U periodu od dezintegracije SSSR do danas ruska vanjska politika prema Jugoistočnoj Evropi je često bila neprincipijelna, u pojedinim razdobljima nedifinisana, a nekada i vrlo konkretna sa jasnim ciljevima imjerama, što je bilo uzrokovano različitim pogledima na strukturu međunarodnih odnosa post-hladnoratovskih ruskih predsjednika.
Upravo, evolucija prisutva Ruske Federacije u Jugoistočnoj Evropi predstvalja jedno od poglavlja obrađenihu specijalnom projektu „Rusija na Balkanu“, ruskog Savjeta za međunarodne odnose (RIAC). Respektabilni eksperti RIAC-a i autori ovog dokumenta konstatuju na samom početku da su se pod uticajem „vanjskih faktora“ dogodile velike promjene u ruskoj vanjskoj politici tokom protekle tri decenije, te su u skladu sa tim rusko prisustvo u Jugoistočnoj Evropi podijelili u tri faze.
Fazu I, nazvanu „Kritična ponovna procjena ruskih odluka“, prema autorima obilježila je nova Rusija koja je oblikovala novu vanjsku politiku ali je ujedno i preispitivala proces prilbližavanja prema Zapadu. U tom procesu „oblikovanja i preispitivanja“ važnu ako ne i ključnu ulogu imali su događaji jugoslovenske krize u periodu od 1991. do 2001 godine. Autori navode da je Ruska Federacija od samog početka podržavala državnost novih republika, te jenezavisnost Hrvatske i Slovenije priznala sedam nedjelja prije nego što su to učinile Sjedinjene Američke Države, što može biti indikator kome je više odgovarala dezintegracija Jugoslavije.
Istovremeno Ruska Federacija se pridružila provođenju Rezolucije br. 757 Savjeta bezbjednosti UN-a zamrznuvši političke, ekonomske, akademske i kulturne odnose sa SR Jugoslavijom, što je prema mišljenju autora, jedna od najkontroverznijih odluka u vanjskoj politici nove Rusije.
KOZIRJEVA OCJENA
Uistinu, odluka ministra vanjskih poslova Andreja Kozirjeva (Андрей Козырев) da glasa za sankcije protiv Jugoslavije, proizvela je niz komentara nacionalistički nastrojene opozicije o „izdaji vjekovnog prijatelja Srbije“. Međutim u svom odgovoru u Izvestiji od 8. juna 1992. godine, Kozirjev je jasno je stavio do znanja u kom pravcu se kreće ruska vanjska politika:
„Ako bismo bezobzirno podržavali samo srpskenacionaliste-boljševike od svih Južnih Slovena, Ruska Federacija bi ostala u izolaciji i na Balkanu i u OSCE i u UN. Ne manje važno bi bilo što bi bila izdana sama Rusija. Na kraju krajeva, u Moskvi se danas konsoliduju iste snage kao iu Beogradu. Oni pokušavaju da nas potisnu u istu propast“(“На чьей стороне Россия находится в югославскомконфликте”- Известия 1992).
Ovu prvu fazu oblikovanja nove vanjske politike Ruske Federacije prema autorima karakterišu još događaji iz 1995. godine i potpisivanja Dejtonskog skog sporazuma, te “krizanastala oko NATO bombardovanja SR Jugoslavije” 1999. godine. Ova potonja “kriza” je simbolički u ovom dokumentu nazvana “Okretanje iznad Atlantika” aludirajući naotkazivanje posjete premijera Ruske Federacije Primakova Vašintonu u momentu kada su otpočele vojne NATO operacije nad SR Jugoslavijom. Zaista, „emocionalna drama“ premijera Primakova, iskazana u vidu „okretanja“ aviona iznad Atlantika je bilo sve što je ruska vanjska politika mogla da postigne u tom trenutku. Ovakav stav o ulozi Rusije u rješavanju kosovskog problema imao je tada bivši ministar vanjskih poslova Ruske Federacije Andrej Kozirjev izjavivši za srpski nedjeljnik Vreme: „Rusija je danas na međunarodnoj sceni poput siromašnog rođaka koga delikatni bogati rođaci nastoje, po mogućnosti, da ne uvrijede, da ga trpe, ali ga u suštini ignorišu. Uvjeren sam da u rješavanju pitanja nanositi ili ne nanositi udare Srbiji ruski prigovori, ma kako odlučnim tonom se iznosili, nisu imali nikakvu ulogu“ (Kozirjev,intervju za Vreme, mart 1999).
POKUŠAJ PRIBLIŽAVANJA SA ZAPADOM
Faza II u evaluaciji ruskog prisustva u Jugoistočnoj Evropi nazvana je “Pokušaj novog približavanja sa Zapadom”. Ovu fazu prema autorima ovog projektakarakteriše dolazak nove predsjedničke administracije u 21.vijeku kada je Moskva kao svoju doktrinarnu osnovu, proglasila neprihvatljivost intervencije u unutrašnjim poslovima država. Tokom prvih godina 21. vijeka prema mišljenju autora, Rusija je pozdravljala zacrtanu putanjubalkanskih zemalja za pristupanje Evropskoj uniji, pritom ne obraćajući pažnju na činjenicu da je proces pridruživanja išao paralelno s procesom pristupanja NATO-u. Otklonivši se od sudjelovanja u bavljenju regionalnim sigurnosnim pitanjima (osim svog rada o Kosovu u SB UN-a i rada o Bosni i Hercegovini u Kontakt grupi), shodno autorima Moskva je započela razvoj pragmatičnih, prije svega ekonomskih odnosa sa ovim regionom.
