Poslanik je nezavisan i samostalan u obavljanju funkcije i nema pravnu obavezu ili odgovornost prema partijama ili građanskim grupama sa čijih lista je inaugurisan, kao ni pravnu odgovornost prema građanima – kaže za Pobjedu prof. dr Đorđije Blažic, dekan Fakulteta za džavne i evropske studije, komentarišući to što crnogorski parlament već na početku saziva ima nezavisnog poslanika.
Skupština Crne Gore još nije formirala radna tijela, osim Kolegijuma i Administrativnog odbora, niti je izabrala vladu, ali je brže nego ikad, tek mjesec i po od konstituisanja, dobila prvog nezavisnog poslanika. Marko Milačić iz Prave Crne Gore napustio je 11. novembra Klub DF-Nova, DNP, PCG, RP, i najavio da će djelovati samostalno.
Razlika u odnosu na većnu nezavisnih poslanika iz ranijih saziva je što Milačić nije napustio svoju partiju, već Klub čiji je konstituent bila njegova stranka. Taj klub čine poslanici koji su bili na listi ,,Za budućnost Crne Gore“, zahvaljujući kojoj su pojedini od njih i ušli u parlament.
Ovaj skupštinski saziv, prema nezvaničnim informacijama, uskoro bi mogao dobiti još nezavisnih poslanika. Zatvorene izborne liste daju mogućnost pojedinim poslaničkim kandidatima da uđu u parlament, iako je pitanje da li bi uživo vidjeli skupštinsku govornicu da naš izborni sistem poznaje „otvorene“ liste i individualne kandidature.
Kada im počne mandat, dovoljno je da, kada to požele najčešće zbog mimoilaženja sa partijskim ili kolegama iz Kluba, obavijeste predsjednika parlamenta i nastave samostalno djelovanje.
Ono što poslanicima koji se opredijele za takav put ne ide u prilog, to je da se uglavnom ne vrate u parlament nakon narednih izbora. Tako se u ovom sazivu nijesu našli oni koji su bili nezavisni u prethodnom. Među njima je jedan od najaktivnijih poslanika Aleksandar Damjanovic, zatim Neželjko Rudovic, Anka Vukičević...
POTREBNE RADIKANE PROMJENE
Đorđije Blažić kaže za Pobjedu da je trebalo odmah nakon donošenja Ustava 2007. godine radikalno mijenjati postojeći izborni sistem iz 1998. godine. On objašnjava da su građani glasali za „liste“, a ne za poslanike i odbornike, ali da je, kako kaže, „izabrani“ poslanik nezavisan i samostalan u obavljanju poslaničke funkcije i nema nikakvu pravnu obavezu ili odgovornost prema partijama ili građanskim grupama sa čcijih lista je inaugurisan ali ni pravnu odgorovornost prema građanima.
- Ne postoji nijedan pravni institut njegove odgovornosti, osim lične moralne, putem instituta „ostavke“ – kazao je Blažić.
Ustavno pravno je, istakao je on, trebalo nakon donošenja Ustava 2007. godine radikalno mijenjati izborni sistem iz 1998. godine i uskladiti ga sa Ustavom, iako je on mijenjan 15 puta do 2019. godine, ali uglavnom u manje bitnim procesnim stvarima o kojima su se političke partije saglasile, tako da ni posljednji pokušaj reforme izbornog zakonodavstva 2019. godine, i pored značajnih, ali ne i dovoljnih predloženih unapređenja, nije usvojen na decembarskoj sjednici Skupštine 2019. godine – istakao je Blažić.
Prema njegovim riječima, razlozi su i sada isti kao i ranije, jer partije, kako je rekao, ne žele da ugroze bilo koji aspekt svojih interesa, poćev od partijskih izbornih organa, redovnog finansiranja partija, posrednosti izbora preko svojih zatvorenih lista...
- Lično sam se u to uvjerio tokom jednogodišnjeg rada kao pridruženi clan Odbora za sveobuhvatnu reformu izbornog zakonodavstva iz akademske zajednice. Produkt takvog izbornog sistema („zatvorenih lista“) su veoma teške pravne posljedice na državu i njene institucije, počev od nelegitimiteta same Skupštine, Vlade, ministarstava i drugih organa državne uprave, ali i svih drugih organa koji proizilaze iz osnivačkih prava crnogorskog parlamenta – istakao je Blažić.
Poručio je da nedostatak legitimiteta povlači za sobom i nelegalitet u svim oblastima uređenim zakonima koje je donijela nelegitimna Skupština.
- Iz nelegitimiteta nije moguce obezbjeđivati legalitet. U tom kontekstu sporna je, nažalost, uobičajena pojava nelegaliteta ključnih državnih institucija koje nijesu pod zakonodavnom kontrolom, a koje su postale ni manje, ni više dominantno partijska i „samoregulatorna“ tijela koja sama sebe uređuju poslovnicima, uredbama bez pravnog osnova i drugim unutrašnjim pravnim aktima koji nemaju dejstvo erga omnes na duge javno pravane organe i subjekte, već samo na te organe – kazao je Blažić.
Istakao je da se sve češće „najzad poslije 30 godina, od ponekih partija, ali i poslanika kao i, već odavno, od akademske javnosti, pa i civilnog sektora, čuju prijedlozi da se donesu zakoni o Skupštini, Vladi, ministarstvima i organima državne uprave, javnim agencijama i javnim tijelima, javnim službama i drugi neophodni sistemski i podsistemski zakoni“.
