» Piše: Slobodan ČUKIĆ
Okupator je narodnu podršku ustanicima prepoznao kao ključan faktor, pa je započeo i sa usavršavanjem represivnog mehanizma kojim bi se narod odvratio od te prakse, a čime bi se komite dovele u škripac. Jedan od značajnijih segmenata te strategije bila je reorganizacija žandarmerije. Trebalo je stvoriti policijsku organizaciju koja će biti nemilosrdna prema crnogorskim seljacima i postupati striktno po naređenjima i zamislima okupacione vlasti. Dakle, koja će biti nemilosrdna. Početkom septembra 1919. započeto je sa smjenjivanjem „nepouzdane“ domaće žandarmerije.
Uporedo s tim počeo je da stiže „pouzdani“ žandarmerijski kadar iz drugih krajeva od koga su formirani leteći žandarmerijski vodov i. M ih ail ov ić j e 22. septembra (po starom) javio komandantu II armijske oblasti u Sarajevu da su „prvi početci rada novoformiranih letećih žandarmerijskih vodova dali dobre rezultate.
Bilo bi samo potrebno da se broj ovakvih vodova poveća i da se bezuslovno i što pre sva žandarmerija regrutovana sa ove teritorije odmah odavde ukloni i zameni žandarmima sa drugih teritorija“ („Skrivana strana istorije“, Tom II, 871). Radi ovoga je 27. septembra iz Sarajeva u Crnu Goru doveden i „iskusni“ žandarmerijski pukovnik Dragutin A. Hurkijevič. Mihailović je 20. novembra (po starom) izvijestio generala Stevana Hadžića ministra vojnog i mornarice KSHS da je već izvršena zamjena domaćih žandarma sa 455 žandarma iz drugih oblasti („Skrivana strana istorije“, Tom II, 872).
NAPAD NA TRANSPORT
Vraćamo se zbivanjima u Katunskoj oblasti. Ukoliko je i bio planiran, ustanički skup i dizanje ustanka u Cucama 25. septembra (po starom) nije mogao biti održan i izveden jer su šest dana ranije započete borbe u kojima je učestvovala i leteća žandarmerija i vojska. Jači okršaji izbili su 22. septembra (po starom) kada su ustanici pod komandom Dušana Vukovića ujutro u 7.30 sati napali srpski vojni transport na Resni u Bjelicama. Vojnicima su u pomoć priskočili čevski „omladinci“, a komitama je stiglo pojačanje pa su nadvladali neprijatelja.
O tim borbama govori ustanički izvještaj izvorno datiran na 24. septembar (7. oktobar po starom) – datume iz tog dokumenta ćemo pratiti po starom kalendaru radi usaglašavanja s drugim dokumentima u kojima su datumi takođe navedeni po starom kalendaru. Uopšte, u praćenju ovih događaja veliki problem predstavlja datumska neusklađenost dokumenata. Ustanički dokumenti su većinom datirani po novom, a okupacioni po starom kalendaru, što na momente iziskuje veliki napor da bi se u njima uočili detalji koji omogućavaju sravnjivanje.
POPIVODA
U okupacionim dokumentima se navodi da je u borbama od 22. septembra (po starom) poginuo Lazar Đurov Popivoda iz Bjelica, s konotacijom da je navodno nastradao u borbi s komitama, odnosno ubijen od njihove strane. Međutim, realnost je bila drugačija. U pomenutom ustaničkom izvještaju od 7. oktobra (po starom) izričito se tvrdi da je Popivoda ubijen od strane srpskih vojnika u Lješevom Stupu zato što nije htio da se bori protiv ustanika.
Hrabri Popivoda je bio jedan od mještana koji su na silu regrutovani i ćerani da se bore protiv svojih bratstvenika i plemenika. On je to svjesno odbio i zbog toga je platio glavom. Riječ je o patriotskom i herojskom činu koji je, nažalost, prekrio veo zaborava.
