Dakle, Markon nije prvi, a vjerovatno ni poslednji predsjednik Francuske koji je „zapazio“ krizu u najsnažnijoj vojno političkoj organizaciji NATO-u, stvarajući tako napetosti na relaciji SAD – Evropa, pri tome tragajući za vlastitim identiteom i osjećajem relevantnosti u međunarodnim odnosima.
Zaista, ovakva izjava Makrona jako podsjeća na „čarku“, kako ju je Henri Kisindžer nazvao, izrečenu tokom privatnog razgovora predsjednika o budućnosti Evrope, Šarl de Gola (Charles de Gaulle) i britanskog ambasadora u Parizu, Kristofera Somesa (Christophera Soames) u predsjedničkoj palati. Bez prisustva zvaničnika, general de Gol je Somesu provokativnim i dosta neubičajenim izrazima iznio svoju koncepciju budućnosti Evrope:
„Da bi se stvorila istinski nezavisna Evropa, sposobna da odlučuje o stvarima od globalnog značenja, prvo je trebalo, da se Evropljani oslobode od opterećenja NATO-a, i cijele američke dominacije i mašinerije“ rekao je tog 4. februara 1969. godine de Gol.( White House Years, Kissinger 1979).
ATLANTSKA KRIZA
U štampi nazvana „Soames Affair“ bila je samo jedna u nizu kontroverzi „Atlantske krize“ čiji su počeci bili vidljivi još 1964. godine i samita NATO-a u Parizu,kada je došlo do prvih raslojavanja u odlukama saveznika. Iza ovih raslojavanja stajala je promjena vojne strategije Saveza, „masovne odmazde“ koja po Kenediju nije imala dovoljno koherentnu vjerovatnost, sa doktrinom „fleksibilnog odgovora“ uslijed čega se javila sumnja o oklijevanju upotrebe nukleranih potencijala Sjedinjenih Američkih Država u odbrani Evrope.
Od tada nastupaju promjene u međunarodnim zbivanjima, a De Gol preduzima konkretne korake kako bi se uspostavljene veze između Francuske i NATO-a prekinule. Uslijedila je zabrana stacioniranja američkog nuklearnog oružja na teritoriji Francuske, povlačenje francuske flote i avijacije iz združenih NATO snaga, a krajem 1966. godine na konferenciji za štampu najavljena je riješenost Francuske da napusti vojni savez, pri tome ne napuštajući Atlantski savez u cjelini.Uporedo sa ovim zbivanjima general De Gol je nastojao uspostaviti kontakt sa socijalističkim zemljama, naročito sa Sovjetskim savezom pozivajući se ponovo na svoju ideju iz Drugog svjetskog rata o „jedinstvenoj Evropi od Bordoa do Minska“ koja je kasnije pomaknuta više na Istok dobivši ime „Evropa od Atlantika do Urala“. Na ovaj način de Gol je pokrenuo novi koncept francuske vanjske politike koji je podrazumijevao jačanje odnosa sa socijalističkim zemljama Evrope i stvaranje uslova za smanjenje napetosti u Evropi.
OPONAŠANJE SLAVNOG PRETHODNIKA
Tačno pedeset godina kasnije sadašnji, francuski predsjednik Makron oponaša ista razmišljanja kako o stanju u NATO-u tako i o situaciji u Evropi, flertujući pritom sa Rusijom. Njegov intervju za list „The Economist“ podigao je prašinu u kojem on insistira da ne dramatizuje stvari već da želi biti lucidan, ponovo u skladu sa de Golovim razmišljanjem da veliki vođa (kako Makron želi da ga vide) može biti mudar, ali iznad svega lucidan da bi jasno sagledao događaje i kretanja. Vjerujući da je Evropa geopolitičko, istorijsko i civilizacijsko čudo, Makron navodi da se sada dešavaju stvari koje su bile nezamislive prije pet godina,a one se kreću od suočavanja sa Brexit-om do „okretanja leđa američkog saveznika u strateškim pitanjima“.
Evropa koja je stvorena kao mlađi partner Amerikanaca, smatra Makron, izgubila je svoj trag u istoriji razmišljajući o sebi kao o tržištu, a tržište nije zajednica, i širenju kao krajnjoj svrsi postojanja što je smanjilo politički domet ovog projekta. Iako je uložio velike napore sa predsjednikom Trampom, Makron konstatuje da se Evropa prvi put susreće sa američkim predsjednikom koji ne dijeli istu ideju o evropskom projektu, te da se američka politika odvaja od tog projekta.
Posljedica je da krajnji jamac, „odbrambeni kišobran“ koji je ojačao Evropu, po njemu nema više nema isti odnos sa njom. Iz tog razloga Makron preispituje evropsku odbranu i sigurnost kao elemente njenog suvereniteta, zalažući se za evropski vojni i tehnološki suverenitet.
STRATEGIJA
Sve ovo, smatra Makron, od gubljenja istorijskog traga preko promjene američke strategije, ide paralelno s usponom Kine kao sile, u poslednjih 15 godina, što stvara rizik od bipolarizacije i jasnog marginalizovanja Evrope. Na kraju svega navodi da Evropu potresa teška unutrašnja kriza, ekonomska, politička, moralna i socijalna, ali da nije pesimističan, slikajući sumornu sliku Evropske unije, već pokušava da je probudi da se suoči sa novom situacijom i odlučno preduzme nešto u vezi sa tim.
Povratak evropskog suvereniteta Makron vidi kroz vojnu samostalnostte je u tom pogledu već napravio neke korake inicirajući nekoliko vojnih uspješnih projekata, dodajući da u nekom trenutku treba analizirati NATO jer ovo što se sada doživljava je „moždana smrt NATO-a“.