Kao važne događaje koji su determinisali ovu fazu prisustva naznačeni su dolazak i investicije naftne kompAnije Lukoil na Balkan, ruski privatni investicioni bum u Srbiji iCrnoj Gori, priznanje nezavisnosti Crne Gore 2006. godine, ulazak Zarubezhneft u Bosnu i Hercegovinu, Gasprom-oveakvizicije u NIS-u i podrška Srbiji na Kosovu, pristupanjeHrvatske i Albanije NATO-u, dolazak Sberbank na Balkan, terusko-srpsko strateško partnerstvo za modernizaciju prugekoje je uslijedilo, zanimljivo, samo osam mjeseci nakonpotpisivanja dokumenta o osnivanju rusko-srpskog Humanitarnog centra u Nišu.
Moskva je do početka 2010. godine prema mišljenju autora, učestvovala u kupoviniodređene imovine u ovom regionu i pokrenula velikeekonomske i infrastrukturne projekte. Projekat “Južni tok” bio je vezivni element ruskog ekonomskog prisustva, međutim kako autori navode ekonomsko prisustvo nije pretvoreno u politički uticaj, što prema njima pokazuje da su ruske investicije uglavnom bile tržišno orijentirane i nesistemske.
Sumirajući predhodno jasno je postoji žal autoradokumenta zbog nedovoljne valorizacije ekonomskogprisustva Rusije u politički uticaj u zemljama ovog regiona. Ruska Federacija je dakle imala namjeru da kroz navedeneslučajeve, sa jedne strane, uvede zemlje regona u sferuekonomske zavisnosti, a sa druge, pokušavala je da, krozupotrebu energetike u vanjskoj politici, vrati značajne zaobilaznog međunarodnog faktora u otvorenim pitanjima u svjetskoj politici.
III faza nazvana je „Virtuelna konfrontacija“ između Rusije i Zapada na Balkanu i karakteriše je prema lično jimpresiji autora antiruska kampanja pokrenuta kada je projekat Južni tok “osakaćen” u ljeto 2013. Od februara 2014. autori su mišljenja da je Brisel bio sklon da Balkan vidi kao područje za potencijalnu agresiju Rusije, ali i kao objektivnigeografski tampon koji štiti Evropu od "ruske prijetnje". Ovakvo razmišljanje možda je posledica uvriježene nesigurnosti odbrane beskrajnih ruskih ravnica na kojima nema nikakve geografske prepreke (tampona) osim udaljenosti koje bi ograničavale ljudsku ambiciju za osvajanjem.
SANKCIJE
Ključni događaji koji su obilježili ovaj period ruskog prisustva u Jugoistočnoj Evropi prema mišljenju autora bilo je uspostavljanje sankcija Ruskoj Federaciji 2014. godine od strane Albanije, Bugarske, Hrvatske, Grčke, Crne Gore, Rumunije i Slovenije i odbijanje Bosne i Hercegovine, Makedonije i Srbije da urade isto. Takođe kao važni događajiod strane autora naznačeni su politička kriza u Makedoniji, čiji je motiv po njima bio pritisak na premijera Gruevskogzbog njegovog odbijanja da se pridruži sankcijama premaRusiji i kriza u Crnoj Gori krajem 2015. Finansijska situacijau Agrokoru, vrhunac makedonske krize u aprilu 2017. godine, punopravno članstvo Crne Gore u NATO-u u junu 2017 godine, protjerivanje ruskih diplomata nakon afere “Skripal” u martu 2018. godine i odbijanje Slovenije, Bugarske BiH iSrbije da to učine, samo su još neki od događaja navedenih u specijalnom dokumentu RIAC-a koje autori analiziraju.
Od drugih događaja autore “žulja” najava albanskog premijera Rame o izgradnji vazdušne baze NATO-a u središnjoj Albaniji i interesovanje Grčke za izgradnju tri nove baze NATO-a u toj zemlji koje je uslijedilo nakon sastanka grčkog ministra odbrane Kamenoss-a s američkim ministrom odbrane Mattisom u Pentagonu.
Rezultat svega napisanog u ovom specijalnom projektu pokazuje da prisustvo Rusije u ovom regionu ne samo u ovom posmatranom period već kroz čitavu istoriju, zavisilo od sopstvene procjene objektivnog stanja svoje snage, ali je činjenica da je ruska vanjska politika popunjavala svaki “vakuum” i koristila svaku priliku za sprovođenje u djelo svojih doktrina u cilju jačanja svog uticaja.
“Zločin je prihvatiti borbu kada je neprijatelj, a ne mi, u očitoj prednosti” pisao je Lenjin a prenio Henry Kissinger u svojim Memoarima. Po istoj toj logici kaze Kissinger zločin je propustiti priliku kada je odnos snaga povoljan. S toga izborruske taktike u svakom trenutku i svakom mjestu određuje ruska procjena “objektivne korelacije snaga” a ruski lideri kroz istoriju su uvjereni da istorija teče smjerom koji oni žele.
Nije li ovo misao koja i danas karakteriše rusku vanjsku politiku?
Prvi dio teksta pročitajte ovdje.
(Autor je sveučilišni specijalist vanjske politike i diplomacije sa Sveučilišta u Zagrebu)
