BIRN mapiranje ekstremističkih organizacija u našem regionu je važan projekat koji je, po mom skromnom sudu, trebalo da se radi tokom protekle tri decenije u kontinuitetu.
Čini se da su neki od rezultata i zaključaka ovog projekta, koji su kao svojevrsna mapa objavljeni u predvečerje međunarodne konferencije u Sarajevu, ipak problematični. Osim imenovanja mnogih udruženja koja spadaju u kategoriju vjerskih i političkih ekstremista, pokazale su se i zamke u koje ovakva vrsta istraživačkog posla može lako da upadne. Da ne bi bilo zabune, ova konstatacija i komentar koji slijedi su nastali na, i bave se, isključivo segmentom ovog projekta koji se odnosi na Crnu Goru.
Prva zamka je svojevrsna rupa koju je autorka istraživanja u Crnoj Gori sama sebi iskopala: problematična istraživačka metodologija. Nerijetko, ovakvi i slični projekti propuštaju da jasno definišu šta podrazumijevaju pod ekstremizmom koji nastoje da detektuju u Crnoj Gori, i u odnosu na šta definišu koncept ekstremizma. Ovakvi propusti su često rezultat slabijeg poznavanja teme kojom se projekat bavi, kao i uvjerenja da je dovoljno zapamtiti dva-tri opšta kriterijuma iz prevedenog priručnika za istraživanje javnog mnjenja, kako bi se dešifrovala bilo koja lokalna situacija. Ovakva istraživačka neopremljenost neminovno vodi u ćorsokak neodrživih generalizacija, koje potpuno zanemaruju svaku specifičnu odliku neke lokalne situacije.
Druga zamka je ,,pretpostavka nevinosti”, odnosno, idealizovanje centra i temelja iz kojeg se, i u odnosu na koji se, traže primjeri i definišu parametri ekstremizma.
Očigledno je da je autorka crnogorskog segmenta istraživanja uzela postojeći model vladavine u državi kao stabilnu polaznu tačku i oslonac. Potom je mjerila doze i forme ekstremizma u odnosu na taj oslonac. Tako je devastirana i nefunkcionalna država Crna Gora kojom danas vladaju kleronacionalistički ekstremisti, postala centralni reper u odnosu na koji se mjeri nečiji ekstremizam! Problem postaje još akutniji kada istraživačica ekstremističkih grupa ustvrdi da u Crnoj Gori nijesu problem vjerske i ekstremističke grupe, već građani koji na njih ne obraćaju pažnju!!
Treća zamka je mogući politički uticaj na definisanje istraživačkog projekta i rezultata koji mogu uslijediti. Na spisak ekstremista u Crnoj Gori su uvršteni poznati aktivista u borbi za ljudska i manjinska prava i slobodu govora, poznata istraživačka novinarka dnevnog lista, kao i nekoliko aktivista i intelektualaca.
Oni imaju ,,dvodjelni’ zajednički imenitelj. Prvi dio čini njihov kritički stav prema trenutnoj vladi u ostavci i konstantno upozoravanje na rastuću opasnost od srpskog nacionalizma, vjerskog funadamentalizma, homofobije, mizoginije, kao i agresivne klerikalizacije crnogorskog društva.
Drugi dio predstavlja njihov javni i profesionalni angažman na promociji, jačanju i odbrani sekularnog karaktera države, njene multikulturne matrice, i njenog pro-zapadnog opredjeljenja. Bilo bi zanimljivo saznati po kojim kriterijumima se sve pomenute aktivnosti mogu svesti pod klasifikaciju ekstremizma. Takođe je indikativno da su visoki predstavnici trenutne vlasti u nekoliko navrata čašćavali upravo ove ljude i njihove istomišljenike epitetom ekstremista. Iako se slučajnost ne može isključiti, nije beznačajno da je autorica segmenta o Crnoj j Gori došla do istog zaključka u svom izvještaju kao i predstavnici crnogorske vlade u ostavci.
Četvrta zamka je posljedica specifičnog ideološkog opredjeljenja i spremnosti da se kopiraju tuđi modeli diskvalifikovanja – u novom slučaju radi se o sjevernoameričkim modelima. Imena građanskih aktivista i novinara kritički nastrojenih prema vladajućoj eliti i deklarisanih zagovornika državne nezavisnosti i suverenosti dijele spisak sa poznatim nacionalističkim, vjerskim, para-političkim i para-vojnim organizacijama i društvima, kao što su Tvrdoš, Miholjski Zbor, Vitezovi Svetog Jovana Vladimira, Stupovi, i Salafi grupacija. To je kreiranje lažne moralne jednakosti, u obrnutom pravcu.
Američki ultra-desničari, rasisti, homofobi, antisemiti, negatori genocida i bijeli suprematisti su ovu lažnu moralnu jednakost izražavali, i još uvijek izražavaju, preko bivšeg predsjednika, Donalda Trampa – sjetimo se Šarlottauna i Trampove konstatacije o ,,finim ljudima, na obije strane”.
U BIRN izvještaju o Crnoj Gori je kreirana domaća verzija lažne moralne jednakosti između neuporedivih stvari. U crnogorskoj izvedbi se radi o lošim momcima, na obije strane! BIRN projekat je iskorišten kao megafon, da bi se povukao znak jednakosti između javnog angažmana protiv mržnje, isključivosti i vjerske netolerantnosti, i aktivnosti koje tu mržnju, isključivost i netolerantnost promovišu i silom države i crkve nameću kao jedini okvir smislenog bitisanja u Crnoj Gori.
Uvjeren sam da ovakvi rezultati istraživanja delegitimišu ne samo čitav model istraživačkog novinarstva, već devalviraju i deklarisane fundamentalne principe nepristrasnosti i zaključivanja na osnovu dokaza, na kojima počiva ideja BIRN-a.
Konačno, istraživačica nivoa i formi ekstremizma u Crnoj Gori je manifestovala i limitiran smisao za humor, kao i upitnu sposobnost da prepozna ironiju, jer je u kategoriju ekstremista uvrsitla i organizaciju koja je sušta definicija ironije i predstavlja parodiju vjerskih fundamentalističkih organizacija: Bogougodnice.
