da je to „posao“ koji Crkva Srbije radi decenijama?
DAPČEVIĆ: Zato što - o pravu što se s nama rodilo (prirodno pravo starosjedilaca), brige se, nažalost i nije vodilo. U tom smislu NVU Komunica N“ dolazi da istinom oslobodi crnogorska kulturna i sakralna dobra od besprizornog koraka nasilja, koji nam, ne samo da prijeti, već, nažalost, evo ga i maršira našom stvarnošću.
„Komunica“
POBJEDA: NVU Komunica NG je nova organizacija – što su ciljevi koji su vas okupili i zašto ime – „Komunica“?
DAPČEVIĆ: Proklamovani ciljevi udruženja su preispitivanje sadašnjeg stanja i iniciranje postupaka pred nadležnim organima vlasničkih odnosa na lokalnim dobrima u opštoj upotrebi (grobljima, crkvama i pripadajućem zemljištu za tu namjenu) na teritoriji Crne Gore, preispitivanje zakonitosti upisa u katastre nepokretnosti (uknjižbe, predbilježbe i zabilježbe) postojećih katastarskih upisa i iniciranje postupka utvrđivanja njihove valjanosti, zagovaranje i podizanje društvene svijesti o pojmu „komunice“, kao dijelu tradicije odnosno običajnog prava i istorijskog nasljeđa u Crnoj Gori, edukacija svih zaintresovanih lica od strane najeminentnijih poznavalaca ove materije.
U fokusu djelovanja udruženja je prikupljanje dokumentacije, iz prošlosti i sadašnjosti, na osnovu koje se može utvrđivati pravni osnov za dokazivanje ispravnosti upisa, promjene ili prestanka prava na nepokretnosti, a u skladu sa važećim Zakonom o državnom premjeru i katastru nepokretnosti Crne Gore, monitoring i nadzor toka sudskih procesa i obavještavanje javnosti o eventualnim opstrukcijama i neažurnostima koje bi se pojavile u vođenju postupaka pred nadležnim organima, te prikupljanje sredstva za kontinuirano djelovanje ovog udruženja.
Poziv vlastima
POBJEDA: Očekujete li opstrukcije vlasti - sve tri grane, u postupcima koje budete inicirali?
DAPČEVIĆ: Očekujem da sve tri grane vlasti postupaju u skladu sa pozitivno-pravnim propisima Crne Gore. Groblja i bogomolje predstavljaju kulturnu i istorijsku baštinu i nacionalno blago Crne Gore, pa koristim priliku da pozovem vlast da svaku inicijativu pokrenutu od strane NVU Komunica NG prati sa posebnim interesovanjem.
