Kovačević je stalno nastanjen u Baru. Ima bogato internacionalno iskustvo. I na pomen stalnog mjesta boravka razvuče osmijeh koji kazuje da je za njegov način života tako nešto samo administrativni podatak. Ne drži ga mjesto. Takav mu je posao.
ODLAZAK NA MALTU
Poslije decenije provedene na istraživanjima podvodne kulturne baštine istočnog Mediterana, od Egipta, Sirije, Izraela, Libana, Kipra do Grčke i Hrvatske, profesor Timija Gambino pozvao ga je svojevremeno da učestvuje u arheološkim istraživanjima 2.700 godina stare olupine feničanskog trgovačkog broda. Inače, ona je najstarija u centralnom Mediteranu.
- Taj unikatni lokalitet tretiran je pionirskom, inovativnom metodologijom koja uključuje iskopavanje na dubini od 110 metara, korišćenjem CCR (reabrather) opreme za ronjenje. To je, za sada, u istoriji podvodne arheologije istraživanje rađeno na najvećim dubinama - kaže Kovačević.
Poslije izrade GIS baze podataka za ovaj lokalitet, na Univerzitetu Malta Kovačević je radio na bazama podataka za druge podvodne arheološke lokalitete. Onda ga je Heritage Malte pozvao da, pod supervizorstvom profesora Timija Gambina, u okviru vladine agencije za menadžment kolekcija kulturne baštine, muzeja i arheoloških lokaliteta Heritage Malta vodi Underwater Cultural Heritage Unit (UCHU).
- Zbog njenog geografskog položaja, istorijski procesi burno su se prelamali o Maltu, pa su značajni tragovi brojnih kultura i naroda vidljivi u malteškom podmorju. Ta raznolikost delegirala je Maltu kao „kustosa“ jedinstvenog kulturnog resursa koji pripada cijelom čovječanstvu. Osjećajući odgovornost, vlada Malte je kroz ministarstva pravde, kulture i lokalne samouprave izgradila platformu za zaštitu, menadžment i valorizaciju podvodne kulturne baštine - priča Kovačević.
JASNA PRAVILA
Uz inovativnu i primijenjenu lokalnu pravnu regulativu koja je, kako kaže Kovačević, u skladu, ali i striktnija od UNESKO konvencije o zaštiti podvodne kulturne baštine iz 2001. i FARO konvencije, zatim uz podršku funkcionalnih institucija i zajednice, UCHU djeluje uz imperativ da podvodna kulturna baština treba da bude dostupna svima uz monitoring, zaštitu i striktno poštovanje pravila prilikom ronjenja na lokalitetima.
- Najbitnija pravila su zabrana ulaska i fizičkog kontakta sa olupinom, kao i striktno poštovanje podvodnog ekosistema. Primjena pravne regulative i moderne tehnologije pri monitoringu garantuje ponašanje posjetilaca u skladu sa pravilima – tvrdi Kovačević.
Pored ronilaca kojima je omogućen pristup izvanrednoj kulturnoj baštini, virtuelni muzej 3D modela potopljenih brodova i aviona omogućava pristup i ljudima koji ne rone. Tu su i 3D printovi koji će slabovidim osobama pružiti mogućnost da uživaju u ovoj za mnoge nedostupnoj kulturnoj baštini.
- Naš zadatak je iscrpno naučno sistematsko istraživanje, valorizacija, zaštita, nadzor i menadžment posjeta lokalitetima, uz prateće aktivnosti kao što su edukacija i promocija značaja zaštićene podvodne kulturne baštine kao ekonomskog resursa ostrva – poručuje Kovačević.
Malteški model zaštite predlagao u Crnoj Gori
Radeći posljednjih nekoliko godina na razvoju prijedloga IPA projekata za nekoliko institucija u Crnoj Gori, Kovačević je razrađivao model zaštite i menadžmenta podvodne kulturne i prirodne baštine, sličan malteškom, ali prilagođen konceptu naše obale.
- U okviru prijedloga IPA projekata radio sam na preliminarnim prijedlozima strategija, master planova i zakona koji bi prepoznali i valorizovali podvodne lokalitete kao integralni resurs turističke ponude. Nažalost, uspjeh ovih pilot projekata zavisi isključivo od uspješnosti prijedloga projekata na IPA konkursima - kaže Kovačević.
GROBLJE BRODOVA
Dok priča o sudbini lađa koje krije podmorje u akvatorijumu Malte, kaže da su HMS Russel i HMS Nasturtum dva lokaliteta brodova koje je u Prvom svjetskom ratu potopila podmornica SM U-73 čija je baza bila u Puli i Tivtu, a koja je odgovorna i za potonuće legendarnog Britanika. Jedan od lokaliteta je i La Polinesien, veliki interkontinentalni brod, koji je potopljen torpedom 1918. dok je iz Tunisa prevozio srpske vojnike na Solunski front. SS Luciston, brod koji je prevozio ugalj za parne brodove je takođe potopljen torpedom u drugoj polovini Prvog svjetskog rata i nalazi se na 96 metara dubine. Tvrdi da je fantastičan lokalitet i podmornica HMS Olimpus koja leži na 115 metara dubine. Potopljena je minom, 1942. godine, dok je napuštala maltešku luku. Poljski razarač koji je pratio jedan od konvoja koji su držali Maltu u životu tokom Drugog svjetskog rata je takođe potonuo 1942. I on je naletio na minu. Olupinu je otkrila poljska ekspedicija u saradnji sa univerzitetom sa Malte 2014. godine. Minsko polje koje je opasavalo Maltu je potopilo i britanski razarač HMS Southwold, koji je prepolovljen na dva dijela i oba su posebni lokaliteti za ronjenje. Tu je i HMD Trusty Star koji je potopljen dok je čistio minsko polje na ulazu u maltešku luku i sada je predivan lokalitet za ronjenje na 90 metara dubine. Zanimljiva je i priča o njemačkom brzom brodu Shnellboot S-31, koji je potonuo nakon što je udario u minu koju je postavljao oko Malte. Danas miruje na 65 metara dubine.
