Jedan zvaničnik Evropske komisije je danas izjavio da će se o onome što je uočeno u postupku proširivanja biti obrazloženo u izveštaju EK ovog mjeseca.
On je želio da uvjeri kako je predsjednica EK Ursula fon der Lajen poslije nedavne posjete Zapadnom Balkanu „došla s uvjerenjem da tamošnji partneri smatraju da ih EU nije napustila“.
Analitičari i mediji u EU, međutim, smatraju da je proširivanje u zastoju, da su članice EU oko toga podijeljene, a francuski dnevnik „Lezeko“ piše da sjutrašnji susret vođa Unije i Zapadnog Balkana ništa neće jasnije iznijeti na vidjelo kad je riječ o izgledima za članstvo.
„EU je zaoštrila mjerila za proširivanje, a kontekst velike političke nestabilnosti regiona je takođe velika prepreka „, dodaje „Lezeko“ i navodi mišljenje francuskih diplomata da je velika prepreka i na stranih samih kandidata za članstvo, „jer je ustanovljeno da neke zemlje nazaduju kad je riječ o vladavini prava, slobodi medija“.
Dnevnik francuskih privrednih krugova dodaje da „pregovori sa Srbijom i Crnom Gorom s mukom napreduju…ostvarivanje opipljivog napretka u vladavini prava je i dalje ključni problem koji je često povezan s nedostatkom političke volje“.
Iako je Vašington i kroz poruku predsjednika Džoa Bajdena naglasio „snažnu podršku daljem procesu proširivanja (EU) sa zemljama Zapadnog Balkana“, a što je već opipljivo potvrđeno kroz američku ulogu u rješavanju krize na sjeveru Kosova, analitičari u EU i zvaničnici u Briselu su saglasni da među članicama Unije zasad nema saglasnosti oko brzine i načina proširivanja na taj region.
Amerikanci smatraju da i Zapadni Balkan treba geopolitički uklopiti u zapadni sistem, imajući u vidu veliko komešanje na svjetskoj pozornici i riješenost i SAD i Evrope da i to malo „unutrašnje dvorište EU“ održe izvan upliva narastajućih sila u svijetu, prije svega Kine i Rusije, pa i Turske, što jeste i mišljenje Evropljana, kažu evropski diplomatski izvori u Briselu.
Ali među članicama EU još nema saglasnosti da je Unija zbog nužnih unutrašnjih kriza, promjena i preustrojavanja spremna i u stanju da primi nove članice, što posebno zahtijevaju neke uticajne zemlje EU, poput Francuske, koje smatraju da primjeri „preuranjenog prijema u članstvo sa stanovišta vladavine prava nespremnih Bugarske i Rumunije, jako opominju“.
Istovremeno se ukazuje na činjenicu da je područje Zapadnog Balkana, izuzev Moldavije, nasiromašnije u Evropi, dok je korupcija jako raširena i težak sistemski problem, a „siva ekonomija“ čini trećinu bruto domaćeg proizvoda, prema podacima Svjetske banke. Takođe se potežu stavovi da je sistem donošenja odluka i funkcionisanja institucija EU jako složen i sa sadašnjih 27 članica, a još bi bio mnogo složeniji sa 33 članice pa je teško zamisliti „ulazak u Uniju više malih zemalja Balkana koje bi imalo puno pravo glasanja“.
Ako je članstvo kandidata sa Zapadnog Balkana zaista neizvjesno, zakočeno, onda bi se tamošnjim zemljama moglo ponuditi „privlačno prelazno rješenje, a to je članstvo u jedinstvenom tržištu EU, tako što će najprije ući u Evropski ekonomski prostor (EEA)“, misli Gerald Knaus iz Inicijative za evropsku stabilnost. Knaus podsjeća da su i Austrija i Finska 1990. prije članstva u EU ušle u EEA, u kojem su sad Norveška, Švajcarska, Island i Lihtenštajn.
Ali Austrija i Finska su već tad bile bogate i razvijene zemlje.Sabine Šter, direktorka za Balkan u Njemačkom saveznom uredu za spoljne poslove misli da „ako je zaista potrebna velika šargarepa, onda uopšte nije sigurno da bi neki prelazni cilj obavio posao“.
I, štaviše, predočava da „nije toliko veliki otpor proširivanju u zemljama članicama, koliko se uočava izostanak temeljnih reformi vladavine prava u kandidatima za članstvo“.Direktorka za Zapadni Balkan u Evropskoj komisiji Mikela Matuela takođe misli da bi „prelazni stepen bio shvaćen kao snižavanje odlučnosti i alternative za puno članstvo“ regiona u EU.
U analizi Vilfred Martens centra za evropske studije se, međutim, ojcenjuje da „ako i dalje postoje izgledi za članstvo Zapadnog Balkana u EU, onda bi samit 6. oktobra morao ponuditi nešto novo i opipljivo… inače će partnerstvo EU-Zapadni Balkan nastaviti da se urušava, kao u slučaju Turske, i konačno se ugušiti „.
Analitičar berlinskog Instituta za bezbjednosne i međunarodne studije Dušan Reljić, međutim, smatra da bi jedino istinski zamašna ekonomska podrška za oporavak Zapadnog Balkana omogućila da se region i demokratski, ali i socijalno-ekonomski približi bar rubu prosjeka razvitka Unije. I primjećuje da ekonomsko-investicioni plan EU predviđa da se regionu iz budžeta odobri devet milijardi eura do 2027, a trgovinski deficit regiona s EU je upravo oko devet milijardi eura godišnje.
Članice EU u okruženju Zapadnog Balkana će, osim desetina milijardi eura za oporavak od epidemije koronavirusa, do 2027. dobiti jedanaest puta više sredstava nego kandidati i potencijalni kandidati za članstvo EU iz regiona.
