Početkom 20. vijeka Beč je bio prenaseljen imigrantima iz različitih krajeva Habsburškog carstva koji su tražili posao u fabrikama. Radnička klasa je živjela u izuzetno lošim uslovima i plaćala visoke stanarine, što je pogoršavalo njihovu situaciju. Bečke Socijaldemokrate, kroz program «Crveni Beč» (Rotes Wien) 1919.g., uvele su niz socijalnih reformi i započele izgradnju socijalnih stambenih objekata. Iako su bili skromne veličine, stanovi su imali kupatila, kuhinju, dnevni boravak i prirodno osvjetljenje. Dodatni sadržaji su uključivali: vrtiće, jaslice, savjetodavne centre za majke, dvorišta, domove zdravlja, biblioteke, sportske objekte, pošte, kafiće, apoteke, sale za sastanke i vrtove. Mnogi od socijalnih stambenih kompleksa sadržali su umjetnička djela: statue, mozaike i skulpture, a nazive su dobijali po istaknutim ličnostima.
Osim što je program «Crvenog Beča» osigurao stanarima stambenih kompleksa pristojne uslove za život i promovisao socijalističku svijest, takođe je otvorio nova radna mjesta u građevinarstvu i preduzećima koja su proizvodila prozore, vrata, umivaonike itd. U to vrijeme, Beč je finansirao i posjedovao 61.175 stanova u okviru 348 projekata. S dolaskom fašista na vlast 1934. g., prekinute su socijalne reforme «Crvenog Beča». Nakon što su slobodni izbori nastavljeni 1945. godine, građani Beča tražili su ponovno oživljavanje Socijaldemokratske politike socijalnog smještaja.
Karl Marks Hof
U periodu od 1947. do 1969.g. u Beču je izgrađeno oko 100.000 stanova. Novi stambeni kompleksi obuhvatali su širi spektar prostornih rješenja nego tokom ranijeg perioda «Crvenog Beča», uključujući duplekse, kuće u nizu i baštenske apartmane, a takođe vrtiće, škole, višenamjenske sale za sastanke, domove zdravlja i prodavnice.
Krajem šezdesetih godina, grad Beč je riješio svoje najveće stambene probleme, uključujući prenaseljenost i nepristupačnost, ali i nastavio širenje fonda socijalnog smještaja. Stanovi su bili prostrani, dok su škole, sale za sastanke, domovi zdravlja, pa čak i bazeni i dalje bili ključna komponenta programa. Tokom šezdesetih i sedamdesetih godina prošlog vijeka, Beč je bogatio svoj stambeni fond za oko 10.000 stanova godišnje. Tokom naredne dvije decenije, bečka urbana obnova značila je energetsku rehabilitaciju najstarijih stambenih objekata u gradu. Takođe, grad je značajno proširio sistem javnog prevoza, koji je postao jeftin i sveobuhvatan. Mnoge arhitekte po čijim projektima su građeni kompleksi socijalnog smještaja za vrijeme «Crvenog Beča», bili su učenici osnivača bečkog moderna Ota Vagnera.
Karl Marks-Hof jedan je od naj-poznatijih stambenih kompleksa u Beču. Izgrađen je u periodu od 1927. do 1930.g. po projektu gradskog arhitekte Karla Ehna. Stambeni dio, koji čine 1 382 stana (površine stanova 30-60m2), predstavlja 18,5% ukupne teritorije 156 000m2 kompleksa, dok su ostalo igrališta i vrtovi. Projektovan je za 5 000 stanovnika, a uključuje i brojne sadržaje: vrtiće, sportski klub, igralište za golf, perionice rublja, biblioteku, ljekarske ordinacije, apoteku, veterinara i poštu. Karl Marks-Hof je više od stambenog kompleksa, to je simbol grada, otpora fašizmu i ostvarenje ideja za koje se zalagala Socijalistička partija.