Ovakvu situaciju objašnjava nedostatkom koordinacije strateškog odlučivanja između SAD i njegovih saveznika, navodeći kao primjer neplanski agresivnu akciju Turske u Siriji, sumnjajući u aktiviranje člana 5.Sjevernoatlantskog ugovora ukoliko režim Bashara al-Assada odluči da se osveti Turskoj. Dakle, po njemu dvije stvari su važne na vojnom i strateškom planu: prvo, autonomna evropska odbrana i drugo, neophodnost uspostavljanja strateškog dijaloga s Rusijom. Samo kroz preispitivanje svoje pozicije sa Rusijom može se graditi mir u Evropi i obnoviti evropska strateška autonomija, ističe Markon. Teški odnosi SAD sa Rusijom posljedica su njihovih administrativnih, političkih i istorijskih superega, ali Markon navodi dalje:
„Između njih dvoje je more, a Rusija je naše susjedstvo. Imamo pravo na autonomiju, a ne samo da slijedimo američke sankcije, da preispitamo strateški odnos s Rusijom, a da pritom ne budemo ni malo naivni i ostanemo podjednako strogi prema Minskom procesu i onome što se događa u Ukrajini“.
POLITIKA PROŠIRENJA
Kada govorimo o odnosu sadašnjeg francuskog Predsjednika prema politici proširenja ni ovo nije novina niti se može govoriti o njegovoj originalnosti. Francuska je oduvijek oklijevala oko proširenja, od Velike Britanije 1960-tih do Španije 1980-tih godina uslijed bojazni od slabljenja uticaja Pariza i razređivanja projekta Evropske unije od onoga što bi Francuska željela da bude.
Proširenjem Evropske unije iz 2004. godine i integracijom uglavnom bivših komunističkih susjeda Njemačke, prema mišljenju Francuske, težište Evrope se premjestilo u Berlin. Imajući u vidu da Francuska Balkan vidi kao još jedan dio sfere uticaja Njemačke(naravno i Rusije),novo proširenje sa ovim zemljama treba posmatrati i sa tog stanovišta.
Postoji još jedan razlog nedavnog stopiranja početka pregovora sa Sjevernom Makedonijom i Albanijom. On proizilazi iz Markonovog stereotipnog poznavanja regionalne situacije i svega što je izvan francuskog horizonta. Iz ove površnosti proizilazi i nadmeni prezir prema „prostakluku“ Balkana, ali ne iz aristoktatskog, već liberalno-buržujskog ugla.Suprotno svojoj Strategiji za Balkan (Stratégie française pour les Balkans occidentaux), koju je objavio u maju 2019. godine, Makron neophodnu političku stabilnost balkanskih zemalja stopiranjem početka pregovora zapravo podriva. Takođe, nespretnom izjavom o Bosni i Hercegovini, te konstatacijom da se većina zemalja zalagala za otvaranje pregovora sa Sjevernom Makedonijom, ali da je gotovo polovina bila protiv otvaranja sa Albanijom, Makron dodatno podstiče razvoj svih oblika nacionalizama i gura zemlje regiona u zagrljaj Rusije, Kine i Turske.
Ako se prema sopstvenoj Strategiji za Balkan želio postaviti kao kredibilni akter u regionu i aktivno uključiti u rješavanje pitanja Srbije i Kosova, onda je Makron odlukom o stopiranju početka pregovora upropastio takvu priliku. Kakvu garanciju daje Srbiji da i u slučaju priznanja Kosova ima izvjesnu evropsku perspektivu, ako je Sjevernoj Makedoniji nakon višegodišnje borbe oko imena i potpisanog Prespanskog sporazuma nije odobren početak pregovora? Istovjetno, sa promjenom metodologije pregovaranja duboko unutar procesa pregovaranja u kojima je trenutno Crna Gora, šalje poruku da ništa nije konstanta i u svakom trenutku može da se traži nešto drugo, te da ovaj proces može biti beskonačan.
Očigledno pritisnut predstojećim lokalnim izborima, pokušavajući da uz demokratsku inerciju francuskog društva pridobije pristalice umjerene desnice, Makron poseže za de Golovom vojno-političkom doktrinom. Međutim, taj „makronizam“ predstavlja samo blijedu kopiju „degolizma“ jer Makron nema ni harizmu, ni političko, ni istorijsko nasljeđe de Gola, za koga Kisindžer kaže da je njegova veličina bila takva da je stekao dojam ako bi se De Gol zaputio prema prozoru zgrade da bi se težište zgrade pomjerilo tako da bi svi izletjeli kroz prozor. Iz drugog ugla, možda je Makron u pravu kada vjeruje da samouvjerenija Evropa može više koristiti NATO savezništvu, nego ovakva birokratska i inertna.
Istovremeno, dometi njegove inicijative za stratešku saradnju sa Rusijom su istorijski i faktički ograničeni i neće proizvesti benefite za Francusku ili veće promjene u NATO politici. Ono što je upitno je njegov stav prema proširenju, jer on predstavlja izdaju principa na kojima je osnovana Evropska unija. Odlaganjem početka pregovora zemljama aspirantima, Evropska unija, zaista počinje da liči na Makronov skup „koncentričnih krugova“.To je obeshrabrujuća poruka za progresivne i građanske političke strukture na Zapadnom Balkanu koje nastoje da, kroz proces pregovaranja, stvore preduslove za dostizanje evropskih standarda i postignuća.
(Autor je sveučilišni specijalist vanjske politike i diplomacije sa Sveučilišta u Zagrebu)
