Za to vrijeme više puta izdavana su razna Rješenja, mijenjan je sastav komisija kao i ljudi koju su zaduženi da ih vode. Dosadašnja saznanja javnosti o rezultatima revizije ostala su veoma ograničena, iako se uveliko zašlo u posljednje dane “posljednjeg roka”.
Objavljujemo javno reagovanje gospodina Aleksandra Berkuljana na zadnje revizione izvještaje, dostavljeno i svim akterima ovog dugogodišnjeg procesa, počev od uprave NMCG, Državne komisije za nadzor revizija, Državnog tužilaštva i Inspektora za kulturnu baštinu.
DVORSKA ZBIRKA “SLIKA I FOTOGRAFIJA”
12. Kao što svi znamo, nekadašnja dvorska zbirka “Slika i fotografija” kasnije je raščlanjena i od nje su formirane 3 zbirke, odnosno “umjetnička”, “fotografije” i “reprodukcije”. Komisija je i u ovom slučaju samo nabrajala razne nalaze i podatke, opet bez zaključka i sinteze. Međutim, dok je pomenuta zbirka još uvijek bila jedno, tokom dvije primopredaje, od 1964. do 1968. godine, konstatovani su određeni manjkovi.
U Zapisniku iz 1964. pored spiska od nekih 50-ak predmeta koje “nijesu mogli biti identifikovani”, među kojima su pored fotografija akvareli, litografije i slično, nalazi se i spisak predmeta koji “nedostaju”. Šta i koliko trebalo je da utvrdi revizija, jer za reviziju ne bi trebalo da bude bitno “kad se desilo” nego “da li se desilo”. Zato prilažem i primjer iz 1964. godine:
Slično je i u Zapisniku o primopredaji iz 1968. godine:
Takođe se u popisnom inventaru iz 1964. navodi “otpis” ovakvih predmeta koji su ustupljeni ili otuđeni, pa bi nešto od toga moralo i po ovom osnovu biti konstatovano. Pošto se zna “koliko je ustupljeno i kome”, zna se i “koliko je poklonjeno i otuđeno za vrijeme okupacije”. Koga interesuje neka računa.
Pošto nakon ovog nijesam našao drugi službeni otpis pomenutog materjala, niti je nešto slično ponudila Komisija, za nedostajuće jedinice konstatovane 1968. i dalje ostaje jedino da se upišu kao manjak. Ili i dalje mislite da u Muzeju kralja Nikole fali samo 7 predmeta?
FOTELJA VLADIKE RADA
13. Što se tiče “namještaja”, takođe ste od prošle godine do danas imali na raspolaganju sve uporedne izvore, na osnovu kojih je relativno jednostavno utvrditi manjak ili otpis. U to spada i sada već upokojena baza podataka, u koju je unešen najveći dio informacija o materjalu koji pripada “primijenjenoj umjetnosti”, odnosno namještaju kao današnjem integralnom dijelu te zbirke.
Takođe moram reći da konfuzija, koja je s tim u vezi predstavljena u zadnjem izvještaju iz Muzeja kralja Nikole ne vodi ničemu, jer u “postupku” nema stvarnog metoda, ni valide statistike niti zaključka.
Ali da ne bih nepotrebno širio priču o manjkovima, daću nekoliko ilustrativnih primjera:
U primopredajnom zapisniku iz 1964. navodi se da je 29 brojeva “nepovratno otuđeno”, među kojima su i ustupljeni drugim muzejima, pa je broj stvarno otuđenih manji, a “nije pronađeno” još 15 brojeva, među kojima i inv. br. 304 “stolica vladike Rada”. Pregledom ostalih spiskova nijesu pronađena još 4 kanabea i 11 fotelja.
U narednom primopredajnom zapisniku iz 1968. godine oni “nepovratno otuđeni” (ne govorim o ustupljenim, koji su posebno popisani) svedeni su na 11 komada, a “nije pronađeno-identifikovano” (a ne samo “nije identifikovano”, kako tvrde iz komisije) još 31 komad, od kojih 6 naknadno jesu i 1 je rashodovan, pa je objektivno falilo 23 primjerka, što ukupno čini 34. Niže je prikazan dio zapisnika sa rukom dopisanim konstatacijama. Da ne bi bilo zabune, ne radi se o namještaju kojim je raspolagao Miloš Rašović, a koji je nakon vraćanja većim dijelom rashodovan. I ovđe se takođe pominje “fotelja vladike Rada” :
Treba imati u vidu da “namještaj” nije vođen samo u “inventaru zbirke namještaja”, već ga ima i na drugim mjestima, kao što je rubrika “razno”, đe je, koliko sam mogao prebrojati, konstatovano još nekih 25 komada, od fotelja do lustera. Dakle, samo na osnovu ovog zapisnika bi manjak iznosio 59 komada.