Tokom austrijskog građanskog rata tokom 1934.g. stambeni kompleks Karl Marks-Hof, koristio se kao tvrđava. Tada je zgrada postala simbol borbe protiv fašizma. Zemljište na kojem je izgrađen stambeni kompleks Karl Marks-Hof, nekada je bilo pod vodom. Naziv je dobio po njemačkom filozofu, ekonomisti, novinaru i socijalističkom revolucionaru, Karlu Marksu
Wohnpark Alterlaa jedan je od najvećih bečkih kompleksa za socijalno stanovanje. Projektovao ga je Hari Glik za 10.000 stanovnika sa niskim primanjima, a izgrađen je u periodu od 1973. do 1985.g. Jedna od karakteristika ovog arhitektonskog rješenja je zgušnjavanje urbanog okruženja bez gubitka kvaliteta života. Stambeni kompleks ima 27 spratova i 3.200 stanova, raspoređenih u tri nebodera sa svom potrebnom infrastrukturom. Filozofija Harija Glika glasi: „zgrada za radnu klasu s kvalitetom koju vole bogati ljudi: blizu prirode i vode“, iz tog razloga gotovo svi njegovi stanovi imaju široke balkone sa koritima za vrtlarstvo i bazenom na krovu. U sastavu kompleksa su bujne zelene površine, dvije zdravstvene ambulante, tri škole, dva dnevna centra, fitnes centar, crkva, tržni centar, sauna, teniski tereni, fudbalska igrališta, sedam zatvorenih bazena, sedam otvorenih bazena, TV stanica i obližnja željeznička stanica.
Wohnpark Alterlaa U današnje vrijeme, socijalni smještaj znači pristupačan iznajmljeni stan, namijenjen ljudima sa niskim primanjima, osobama sa invaliditetom i starijim grupama građana. U mnogim zemljama služi kao lijek za društvenu nejednakost, posebno u gradovima gdje cijene nekretnina brzo rastu.
Beč je živahan i dinamičan grad u srcu Evrope, u kojem se kao i u mnogim velikim gradovima, događaju demografske promjene. Bečki socijalni smještaj služi kako srednjoj klasi tako i siromašnima, te je na taj način izbjegao stigmu da je ili vertikalni geto ili krajnje utočište. Svaka zemlja zapadne Evrope ima svoj varijant socijalnog smještaja, ali bečki model je daleko najuspješniji.
Temelj bečkog socijanog smještaja čini 220 000 opštinskih stambenih jedinica kao i dodatnih 200 000 subvencionisanih. Stanovi su pristupačni, doprinose pozitivnoj društvenoj dinamici i pružaju hiljade radnih mjesta. Sa svojim inovativnim idejama, posebno na polju socijalnog smještaja, grad Beč je već dugo pionir u potrazi za novim strategijama za kreiranje i implementaciju perspektivnih arhitektonskih i gradskih rješenja. Trenutno više od trećine gradskog stanovništva u Beču čine stranci.
Kao posljedica toga, jedan od ciljeva izgradnje socijalnog smještaja u Beču, je integracija stanovništva i novog načina života, u okviru subvencionisanih stambenih projekata. Demografske promjene zahtijevaju arhitektonski fleksibilne projekte, nove oblike višegeneracijskog stanovanja i pružanje socijalnih usluga u neposrednoj blizini. Politika grada Beča usmjerena je na integraciju svih njegovih stanovnika, bez obzira na uzrast ili porijeklo.
Stambeni kompleks Herzberg, primjer je socijalnog smještaja savremenog doba i predstavlja strukturu koja sadrži različite stambene jedinice: blokove zgrada, stambene dvorišne zgrade sa balkonima i porodične kuće. Ovakva struktura čini kompleks posrednikom u urbanom tkivu između malih porodičnih kuća na jednoj i tržnog centra na drugoj strani. Tipovi stanova su od krovnog apartmana za jednu osobu s velikom terasom do fleksibilnih porodičnih stanova s dnevnim boravkom.
