S ciljem jačanja svijesti o zagađenju zbog učestale upotrebe automobila, danas, 22. septembra, obilježava se Evropski dan bez automobila. Ovaj ekološki datum se slavi od 1999. godine u 40 gradova Italije i Francuske zbog problema globalnog zagrijavanja i sve većeg zagađenja i buke, koje izazivaju automobili, a 2009. godine akciji se priključilo još 1.500 gradova, među kojima i Podgorica.
To je bio povod našeg razgovora sa direktorom Agencije za zaštitu prirode i životne sredine Nikolom Medenicom, koji je pomenuo da će danas (ponedjeljak) pošto ovaj ekološki datum pada u nedjelju, većina zaposlenih u Agenciji dati svoj doprinos obilježavanju ovoga značajnog ekološkog datuma, dolaskom na posao pješačenjem ili korišćenjem javnog prevoza.
STATISTIKA
Prema podacima Monstata, Crnoj Gori je na kraju prošle godine bilo registrovano 235.385 drumskih motornih i priključnih vozila, što je 7,3 odsto više nego godinu ranije, dok je najviše putničkih automobila u Podgorici skoro 74.000. Stepen motorizacije (broj vozila na hiljadu stanovnika) je 370, što je znatno više u odnosu na druge zemlje u tranziciji, ali manje u odnosu na razvijene zemlje Evrope. - Zbog dosadašnjeg negativnog uticaja (zagađenja i buke), koji prouzrokuju automobili, EU je u vezi s tim sugerisala na smanjenje frekvencije automobilskog saobraćaja u centralnim gradskim zonama. Shodno činjenici da je koncentracija izduvnih gasova iz automobila najveća u gusto naseljenim centralnim gradskim jezgrima, 22. septembar je upravo posvećen zaštiti životne sredine, kao dan bez automobila.
Obaveza svakog grada učesnika je da svake godine proširuje zonu bez automobila i da mjeri efekte smanjenja zagađenosti vazduha i buke – objasnio je Pobjedi Medenica. Što se tiče drugih aktivnosti Agencije kada je u pitanju poglavlje 27 – Životna sredina i klimatske promjene, on je kazao da su tokom ove godine imali mnoge aktivnosti. Prije svega, uspostavljena je nacionalna mreža EIONET za informisanje i osmatranje životne sredine i obezbijeđena je adekvatna stručno tehnička podrška u Agencji - nacionalnim referentnim centrima (NRC) za njihovo funkcionisanje u skladu sa pravilima ove mreže.
- EIONET mreža u Crnoj Gori je uspostavljena kroz imenovanje NRC-ja za 22 tematske oblasti. Pripremli smo i koncept projekta „Jačanje implementacije direktive (EU) 2016/2284 o smanjenju emisija određenih zagađujućih materija na nacionalnom nivou“. U saradnji sa Ministarstvom održivog razvoja i turizma i Upravom za inspekcijske poslove, definisane su vrste životinja koje se mogu držati u zoološkom vrtu, ujedno i odrediti odstupanja za male zoološke vrtove korišćenjem iskustava država članica EU, uspostavljen je sistem licenciranja za zoološke vrtove, poboljšan je sistem vođenja evidencije u registru zooloških vrtova – naveo je neke od aktivnosti Medenica.
Što se tiče kvaliteta vazduha generalno posmatrajući, industrijska aktivnost, emisije iz saobraćaja i emisije iz ložišta tokom sezone grijanja su, kako navodi naš sagovornik, glavni ,,krivci“ za lošiji kvalitet vazduha.
- Epizode visokog zagađenja vazduha, u prvom redu suspendovanim česticama (PM 10 i PM 2.5) su karakteristične za zimske mjesece, u periodima kada vremenski uslovi, uz pojavu visokog atmosferskog pritiska, usporavaju cirkulaciju vazduha donoseći suve, hladne i maglovite noći. Ovi uslovi, često praćeni i temperaturnim inverzijama, posebno na prostoru pljevaljske kotline, sprečavaju disperziju emisija i prouzrokuju zadržavanje polutanata koji su proizvod sagorijevanja fosilnih goriva, emisija iz saobraćaja i sličnih izvora, na nivou neposredno iznad tla, što dovodi do pojave visokih koncentracija zagađujućih materija u prizemnom sloju atmosfere – objašnjava Medenica dodajući da prisustvo faktora koji utiču na pogoršanje kvaliteta vazduha traje od četiri mjeseca u Baru i Podgorici do šest mjeseci u Nikšiću i Pljevljima.
- U tim vremenskim periodima je skoncentrisan cjelokupni godišnji broj prekoračen j a s r e d n j i h d n e v n i h vrijednosti suspendovanih čestica, osim u slučajevima akcidentnih situacija. U periodima godine kada nijesu aktivna ložišta (za grijanje prostorija) u kojima se koriste čvrsta goriva, nema prekoračenja graničnih vrijednosti za zagađujuće materije i ispunjeni su svi kriterijume dobrog kvaliteta vazduha – kazao je Medenica.