Otpis za ovaj namještaj lično nijesam mogao naći, jer su u Zapisnicima o rashodu, pa i onim priloženim, popisani samo predmeti koji su nađeni kao oštećeni i na licu mjesta otpisani.
Provjerom “starih inventarnih brojeva” sadašnje zbirke u bazi podataka, a i drugim izvorima koji se nje tiču, nijesu se pokazali brojevi gore navedeni, što znači da ih nema, pa samim tim nijesu mogli biti predmet bilo kakve primopredaje!
Takođe se ne radi ni o predmetima koji “nijesu ušli u zbirku primjenjene umjetnosti jer su rashodovani” prema zapisniku iz 1989, sa pozivom na Zapisnik br. 1807/73 od 11. XI 1973, na koje upućuje reviziona komisija.
Ukratko, taj namještaj je nestao i nikada nije pronađen ili otpisan, a nije ušao ni u sadašnju zbirku primjenjene umjetnosti, zbog čega predstavlja realni MANJAK!
Takođe bi me zanimalo ko bi “otpisao” br. 304, odnosno “fotelju vladike Rada”? I to je bio “origialni Njegošev namještaj”, koji nije bio u Biljardi, ali jeste u muzeju. Ako gospoda iz komisije tvrde da ta fotelja postoji, volio bih da je pokažu.
Dakle, ni u ovom slučaju komisija nije obavila reviziju niti je ukupan manjak “za koji postoji muzejska dokumentacija 7 predmeta”.
14. Što se tiče numizmatike, trebalo je krenuti od početka kroz svu raspoloživu dokumentaciju, a ne s kraja, što je očigledno, uglavnom kroz stare i nove inventarne knjige, koje nikad nijesu kompletirane i za koje u zapisnicima o primopredaji stoji upravo ta konstatacija. Pogotovo zbog činjenice što evidencija o numizmatici nije valjana, jer su predmeti decenijama stojali neobrađeni, a i ono što o njima postoji vodilo se kroz improvizovane spiskove i “privremene inventare”. Da je komisija pažljivije pregledala zapisnike mogla je naići na više “zanimljivih” situacija, kao što su narednih nekoliko iz Zapisika o primopredaji iz 1964. godine:
Dakle, samo na osnovu ovih nekoliko primjedbi može se zaključiti da je tada falilo barem 57 komada novca, od kojih je apoen od 100 perpera u zlatu bio predmet kriminalističke istrage. Zato postavljam pitanje, da li je taj apoen ikada otpisan i ako je na osnovu koje odluke, pa da je kao takav naveden i u “otpise” od strane sadašnje komisije, a što se tiče ostalog evidentno je o čemu se radi, iako je i tada pokušano u nastavku da se realni manjak numizmatike “kompenzira” drugom vrstom predmeta, i to za čudo, manjim brojem od onoga koji je falio.
Međutim, rašomonske dileme postoje i na skorijim primjerima poznate “muzejske matematike”.
- U odgovoru iz dvora tvrde da njihova zbirka “novca” broji 789. komada, dok po zaključku iste komisije Istorijski muzej “posjeduje” 1663 primjerka, izuzimajući numizmatiku NOB, što po zbiru iz pomenutih “zajedničkih” evidencija iznosi 2452 komada. Znači, trebalo bi sa zbirkom NOB bude veći.
- U Zapisniku o primopredaji iz 2014. godine stoji da je dvoru “vraćeno” nekih 730 komada, a da Istorijski muzej raspolaže ukupno, dakle sa numizmatikom Muzeja NOB, sa 1669 primjeraka, što ukupno čini 2399 komada. Ovome treba dodati i manji broj perpera koji su izloženi u dvorskoj “odžakliji”.
- Međutim, drugačiji podatak o broju komada numizmatike u Istorijskom muzeju može naći i u pretposljednjem zapisniku komisije za Istorijski muzej od avgusta (nakon završenog “fizičkog popisa”), đe piše da taj muzej raspolaže sa 1411 komada novca i, prema zadnjem zapisniku sa “115 jedinica”, vjerovatno inventarnih, što, opet pretpostavljam, obuhvata i numizmatiku bivšeg muzeja NOB, pa bi ukupan zbir sa dvorskih 789 i ovih 1411 bio 2200 komada novca.