- Tim aktima će se jasno urediti ključni institucionalni okvir, ali i društveni odnosi u razlicitim sistemskim i podsistemski oblastima – dodao je Blažić.
KAKO JE BILO RANIJE
Crnogorski parlament i u ranijim sazivima imao je više nezavisnih poslanika. U prošlom mandatu bio je formiran Posebni poslanički klub, u kojem su bili nezavisni poslanici Aleksandar Damjanović koji je ranije bio u Klubu SNP-a, Goran Danilović i Goran Radonjić iz Ujedinjene Crne Gore, kao i Anka Vukićević koja je napustila Demos.
U Klubu sa SNP-om bio je nezavisni poslanik Neđeljko Rudovic, nakon izlaska iz Demosa. Kasnije je kao nezavisna poslanica djelovala i Željka Savković iz Radničke partije.
Pretprošli, 25. saziv parlamenta, imao je više samostalnih poslanika. Velizar Kaluđerovic, Neven Gošović i Obrad Gojković, koji su napustili SNP, postali su nezavisni poslanici, uprkos apelu partije da joj vrate mandat.
Prvi nezavisni poslanik u tom skupštinskom sazivu bio je Zoran Miljanić iz Pozitivne. On je od kraja 2013. godine djelovao samostalno u parlamentu, ali se početkom 2014. priključio Demokratskom frontu.
Novica Stanić je, takođe, bio samostalni poslanik nakon što je napustio Novu i poslanički klub DF-a. Sukob Dritana Abazovića i Mladena Bojanića sa tadašnjim predsjednikom Pozitivne Darkom Pajovićem u pretprošlom sazivu parlamenta imao je isti epilog – još dva nezavisna poslanika.
U klub nezavisnih poslanika ušli su tada i Miodrag Lekić i Goran Danilović, nakon napuštanja DF-a. Nezavisno djelovanje ne zaobilazi ni lokalne parlamente.
Većina odbornika koja napusti matičnu partiju, nastavlja djelovanje nezavisno. Pozitivan primjer političke korektnosti je Radoš Raičević, bivši odbornik DPS-a u Beranama, koji je, nakon razlaza sa partijom, vratio mandat u junu ove godine.
Partije uzurpirale neposredno biračko pravo građana
- Već gotovo dvije decenije javno ukazujem na neustavnost našeg izbornog sistema u kome su partije i građanske grupe koje učestvuju na parlamentarnim i lokalnim izborima uzurpirale neposredno biračko pravo građana, preuzimajući ustavni suverenitet građana garantovan Ustavom Crne Gore – kaže Blažić.
Podsjetio je da zakonske odredbe o neposrednom izboru predsjednika Crne Gore, poslanika i odbornika izvorno proizilaze iz ustavnih odredbi o suverenitetu građana.
- „Nosilac suverenosti je građanin koji ima crnogorsko državljanstvo. Građanin vlast ostvaruje neposredno i preko slobodno izabranih predstavnika“.
Ova ustavna odredba konkretizuje se kroz ustavnu odredbu: „Izbori su slobodni i neposredni, a glasanje je tajno.“ (član 45 stav 4) kao i da „Skupštinu čine poslanici koji se biraju neposredno, na osnovu opšteg i jednakog biračkog prava i tajnim glasanjem“ (član 83 stav 1) i odredbu za lokalne izbore da se „U lokalnoj samoupravi odlučuje neposredno i preko slobodno izabranih predstavnika (član 113 stav 1).
Iz konteksta ustavnih normi, naročito odredbe o građanima kao nosiocima suvereniteta u pravnoj teoriji (nacionalnog i narodnog suvereniteta), nema nejasnoća da je jedini izvorni, „originerni“ nosilac vlasti građanin – birač, dok su svi ostali organi samo javnopravni subjekti, koji u ime nosioca suvereniteta, kada im je to dato Ustavom ili zakonom u nadležnost, obavljaju funkcije državne ili lokalne vlasti – objašnjava Blažić.
Prema njegovim riječima, jedini ustavni izborni sistem je za izbor predsjednika Crne Gore kojeg biraju birači neposredno.
- Neposredno vršenje funkcija vlasti od građana znači donošenje odluka od građana na plebiscitu, opozivom, referendumom odluke ili na abrogativnom referendumu, kao što je to slučaj kod promjena Ustava Crne Gore i Potvrda na referendumu, u smislu člana 157 Ustava, kada se mijenjaju članovi 1, 2, 3, 4, 12, 13, 15, 45 i 157, kada je odluka građana konačna ako se na državnom referendumu za promjenu izjasni najmanje tri petine svih birača.
Na ovaj način građani, kao nosioci suvereniteta donose neposredno konačnu odluku o promjeni pomenutih odredbi Ustava, dok u ostalim slučajevima promjene Ustava građani takođe, ali posredno, preko poslanika mogu mijenjati ostale ustavne odredbe kada odluke o ustavnim amandmanima donose posredno poslanici, a ne građani neposredno, 2/3 većinom glasova svih poslanika u smislu čana 156 Ustava Crne Gore.
Slična situacija i „neposredno“ glasanje birača postoji i kada se na konsultativnom referendumu građani „neposredno“ izjašnjavaju o teritorijalnim promjenama jedinice lokalne samouprave (osnivanje opštine, ukidanje i promjena teritorije opštine), u skladu sa Zakonom o teritorijalnoj organizaciji Crne Gore (član 16) – kazao je Blažić.