Pošto sada ide grejna sezona koja uzrokuje lošiji kvalitet vazduha, oni su u okviru projekta ,,Jačanje kapaciteta za upravljanje kvalitetom vazduha u Crnoj Gori“, koji je finansiran iz IPA Nacionalnog programa podrške za Crnu Goru 2014, izvršena je revizija Državne mreže za praćenje kvaliteta vazduha, nabavljena je nova oprema za postojeće stanice i uspostavljena još dva nova mjerna mjesta, kao i nova EMEP stanica za praćenje prekograničnog prenosa zagađujućih materija u vazduhu (na lokaciji Velimlje) koja je u nadležnosti Zavoda za hidrometeorologiju i seizmologiju. - Ukupno u mreži ima 10 automatskih stanica lociranih u tri zone kvaliteta vazduha.
Od 2. septembra ove godine započela su testna/probna mjerenja na svim mjernim stanicama. Obilaskom terena utvrđeno je da svi instrumenti u potpunosti funkcionišu, a javnosti će rezultati mjerenja u realnom vremenu biti dostupni nakon završetka svih testiranja, na web stranici Agencije za zaštitu prirode i životne sredine www.epa.org.me, početkom oktobra, jer je završetak projekta planiran za 27. septembar – istakao je Medenica. Kada je u pitanju Natura 2000, projekat čiji završetak je i uslov pristupanje Crne Gore Evropskoj uniji i podrazumijeva mapiranje vrsta i staništa, kaže da je to izuzetno zahtjevan proces.
- Treba da identifikujemo područja koja će biti sastavni dio evropske mreže i u adekvatnoj mjeri doprinijeti zaštiti ovih vrsta i staništa. Aktivnosti na Naturi 2000 su otpočele kroz IPA projekat podržan od strane Evropske komisije „Uspostavljanje Nature 2000 u Crnoj Gori“ kojim je mapirano oko 14 odsto teritorije po Direktivi o staništima i identifikovana su 33 potencijalna područja za zaštitu ptica. Takođe, projekat je uspostavio kriterijume, metodologiju i način rada – kazao je Medenica.
KAPACITETI
Ove godine iz državnog budžeta izdvojeno je 200.000 eura kako bi se nastavio rad na Naturi 2000. - Mapiranje se nastavilo u Alpskom biogeografskom regionu i to na Bjelasici, dijelu kanjona Pive, Magliću, Obziru i Maočnici. Posebno bi istakli da ekspertski tim, koji je okupila Agencija za zaštitu prirode i životne sredine, broji oko 40 stručnjaka za staništa i taksonomske grupe koji su priznati u Crnoj Gori i koji dolaze iz svih relevantnih institucija u Crnoj Gori uz manji broj regionalnih visoko cijenjenih stručnjaka, što je posebno značajno u smislu formiranja tima koji je baza za rad i narednih godina – ističe Medenica dodajući da su uključili i 10 mladih stručnjaka što je uspjeh jer unapređenje kapaciteta je prvo proces, a drugo je neophodno u cilju intenziviranja aktivnosti.
Agencija za zaštitu prirode i životne sredine radiće na unapređenju baze podataka za zaštićena područja uz podršku GIZ-a, kroz Otvoreni regionalni fond za biodiverzitet ORF-BD. - Predviđeno je i da se uz podršku projekta ,,Promovisanje upravljanja zaštićenim područjima kroz integrisanu zaštitu morskih i priobalnih ekosistema u obalnom području Crne Gore“, otpočne revizija zaštićenih područja u obalnom regionu u cilju preciznog definisanja granica i sve one dokumentacije koja je propisana Zakonom o zaštiti prirode, a koja za određena područja nije potpuna. Predviđena je i izrada studija zaštite za tri buduća morska zaštićena područja Platamuni, Katič i Ostrvo Stari Ulcinj – kaže Medenica.
Takođe, Agencija je involvirana u projekat zaštite rijeke Zete, izradu treće nacionalne komunikacione strategije, što se realizuje uz podršku UNDP-a, u kojoj je obaveza Agencije da izradi inventar gasova sa efektom staklene bašte, projekat Marine liteer i dr. - Naredne godine očekuje se da će otpočeti IPA 2016 projekat: ,,Podrške u implementaciji, monitoringu i izvještavanju u oblasti upravljanja hemikalijama, IPPC, kvalitetom vazduha, buka, zaštita prirode, civilna zaštita i klimatske akcije“, koji finansijski podržava Evropska komisija i koji je značajan u procesu pristupanja EU – kazao je Medenica.
