Monitoring životne sredine za ovu godinu obuhvata šest umjesto osam planiranih programa i za njegovu realizaciju je obezbijeđeno 336.000 eura. Izostaće, monitoring biodiverziteta i morskog ekosistema.
Iz Agencije za zaštitu životne sredine koja realizuje program, a koji je ove sedmice usvojila Vlada, pojašnjavaju da je skraćen zato što nijesu obezbijeđena dovoljna sredstva.
Monitoring predstavlja sistematsko kontinuirano mjerenje i ispitivanje parametara, kao i ocjenjivanje indikatora stanja i zagađenja životne sredine. Na osnovu podataka dobija se jasan uvid u promjene kvaliteta i kvantiteta životne sredine, emisije zagađujućih materija i korišćenje prirodnih resursa.
ZAKONSKA OBAVEZA
Kontinuirana kontrola i praćenje stanja životne sredine je obaveza definisana Zakonom o životnoj sredini.
– Zakonom o budžetu Crne Gore za 2025. godinu obezbijeđena su sredstva za monitoring kvaliteta vazduha (216.000 eura), alergeni polen suspendovan u vazduhu (10.000 eura), zatim za sadržaj opasnih i štetnih materija u zemljištu (30.000 eura), buku (15.000 eura), za monitoring nejonizujućeg zračenja (30.000 eura) i monitoring radioktivnosti u životnoj sredini (35.000 eura). Nema sredstava za monitoring biodiverziteta i morskog ekosistema iako smo to predložili tokom koncipiranja budžeta – kazali su iz Agencije.
Nijesu naveli koliko su ukupno sredstava tražili iz državnog budžeta, odnosno koliko je neophodno za kompletan program monitoringa.
Kada je riječ o posljedicama nesprovođenja monitoringa biodiverziteta i morskog ekosistema, kažu da će doći do prekida prikupljanja podataka koji su neophodni za izvještavanje na nacionalnom i internacionalnom nivou.
– Zbog toga što se ove godine neće raditi monitoring biodiverziteta izostaće uvid u prisutnost i brojnost populacija vrsta na terenu, kao i njihov trend u odnosu na prethodno stanje. Jedan od vrlo važnih komponenti jeste kvalitet tipova staništa, posebno onih od prioritetnih značaja u skladu sa Habitatom direktiva – kazali su iz Agencije.
Zbog održavanja kontinuiteta nastojaće, navode, da monitoring morskog ekosistema planiraju kroz projekat ,,Podrška uspostavljanju mreže Natura 2000 za Crnu Goru“ dok će se dio podataka dobijenih iz uspostavljanje Ekološke mreže Natura 2000 (preduslov za ulazak u EU), iskoristi za monitoring biodiverziteta. S obzirom na to da je utvrđeno da postoje praznine kada su u pitanju podaci tokom prethodnog perioda, istraživanja će, kažu, obaviti na prostorima nacionalnih parkova Durmitor, Prokletije i Skadarsko jezero.
Konstatuju kako je neophodno da Crna Gora jačanjem monitoring sistema adekvatnije ispunjava obaveze izvještavanja međunarodnih institucija (Barselonske konvencije, Evropske agencije za zaštitu životne sredine) i Evropske platforme za razmjenu radioloških podataka (EURDEP) što može imati pozitivne efekte na proces pristupanja Crne Gore Evropskoj uniji, odnosno ispunjavanja obaveza iz pregovaračkog Poglavlja 27 – životna sredina i klimatske promjene, 19 – socijalna politika zapošljavanje – podoblast zaštita i zdravlje na radu (jonizujuće i nejonizujuće zračenje) i 15 – energetika, podoblast nuklearna energija, nuklearna sigurnost i zaštita od zračenja.
PREDVIĐENI PROGRAMI
Program monitoringa vazduha obuhvata mjerenje koncentracije polutanata u vazduhu, na automatskim stacionarnim stanicama u okviru državne mreže koju čine devet stanica u Pljevljima, Podgorici, Bijelom Polju, Nikšiću, Baru i Kotoru. Program sprovodi Centar za ekotoksikološka ispitivanja (CETI).
U okviru programa alergenog polena suspendovanog u vazduhu mjeri se koncentracija polena 27 alergenih biljnih vrsta, u okviru državne mreže za monitoring alergenog polena. Tokom 2025. godine polen će se uzorkovati na tri lokacije u Baru, Podgorici i Mojkovcu. Prati se polen: lijeske, jove, tise, čempresa, brijesta, topole, javora, vrbe, jasena breze, graba, platana, bukve, oraha, hrasta, duda, žive ograde, borova, lipe, trave, konolja, hmelja, bokvice, kisjelice, koprive-parijeterije, pepeljuge-štirova, pelina, ambrozije i masline. Na osnovu koncentracije polenovih zrna izrađuje se sedmični izvještaj ,,semafor“ za Bar, Podgoricu i Mojkovac.