Stambeni kompleks Herzberg
U stambenim zgradama koje subvencionira država, živi 60% od 1,8 miliona stanovnika Beča. Grad Beč godišnje troši oko 600 miliona eura na izgradnju socijalnog smještaja, od čega dvije trećine iz državne kase. Budući da je socijalni smještaj veoma tražen, samo petina bečkih stanova je u privatnom vlasništvu. Iznajmljivanje stanova je poprilično rasprostranjeno u Beču jer stanari imaju mnogobrojna prava i kontrolu nad svojim stanovima: od stanara se ne traži da napuste stanove ako im se prihodi povećaju, ne iznajmljuju stanove mjesečno, već neograničeno, čak mogu svoje stanove prenijeti na svoju djecu, dok stanari koji zbog bolesti ostanu bez posla dobijaju novčane naknade kako bi mogli ostati u svojim stanovima.
Bečki program socijalnog smještaja većini gradskog stanovništva pruža pristupačne stanove bez žrtvovanja arhitektonskog kvaliteta. Grad distribuira subvencije za velike projekte kroz postupak poznat kao Bauträgerwettbewerbe ili nadmetanje preduzetnika. Žiri koji čine predstavnici grada, kao i arhitekte, građevinari i stručnjaci za stambeno pravo, bira kvalitetne i ekološki orijentisane projekte. Takav pristup je posljedica prihvatanja činjenice da društvo treba da bude odgovorno za smještaj građana i da potražnja smještaja ne smije biti podložna mehanizmima slobodnog tržišta.
Program socijalnog stanovanja koji vuče korijene još od «Crvenog Beča» pokazao se kao veoma efikasno sredstvo za ublažavanje klasnih razlika i građenje zdravog, inkluzivnog društva. Kompleksi socijalnog smještaja iz tog perioda, izgledaju monumentalno i oslikavaju društveni sistem i ideologiju. Tokom «Crvenog Beča» definisani su elementi gradske sredine i sadržaji potrebni za kvalitetan život i rad radničke klase. Od stanovništva se očekivalo da radi i vodi aktivan život, na što upućuju stambeni kompleksi obogaćeni raznovrsnim sadržajima i umjetnošću. Čovjek kao proizvod takvog društvenog sistema je bio dio zajednice, njen aktivan član, radnik koji je živio u pristojnim uslovima, ali ne odvojen od prirode već nasuprot - okružen zelenilom, sa mogućnošću bavljenja vrtlarstvom.
Savremeni projekti socijalnog smještaja u Beču su nastavak nekadašnjeg programa «Crvenog Beča» po sadržajima, iako ne tako grandiozni, ali izgrađeni u harmoniji sa okruženjem, u skladu sa aktuelnim tendencijama i uz primjenu alternativnih izvora energije.
Bečki model socijalnog smještaja je potvrda da se zdravo društvo gradi vremenom i da počinje od svakodnevnih društvenih interakcija. Činjenica da se 74% stanovnika Beča vozi javnim prevozom - što je najviše u Evropi, govori o dobroj gradskoj povezanosti i razvijenoj ekološkoj svijesti građana. Sviđa mi se aktivan odnos stanovnika Beča prema društvenim promjenama jer su upravo oni prepoznali važnost socijalnog smještaja i radili na njegovom oživljavanju. Razmatrajući ovakve projekte primjećujem da su ljudi u «Crvenom Beču» vodili zdrav, stabilan i aktivan život.
Efikasan program povoljnog socijalnog smještaja koristi kako građanima, tako i zajednici u cjelini. Bečki model je pozitivan primjer da se nekretnina ne mora posjedovati da bi se kvalitetno živjelo jer društveni sistem daje sigurnost građanima. Na nivou zajednice, izgradnja i održavanje socijalnih stanova otvara nova radna mjesta i podstiče lokalnu građevinsku industriju. Programi socijalnog smještaja su važan temelj svakog društva i nema univerzalnog recepta.
U Crnoj Gori se već nekoliko godina realizuje program 1000 plus, čiji je cilj da pomogne prioritetnim ciljnim grupama da riješe stambeno pitanje. Nadam se da će ovaj program nastaviti da se razvija i da utiče na poboljšanje kvaliteta života građana i kvaliteta same gradnje, inovativna arhitektonska rješenja i zapošljavanje lokalnog stanovništva jer odgovor na pitanje kakvo društvo stvaramo, slijedi nakon odgovora u kakvim uslovima živimo.