TOPOVI
Prema ustaničkom izvještaju, komite pod komandom Krsta Popovića su vodili cjelodnevne borbe sa neprijateljem tokom 13 dana. Sukobi su počeli 19. septembra 1919. (po starom) na Simunji u Bjelicama i nastavili se 20-22. septembra oko Ožegovice u Čevu, zatim 22. septembra na Resni u Bjelicama, kao i od 23. do 26. septembra oko Resne, Milušine pećine, Stavora, Dida i Vršnja. Borbe su nastavljene od 27. septembra do 1. oktobra oko Prosenog dola, Lipe, Trnjina, Rovina i Graba („Skrivana strana istorije“, Tom II, 719- 720). Okupaciona vojska je pritom imala ogromnu prednost u artiljeriji koju komite nijesu pośedovale.
Tako je u borbama oko Srpskog vrha 30. septembra (po starom) na jednom mjestu od topovske granate poginulo troje komita. Srpski major Dušan Urošević, koji je komandovao neprijateljskom vojskom na tom području, izvijestio je da su komite „odneli iz borbe trojicu svojih ljudi“, te da se „misli da je taj njihov gubitak od topa“ („Skrivana strana istorije“, Tom II, 832). O toj prednosti dovoljno govore Uroševićeve riječi u opisu borbi od 1. oktobra (po starom): „Top je otpočeo dejstvo i to tako uspešno da je naš uspeh bio obezbeđen“ („Skrivana strana istorije“, Tom II, 833).
GOLIJA
Iz okupacionih izvještaja se vidi i đe je tih dana bio položaj ostalih komitskih grupa. Sa Golije je iz Krsca (mjesnog centra) javljeno da je u to mjesto 23. septembra (po starom) došlo 13 komita, na šta su se sudski činovnici razbježali. Među komitama su bili Miśa Nikolić, kaluđer Nikodim Janjušević, Mato Todorović, Anto Suphić (?) i Đuro Todorović („Skrivana strana istorije“, Tom II, 745). Svetozar Bogdanović je javio Miloradu Mihailoviću da je Radojica Nikčević sa svojom grupom 24. septembra (po starom) bio opkoljen od grahovske „omladine“ u Rakočima „kod kuće Petra Mrkova“ na prostoru Malog Pustog Lisca („Skrivana strana istorije“, Tom II, 730). Istog dana, 24. septembra, u Donjoj Markovini je četiri sata vođena jaka borba.
Ustanika je bilo „oko 50 pod vođstvom Dušana Vukovića. Prema dobivenim izveštajima Vuković se nalazi u Donjoj Markovini držeći se opštine Zagaračke put Danilov-grada“ („Skrivana strana istorije“, Tom II, 733). Prema izvještaju čevskog pisara od 29. septembra, Radojica Nikčević, Jovan Nikolić i Dušan Vuković su tog dana bili na području Čeva đe su se nakratko sukobili s patrolom žandarma („Skrivana strana istorije“, Tom II, 750).
„ORUŽANA RUKA“
Imamo i podatke o masovnom učešću mještana u borbi sa neprijateljem i masovnom hapšenju stanovništva. Dok su se u Cucama i Ćeklićima rasplamsavale borbe, major Đurašković je 20. septembra (po starom) doveo u Nikšić 132 uhapšena seljaka iz opštine Boanske. Dok je hapsio ljude po Boanu imao je okršaj sa komitama u kojem je ubijen jedan žandarm („Skrivana strana istorije“, Tom II, 716). Čedomir Jevđenijević je javio Miloradu Mihailoviću 24. septembra (po starom) da su Bjelice i Cuce prišli ustanicima („Skrivana strana istorije“, Tom II, 717). Sreski načelnik sa Čeva Blažo Begović bio je 24. septembra (po starom) sa svojom „omladinom“ u progonu ustanika u pravcu Tomića („Skrivana strana istorije“, Tom II, 730). Milorad Mihailović je javio Čedomiru Jevđenijeviću 25. septembra (po starom) da su se ustanicima iz okoline Čeva i sela Resne pridružili mještani iz Mikulića i Tomića i zapośeli krševe oko ta dva sela („Skrivana strana istorije“, Tom II, 736).