U okviru programa monitoringa sadržaja opasnih i štetnih materija u zemljištu ispituje se sadržaj olova, arsena, nikla, bakra, kobalta, žive, hroma, fluora, cinka, bora i molibdena. U ovoj godini će se sprovoditi u devet opština – u Podgorici, Beranama, Pljevljima, Bijelom Polju, Kolašinu, Tivtu, Nikšiću, Ulcinju i na Žabljaku, na 31 mjernom mestu.
Donacijom Evropske komisije, Agencija za zaštitu životne sredine je postala vlasnik savremene opreme za kontinuirano praćenje buke u životnoj sredini. Taj program biće sproveden u Podgorici, na Cetinju, u Tuzima, Beranama, Bijelom Polju, Mojkovcu, Kolašinu, Pljevljima, na Žabljaku, Nikšiću, Ulcinju, Baru, Petrovcu, Budvi, Tivtu, Kotoru i Herceg Novom.
Sistematsko ispitivanje nivoa nejonizujućeg zračenja za 2025. godinu podrazumijeva ispitivanje nivoa električnog polja frekvencije između 30 MHz i 6 GHz koje generišu radio-komunikacioni predajnici i elementi elektroenergetskog sistema. Program će koštati 30.000 eura.
Monitoring radioaktivnosti u životnoj sredini vrši se u vazduhu i atmosferskim padavinama (Podgorica, Bar, Pljevlja, Herceg Novi, Žabljak), u vodi za piće (vodovodi u Podgorici, Bijelom Polju, Baru, Nikšiću), u jezerima i moru (Skadarsko jezeo, morska voda u Baru i Herceg Novom), rijekama (Piva, Tara, Zeta, Morača, Vezišnica, Ćehotina, Paleški potok, Gračanica), u zemljištu obradivom i neobradivom (u sva tri regiona), stočnoj hrani (livadska trava, sijeno, krmna, smještaj, hrana za kokoške, kukuruzno stočno brašno, hrana za svinje i prasiće), u ljudskoj hrani (Podgorica – vrtić, đačke i studentske menze, primarni proizvođač), Nikšić (meso: goveđe, jagnjeće, svinjsko i pileće, pastrmka, mlijeko, sir, jaja, pšenični i kukuruzni hljeb, pasulj, kupus), Herceg Novi (pasulj, mlijeko, sir, pšenički i kukuruzni hljeb, sipe, dagnje), Berane (pšenični i kukuruzni hljeb, jabuke, krompir), Pljevlja (pšenični i kukuruzni hljeb, jaja, pastrmke), Bar (meso – goveđe, jagnjeće, svinjsko i pileće, mlijeko, sir, jaja, pšenični i kukuruzni hljeb, sipe, dagnje, grožđe), Bijelo Polje (meso – goveđe jagnjeće, svinjsko i pileće, mlijeko, sir, pšenični i kukuruzni hljeb, jaja) i Ulcinj (mlijeko, sir, pšenični i kukuruzni hljeb, jaja, kupus).
Sadržaj radionukleida biće ispitivan i u građevinskom materijalu (direktno od najvećeg distributera građevinskog materijala) i nivo izlaganja jonizujućem zračenju u boravišnim prostorima na deset lokacija u Nikšiću.
SMJERNICE EVROPSKE UNIJE
Iz Agencije za zaštitu životne sredine dodaju da će program monitoringa životne sredine za 2025. godinu biti realizovan u skladu sa smjernicama Evropske unije u ovoj oblasti, tj. sa preporukama Evropske agencije za zaštitu životne sredine (EEA) i standardima Evropske mreže za informisanje i posmatanje (EIONET). Dobijeni podaci kroz realizaciju ovog programa će se koristiti za izvještavanje prema tim međunarodnim institucijama, kao i prema Statističkom zavodu EU (EUROSTAT) i Statističkoj diviziji UN (UNSO).
– Takođe, podaci iz realizacije programa predstavljaju osnovu za izradu nacionalnih indikatora životne sredine, u skladu sa tipologijom Evropske agencije za zaštitu životne sredine. Riječ je o tzv. DPSIR (driving forces, pressures, state, impact, response) sistemu indikatora za izvještavanje o problemima životne sredine, odnosno indikatorima uzroka pritiska, stanja, uticaja i odgovora na životnu sredinu. Upotreba indikatora usklađenih sa normama evropske prakse predstavlja osnov kvalitetne razmjene podataka i izrade izvještaja o stanju životne sredine, kako na nacionalnom tako i na međunarodnom nivou. Rezultati monitoringa će poslužiti u definisanju preporuka i mjera koje treba sprovesti u narednom periodu u cilju poboljšanja stanja životne sredine. Jasno je da monitoring životne sredine tako postaje važan faktor u planiranju politike zaštite životne sredine, kao i pokazatelj potrebe ugradnje principa i načela zaštite životne sredine u razvojne strateške dokumente drugih sektorskih politika, kao što je industrija, poljoprivreda, energetika – kazali su iz Agencije za zaštitu životne sredine.