Kovačević dodaje da u ponudi imaju i nekoliko aviona poput vrlo rijetkog Fairy Swordfish modela koji je učestvovao u potonuću Bizmarka. U podmorju Malte nalazi se na 70 metara dubine. Tu je i njemački Junker JU88 na 55 metara koji svjedoči o strahovitom bombardovanju ostrva od Njemaca u Drugom svjetskom ratu.
- Plići lokaliteti poput HMS Nasturtium, Polynesien, Schnellboot i JU88 su najposjećeniji, ali vrlo često ronioci rone na dubokim olupinama, gdje uživaju i u jedinstvenom biodiverzitetu. Na dubinama većim od 80 metara olupine su prekrivene rijetkim crnim koralima. Planiramo da narednih godina otvaramo po četiri nove do sada nepoznate olupine. To će osvježiti turističku ponudu i učiniti ostrvo još atraktivnijim za ronjenje – govori Kovačević.
VELIKO INTERESOVANJE
Interesovanje je veliko jer dio lokaliteta u podmorju Malte nikad ranije nije bio otvoren za ronjenje i javnost.
- Velika je zainteresovanost ronilaca iz Velike Britanije, Francuske, Poljske, SAD, Njemačke, Austrije, Rusije, Češke... Uz veliku pomoć Maltese Tourism Authority i našim angažovanjem, već bilježimo preko 500 posjeta. To je veliki uspjeh, ako znamo da su lokaliteti otvoreni tek par mjeseci. Već imamo i nekoliko ugovora sa podmornicama koje imaju dozvolu za rad na lokalitetima – ističe Kovačević.
Sve olupine proglašene su arheološkim lokalitetima u moru i zaštićene su zakonom.
- Karte za posjetu se bukiraju preko našeg onlajn buking sistema. Mogu se kupiti samo preko lokalnih ronilačkih škola i klubova koji su registrovani na Malti. Ronjenje se obavlja samo sa ronilačkih brodova koji imaju našu specijalnu dozvolu. Tako smo posao usmjerili direktno na lokalne ronilačke centre i brodove. Cijene karata zavise od lokaliteta i kreću se od šest do 35 eura po osobi, po zaronu – svjedoči Kovačević.
Kaže da se dozvole za ronjenje podmornicama drugačije tretiraju i naplaćuju po drugačijoj tarifi. I snimanje lokaliteta u komercijalne svrhe značajan je izvor prihoda. Funkcionalnost čitavog sistema garantuje monitoring uz pomoć moderne tehnologije, AIS sistema, zatim provjera na samim lokalitetima, ali i pomoć mornarice i lučke kapetanije.
Sve to ne djeluje nedostižno. A opet je tako daleko za crnogorske prilike. Za početak, ako za je za utjehu, imamo nekoga ko zna kako se to radi.
Nelegalne posjete, pljačke i uništavanje
Darko Kovačević naglašava da su se razvojem tehnologije i tehnike posljednjih nekoliko decenija pomjerile granice dubina do kojih je podvodnim arheolozima moguće lako stići.
- Ronjenjem na CCR (rebreather) ili korišćenjem malih komfornih podmornica sa nekoliko članova posade, dubine od stotinu metara su postale dostupne običnim ljudima, a samim tim i podvodna kulturna baština - ističe Kovačević.
Kako kaže, odsustvo kontrole, nepostojanje zakona, nefunkcionalnost institucija, ali i nerazumijevanje značaja podvodne kulturne baštine, dovelo je do rasprostranjene prakse zatvaranja i zabrane pristupa podvodnim lokalitetima od istorijskog značaja. Ova praksa je dovela do nelegalnih posjeta, pljačkanja i uništavanja podvodne kulturne baštine.
- Uz podršku Vlade i institucija vezanih za pomorstvo, turizam i kulturu, Underwater Cultural Heritage Unit - Heritage Malte pokušava da dokaže suprotno i izgradi model dobre prakse po kome podvodni istorijski lokaliteti mogu da budu tretirani na isti način kao lokaliteti i muzeji na kopnu – priča Kovačević.
Ističe da bi više volio kada bi takva inicijativa došla iz crnogorskih institucija koje shvataju neophodnost sistematskog pristupa istraživanju, zaštiti, valorizaciji i menadžmentu podvodne kulturne baštine kao baze za pristup tržištu ronilačkog i podvodnog turizma koji u državama regiona ima sve značajnije učešće u ukupnom prihodu ostvarenom u sektoru turizma.
V. SIMUNOVIĆ