Zato vas pitam šta je ovđe istina? Jer, da zanemarimo čak i kontradikcije oko “numizmatike NOB”, koje nijesu beznačajne i rezultate “nepreciznog” Zapisnika iz 2014. godine, kojeg su radili, pored ostalih, bivši pomoćnik za stručna pitanja Miloš Vukanović i do prije par mjeseci predsjednik revizione komisije za Istorijski muzej Petar Lekić, između 2200 i 2452 ipak postoji razlika od 252 komada novca. Međutim, ovo konfuzno preturanje “zajedničke numizmatike” Dvora i Istorijskog muzeja se tu ne završava, jer nije dat precizan i potkrijepljen odgovor na veoma bitno pitanje, tj na osnovu kojeg akta i kako je dvorska zbirka od 1540 neobrađenih numizmatičkih jedinica s početka 70-ih uopšte svedena na današnjih 789, odnosno kako došlo do zakonitog “prelivanja”, ako je došlo, pošto u fus noti br. 3 zadnjeg zapisnika iz Istorijskog muzeja stoji da je “radi lakšeg obrade materijala Komisija donijela odluku da interno formira zbirku Numizmatika, koja ne postoji u fondu Istorijskog muzeja”! Igre sa “zajedničkim” su komotne, ali ne znam jesu li isplative.
Ovđe bih se takođe nadovezao na izvještaj Istorijskog muzeja. Svojevremeno sam prijavio manjak od 10 komada numizmatike u posjedu ovog muzeja, da bi sad u njihovoj priloženoj tabeli bilo navedeno da fali ukupno 9 primjeraka numizmatike NOB, a u “numizmatici” navodno ne fali ništa(?), što je “objašnjeno” time da ne fali nijedna “inventarna jedinica” nego “samo 2 novčanice”! Znam da je muzejska matematika iznad opšte teorije relativiteta, i da je teško proniknuti u dubinu muzejske misli, ali u normalnom univerzumu broj predmeta je jedna stvar, pa bi zbir u ovom slučaju bio 11, a evidencioni broj pod kojim može biti zavedeno više predmeta je sasvim druga stvar.
15. Problem ostaje i po pitanju razlike u zbirkama primijenjene umjetnosti, u odnosu na statistiku Stanislava Vujoševića iz maja 1979. Od koga god da je neki odgovor stigao, sve je samo na nivou verbalne ekvilibristike, koju “koverte i vizit karte” nikako ne mogu da “pokriju”. U to spada i pitanje komisije iz Muzeja kralja Nikole “na što je bivši direktor mislio” kad je pominjao “primjenjenu umjetnost”. Šta je mislio onaj koji je uveo tu kategoriju u muzejsku praksu?
Da skratim, kad se saberu svi pojedinačni predmeti te vrste, počev od 5662 u Muzeju kralja Nikole i oko 600 u Umjetničkom muzeju, zbir iznosi 6262, što u odnosu na 8500 čini razliku od 2238 predmeta.
16. Ni o sudbini “6000 jedinica filatelije” nije praktično ništa konkretno rečeno. Vrlo dobro znam i bez komisijskog podsjećanja da je Velimir Vujačić u decembru 1979. godine zadužio filateliju za koju je imao pokriće u dokumentaciji i to nije sporno. Radilo se o nekih 2659 „pronađenih jedinica“, ako dobro pamtim. Međutim, Vujošević svoju statistiku izveo u maju iste godine, odnosno 7 mjeseci ranije, neposredno nakon zemljotresa. Taj dokument sam dostavio svima na uvid, pa ću se i ja pozvati na ono na što Komisija koristi kao „argument” za svoju tvrdnju, a to je napomena na zadnjoj strani Vujoševićevog dokumenta „koju nijesu dobili”, da popis nije bio završen nakon zemljotresa.
Pa ako nije bio završen, očigledno je postojala još neka količina predmeta, pa i filatelije, koji su „visili” po depoima godinama, ako ne i decenijama, neobrađeni i neinventarisani, kao što je slučaj sa tek sada popisanim dvorskim materjalom. U situaciji nekompletnog popisa Vujošević je jedino mogao napraviti „aproksimativnu procjenu”, ali je teško pretpostaviti da je halucinirao i da je prevelika razlika koju navodi u vezi sa filatelijom bila samo plod mašte. Jer, mnogo šta o čemu je on vodio računa pokazalo se tačnim, a razlika između 2659, zajedno sa dvorskom filatelijom i 6000 je prevelika čak i ako je u pitanju samo laička procjena, a kao što znamo Vujošević nije bio laik.
Takođe, ono što nije popisano ili inventarisano, nije moglo biti zaduženo, jer niko ne zadužuje ništa na pamet. Šta se sve događalo sa muzejskim materjalom nakon zemljotresa 1979. godine, ne mogu reći.
