Prije više od osam decenija, 10. septembra 1937. godine, od snajperskog metka u španskom gradiću Belčita poginuo je Beranac Vukašin Radunović, svršeni student Filozofskog fakulteta u Beogradu i nesuđeni doktor nauka sa Sorbone, čiji se neodbranjeni doktorski rad i danas čuva u vitrinama ove pariške metropole znanja. Pored tople studentske sobe u francuskoj prijestonici, šetnji Monmartrom i stidljivih pogleda mladih Parižanki, izabrao je rovove Belčite iz kojih se borio za oslobođenje Španije od generala Franka i gušenje aveti fašizma koja je još u povojima prijetila da sa Trećim rajhom i Musolinijevom Italijom zapali čitav svijet.
Tog dana iz jednog od snajperskih gnijezda i osmatračnica Belčite smrtonosni hitac pogodio je njegovog ratnog druga i kolegu sa studija, Slovenca sa kojim je dijelio ideje slobode u studentskim sobama grada svjetlosti. Na njegov prvi i posljednji jauk, iz susjednog rova istrčao je Peko Dapčević u čijem tijelu je, sa lakšim posljedicama, završio drugi snajperski metak Frankovog vjernog Kerbera. Vukašin se nakon toga mahinalno uspravio i krenuo da pomogne obojici, ali je treći Kerberov metak bio kobno precizan i u dvadeset šestoj godini zauvijek prekinuo jednu mladost koju je zalelujao i razlistao razvigor sa Komova na širokoj beranskoj ulici u dolini Lima. Mladić iz Budimlje, prepun znanja i naprednih ideja, ostao je da leži u rovovima Belčite prekriven preko glave probušenim i krvavim šinjelom Peka Dapčevića, kome je samo ostalo da žali što je njegov prijatelj odbacio savjet Ernesta Hemingveja da se povuče u pozadinu, pa da odatle svojim znanjem i idejama vodi mnogo efikasniju bitku za slobodnu Evropu. I dok mu je krvavom rukom milovao kosu, kao prkosni eho beranske mladosti rovovima je odjekivao Vukašinov odgovor Hemingveju: „Ne! Da sam to htio, mogao sam i iz Pariza!“
Sorbona i Berane ostali su tako bez još jednog mladog intelektualca. Španski građanski rat odnio ih je na desetine. Ali, kao što to obično biva, Franko je ipak pobijedio a njegovi ratni saveznici iz Trećag rajha i Osovine plamenom iz Belčite zapalili su Evropu i sa bakljama fašizma stigli čak do Budimlje i Berana. U žarištu odakle je krenula, vatrena stihija je ugašena nakon četvorogodišnje intervencije vatrogasnih jedinica čitavog naprednog svijeta, ali vatreni jezici fašizma i danas vrcaju intelektualnim i duhovnim pustahijama Vukašinove domovine. Zato intelektualci njegovog kalibra ovdje nikada nijesu ni bili na cijeni. Decenijama nakon njegove smrti nesuđenog budimljanskog doktora filozofije sa Sorbone potisnule su u zaborav nacionalne vođe sa doktoratima i diplomama univerzitetskih fri-šopova Balkana, koji su svojim znanjem i umijećem deklasirali budućnost Vukašinove domovine, a odmah potom i njenu prošlost. Balkanom danas dominiraju intelektualne veličine koje su svojim ulaskom u institucije sistema prvi put prešle demarkacionu liniju iza prodavnice mješovite robe i samouvjereno zakoračile u svijet politike, zahvaljujući bratstvenicima po grantu koji njime već duže vrijeme suvereno vladaju. Dotadašnju zajedničku borbu za bolje sjutra zamijenila je njihova žestoka borba za bolje juče. Odmah su sproveli racije nad inteligencijom i čistke njihovih ideja i imovine, a zatim revidirali i ustoličili potpuno novo shvatanje Vukašinovih ideala.
Savjeti starog Hemingveja, nažalost, nijesu urodili plodom. Zbog ideje univerzalne slobode Vukašin je ostavio mladost u Belčiti i nikad se više nije vratio u Berane, a general Francisko Franko doživio je duboku starost i umro 1975. u osamdeset trećoj, kao jedini fašistički diktator koji je i nakon Drugog svjetskog rata zadržao tron i vladao Španijom punih 30 godina po njegovom završetku. Kažu da je bio dobar i Španiji i Americi i Evropi. Moguće. Tako to obično biva u politici još od najznačajnijeg otkrića drevnih Feničana.
Vukašina Radunovića nema pune osamdeset četiri godine, a generalisimusa Franka svega četrdeset šest. Ni Ernesta Hemingveja odavno više nema, ali i bez njega svi mi na ovim prostorima savršeno dobro znamo za kim zvono zvoni. Rikošet četvrtog metka iz Belčite putuje kroz vrijeme i danas ponovo zloslutno fijuče nad Balkanom, a svaka uzdignuta glava potencijalna je njegova meta.
Koncentrični krugovi istorije odbijaju se od zidova balkanskih utvrđenja i kao eho neprestano ponavljaju. Na fonu naci(onalsocijali)stičke frankofonije i mušici ovdašnjih intelektualnih snajperista, čitava Vukašinova domovina ponovo čami u hladnim rovovima Belčite.
