Stambenu politiku razvijene države vode u skladu sa tipom kapitalizma koji je kod njih na snazi – korporativistički, liberalni, državno razvojni ili familistički i od te tipologije zavisi učešće socijalnog stanovanja, odnosno stanovanja koje finansira država.
DRŽAVNA INTERVENCIJA
Bivše komunističke države ne spadaju ni u jednu od ovih tipologija, jer ih zbog sprovedenih rješenja i dalje smatraju tranzicionim. Svima njima je zajedničko jedno – neki oblik državne intervencije za socijalno stanovanje, osim u Crnoj Gori, gdje je državni intervencionizam institucionalno vezan za visoke državne funkcionere, a opštinski za zaposlene u javnim službama. Socijalni slučajevi i ostali građani imaju pravo da konkurišu za niži postotak stanova u okviru programa Hiljadu plus, u kojem država subvencioniše dio stambene kamate, a najveći postotak rezervisan je za zaposlene u državnoj službi.
Dodjelu državne pomoći državnim funkcionerima i službenicima praktikovala je i Srbija do 2006. godine, kad je tamošnji Ustavni sud tu praksu proglasio neustavnom i nezakonitom. U Evropskoj uniji zemlje kao što su Danska i Švedska, u kojima je socijalno stanovanje dostupno svima, moraju da vode računa o pravilima EU, prema kojima državne subvencije ne mogu primati pripadnici srednjih i viših prihodnih grupa.
Stanovanje je, nakon zakona engleske premijerke Margaret Tačer o pravu na kupovinu 70-ih godina prošlog vijeka, postalo najveća imovina velikom dijelu stanovništva, kao i najveća finansijska imovina u većini ekonomija. Taj je zakon bio posljedica stambene krize i tada je UK prdala 1,5 miliona opštinskih stanova, što se pokazalo odličnim za širenje baze konzervativističkih glasača. Tačerka je na taj način ubila dva zeca – privatizacijom stambenog fonda smanjila javnu potrošnju i napunila budžet prometom tih nekretnina. Ovaj sistem 20 godina kasnije prepisale su zemlje bivše SFRJ, s tim što je UK prodala građanima manje od trećine stambenog fonda, a eks ju države 98 prcenata.
TIPOLOGIJA
Prema studiji Schwartza i Seabrooka, korporativistički tip, koji je na snazi u Danskoj, Holandiji i Njemačkoj, podrazumijeva socijalno stanovanje (ali ne stanove) kao socijalno pravo; snažnu tržišnu stratifikaciju; najam stanova kontrolišu javne organizacije, a porez na imovinu je nizak. Aktuelan je problem međugeneracijskog jaza, jer autsajderi ne mogu da obezbijede stan na stambenom tržištu. Hipoteke učestvuju sa 58,3 odsto u BDP-u, udio vlasništva u ukupnom stambenom fondu je 47 odsto, a socijalnog najamnog sektora 20,7 odsto. U liberalnom tipu, koji je na snazi u V. Britaniji, SAD, Kanadi, Australiji, Novom Zelandu i Norveškoj stanovi su imovina, samopomoć je bazirana na tržištu, prihodi od oporezivanja imovine su visoki, ali i oni imaju problem međugeneracijskog jaza. U ovom tipu hipoteke čine 48,9 odsto BDP-a, udio vlasnika u ukupnom stambenom fondu je 70,1 odsto, a socijalnih stanova koji se iznajmljuju 9,4 odsto. U državno razvojnom tipu stanovanje (ali ne stanovi) su socijalno pravo, ali finansijska represija smanjuje tržišnu segmentaciju, privatne organizacije kontrolišu najamno stanovanje, a porezi na imovinu su niski. Hipoteke u BDP učestvuju sa 28,2 odsto, udio vlastitih stanova u ukupnom stambenom fondu je 58,3 odsto, a socijalnih stanova koji se iznajmljuju 16,8 odsto. U familističkom, ili mediteranskom tipu, koji je na snazi u Belgiji, Irskoj, Portugaliji, Španiji i Italiji stanovi su porodično socijalno dobro, ali ne i ustavno pravo. Organizuje se netržišna samopomoć, a porez na nekretnine je nizak. Hipoteka učestvuje sa 21,6 odsto u BDP-u, 75,5 odsto stanova su u privatnom vlasništvu, a iznajmljuje se 5,5 odsto socijalnih stanova.
Ideologija kućevlasništva, koja je u Evropi na snazi od 1970. godine, korespondira sa fiskalnom krizom razvijenih socijalnih država u Evropi. Zbog potražnje za hipotekarnim kreditima cijene nekretnina od tada neprekidno rastu vodeći do spekulativnih balona u Irskoj, SAD, UK, Grčkoj, Španiji, Portugaliji. Sekuritizacija hipoteka (korištenje aktive poput hipotekarnih, izvoznih i kredita za automobile za izdavanje obveznica) zabranjena je u Francuskoj, Austriji, Belgiji i Njemačkoj, pa su kod njih cijene nekretnina porasle manje nego u zemljama sa manje rigidnom regulativom u ovoj oblasti.
Opširnije u Pobjedi.