Međutim, na osnovu analogija koje se tiču drugog do tada neinventarisanog materjala mogu se izvući određeni zaključci. Tipičan primjer predstavlja neinventarisano oružje NOB, o kojem ima dosta u zapisnicima do 1979, ali nakon zemljotresa o njemu nema riječi ni u novom inventaru, ni u manjkovima a još manje otpisima. Jednostavno je „isparilo“. O ovom oružju svjedoče od komisije prilično „zaobiđeni” primopredajni zapisnici iz 1972. i 1975. godine, kao i popis 1979. Iz „novog inventara“ izuzeto je 1980. godine 11 nedostajućih neinventarisanih topova, za koje postoje svi podaci u ranijoj dokumentaciji.
A nestala su i dva inventarisana. Jednostavno preko takvih stvari se prešlo kao da se nijesu desile i to je osnovni problem, zbog čega je Vujoševićev dokument više nego indikativan po mnogo osnova, pa i po pitanju filatelije. Uostalom ne mislite valjda da su razna logiciranja ili sadašnje stanje utvrđeno popisom, po sistemu “mi imamo koliko imamo i što smo mogli na neki način da provjerimo”, osnov da se komotno “otarasite” uporednih podataka koje pominje Vujošević? Takav luksuz mogu sebi da dozvole samo oni koji imaju kredibilitet na osnovu radnih rezultata pa da se sa Vujoševićem mogu uporediti, u muzejima u kojima je sve makar približno u redu, pa da je samo “sravnjivanje” jedini problem, a ne “jame nerada i javašluka”, čiji direktori i kustosi do skoro nijesu nijesu znali kako im je muzej nastao, niti sa koliko predmeta je njihov fond nekada raspolagao ili treba da raspolaže. Zato, radi podsjećanja, opet bacite pogled na detalj Vujoševićevog dokumenta.
17. Što se tiče bivše zbirke “Rublje”, znam da je bilo otpisa, ali i manjkovi su konstatovani u zapisnicima. Ako se ovi predmeti sada vode drugačije, na primjer kao “tekstil”, kako napominje komisija, onda svejedno fale kao tekstil. Primopredaja iz 1972. samo je potvrdila nalaz iz 1968, ali niđe ne govori o otpisu. Samo na ovom dijelu spiska je 67 predmeta, da ne ulazimo u drugo:
18. U Biljardi su “zaboravili” da popišu i “originalne litografije i bakrotiske Anastasa Jovanovića”, od kojih je 2009. godine falilo 111 komada. Priličan broj je falio već 1972, prema dokumentu Sava Vukmanovića na koji upućuje ista komisija, a koji sam ja prvi predočio Državnoj komisiji prošle godine, u junu ili julu. Ali, šta vrijedi za reviziju dopis u kojem bivši direktor navodi i ko je poklanjao litografije i bakroreze (mada ne sve koje fale), kad komisija jednostavno odbija da obavi svoj posao i to unese u zapisnik, makar na način kako je obavljeno 2009. godine, kada je prvi put konstatovan rečeni manjak.
U zapisniku iz 2009 je priložena i pregledna tabela sa svim raspoloživim uporednim podacima, pa je provjera pojednostavljena, ali džaba. Ili možda komisija misli da je to nepotrebno jer su njeni “odgovori” u “posebnom folderu” iznad zakona, a, koliko čujem, neki po kuloarima dozvoljavaju sebi da pomenutu zbirku nazivaju “kopijama” i “falsifikatima”.
Za vašu informaciju, radi o tzv, “nezavršenoj ediciji”, koja je u Njegošev muzej dospjela kad je osnovan, a to je prije skoro 70 godina. Zato ne bih dalje. Sva je odgovornost na vama.
19. U vezi sa problemom oko 7 komada nedostajućeg namještaja iz Njegoševe rodne kuće, koji se “rasteže” po popisnim inventarima iz 60-ih i u Izvještaju o reviziji Biljarde iz 2009. godine, predsjednica komisije za reviziju prilaže kao “krunski dokaz” za ne znam što, dokument iz 1973. u vezi sa stanjem postavke koje je ranije zabilježieno prema izjavi ondašnjeg direktora.
Tu se, između ostalog, navodi da je u nedostatku originala “muzej popunjavan namještajem iz Njegoševog vremena”. Pa što? Ja se nijesam bavio procjenom “originalnosti” nego u prijavi “slučaja” bio veoma precizan, pa pročitajte ponovo šta piše. Uostalom, znači li da ako nema nečega iz “Njegoševog vremena”, a bilo je u postavci, da to nije bitno? Poznato je, inače, da je “originalnost” mnogo čega u muzejima, što se javnosti svakodnevno “prodaje” kao takvo veoma upitna. Za to makar imam tonu dokaza. Ali čak i da nije ništa u Njegoševoj kući bilo originalno, a kamo li “iz Njegoševog vremena”, postavlja se pitanje đe je ono što je 60-ih “ubačeno” u postavku? Naprosto zbog činjenice jer se radi o muzejskom inventaru ove kuće, više puta jasno zavedenom u ondašnjim popisima. Međutim, originalnost ovdje ne igra nikakvu ulogu.
Bitna je činjenica da je namještaj nekad postojao, a da ga sada nema, a to da je bio iz “Njegoševog vremena”, samo mu daje na značaju. Međutim ne vidim ni podatke đe je eventualno “zaglavio” ili da li je bio predmet pozajmica. Zato, ako ga nema onda ga nema i predstavlja realni manjak. Ako nije otpisan i nema drugih podataka šta se sa njim dogodilo, pogotovo ako niko ne može danas da “prstom upre” u njega, onda ga takođe nema. Da podsjetim, radi se o sitnici od dva rezbarena ormara, dva rezbarena kreveta “po Njegoševoj mjeri”, dvije natkasne sa mermernim pločama i ogledalom sa mermernom pločom.
Što se tiče manjka Njegoševog “originalnog” ormara, “originalnog” umivaoika i ostalog, što je bilo na spisku “kulturnih dobara”, a ušlo je u Zapisnik kao manjak, to nema potrebe da dalje komentarišem. Usput, pozabavite se i legatom Đuka Sredanovića. Ni to nije čisto.
U prilogu je detalj popisnog inventara Njegoševog muzeja iz 1971. godine, koji potpisuje Savo Vukmanović, sa evidentiranim namještajem kojeg više nema:
20. Dileme u vezi sa slikama Pera Počeka nijesam izmislio ja, nego opstaju silom prilika nekoliko decenija na više načina, pa i kroz Zapisnik o reviziji Biljarde, koji je između ostalih potpisala i sadašja predsjednica komisije za reviziju fonda Njegoševog muzeja. Evo primjera:
Na osnovu činjenice da su reviziju 2009. godine vodili ljudi iz Dokumentacije, da se zaključiti da nijesu raspolagali svim aktima koji se tiču nabavke i problema oko Počekovih slika.
Poznato mi je i sve oko “markica” i reprodukcija Počekovih slika na njima, ali ta serija od desetak komada ništa ne govori, jer se ne odnosi se na “radove” koji predstavljaju predmet sumnje i koji nijesu izlagani. Takođe mi je dobro poznato da se veliki majstor Poček nije bavio naivom, pa ni na nivou skice i da je odlično poznavao proporciju i pogotovo perspektivu, što nije odlika nekoliko “slika” koje se nalaze u depou, kao u ova dva slučaja:
Za razliku od dva gornja prilično karikaturalna primjera i još par koji nijesu prikazani, za ostale slike koje su u postavci nema dileme da su njegovo djelo. Moje je bilo da na to ukažem:
21. Iz Izvještaja Istorijskog muzeja, saznajemo da su konačno došli do zaključka o vlasništvu nad 11.000 predmeta, što je “malo više” od 1600, kako su ranije tvrdili. Međutim u “nalazu” nema ništa o davno dostavljenim podacima koji imaju “težinu”, pa i “fizičku”, jer se odnose na evidentirani manjak oružja. Dali su samo podatke o 10-ak komada nedostajućeg po “novom inventaru”, koji je jednostrano proglašen za “jedini relevantan dokument”.
Ako se sjećate, nekih 32 komada ukradenog i preinačenog oružja je bilo predmet policijske istrage cetinjskog načelnika Udbe Đoka Maslovarića početkom šezdesetih. Prema ovim dokumentima 10 primjeraka je nezakonito otuđeno (1 lovačka puška, 1 mašinka i 8 pištolja-revolvera koji su dati na korišćeje folklornom ansamblu a nijesu nikad vraćeni), a na 22 komada su vršene preinake serijskih brojeva, zbog čega se tragalo za oružarom koji je to napravio, što znači da je na mjesto originalnog podmetnuto drugo oružje. Uz to su vršene i preinake inventara. Ovo nije dobilo krivični epilog, ali se iz Maslovarićevih akata vidi o čemu je riječ:
Pvi nastavak teksta STAV: Aleksandar BERKULJAN - Laž decenijama bila osnovni instrument održavanja muzejske iluzije “redovnosti” možete pročitati ovdje:
