Ona naglašava da je formiranje ilirskog etnosa bio kompleksan i dug proces koji je imao predilirsku, protoilirsku i prailirsku etapu. One su praćene konfrontiranjima domorodačkog prastanovništva i talasa najezdi indoevropskih nomada, asimilacijama, pregrupisavanjima I ponovnim integracijama zajednica tokom eneolita, bronzanog i gvozdenog doba, kada process ilirske etnogeneze biva konačno zaokružen.
- Zahvaljujući aktuelizaciji zaštitnih arheoloških istraživanja u Rudniku uglja Pljevlja posljednjih godina, prethodnici brisanja i trajnog gubljenja važnih tragova kulturnog identiteta koji su se našli na putu rudarskih mašina, gusjenica i miniranja, u mogućnosti smo da sklopimo sliku razvoja ovog mikroprostora, koji je u sklopu šireg, geografskog konteksta sa jasnim hronološkim vezama između pojava i procesa – kaže Jabučanin.
IDEALNI USLOVI
Evidentno je da je prirodni tok rijeke Ćehotine, koji je danas mjesto intenzivne rudne eksploatacije, pružao izuzetno povoljne uslove za kontinuiran život ljudi od praistorije do kasnijih epoha.
- Dostignuti stepen istraženosti neolitskog naselja starosti skoro sedam milenijuma, koje, na žalost, svoju šansu nije moglo dobiti i koje više ne egzistira, praistorijske humke sa ilirskim obilježjima iz prvog milenijuma stare ere, istražene prethodne godine, kao i najnovije iskopavane humke iz ranog bronzanog doba, formirane prije više od četiri milenijuma, dopuštaju izvođenje sigurnijih zaključaka u smislu etnogenetskog razvoja Ilira, koje atribuiraju otkriveni evoluisani oblici materijalne i duhovne kulture – ispričala je Jabučanin.
Ona ističe da su i kultura i etnos nosioci uvijek istih materijalnih i duhovnih elemenata. Autohtonost Ilira na teritoriji današnjih Pljevalja može se najtačnije pratiti na osnovu običaja sahrane pod tumulima, koji su prostorna obilježja, ali istovremeno urezani mentalni kod još od vremena indoevropeizacije starog Balkana, kada se ovaj pogrebni fenomen počinje praktikovati.
- Upravo u slučaju nedavno istraživanih praistorijskih humki - dviju zatvorenih cjelina arheoloških inventara, dobijen je uvid o produženoj refleksiji socijalnih, ekonomskih i kulturnih uticaja, koji su ostavili posljedice na društveno ustrojstvo i ideološko-vjerska shvatanja plemenskih zajednica, na početku bronzanog doba – rekla je Jabučanin.
KONCEPT GRADNJE
Oformljene na međusobnoj udaljenosti od samo nekoliko metara, ova dva tumula su funkcionisala kao komplementarni djelovi složenijeg prostornog konteksta. Dimenzije njihovih prečnika, trideset i dvadeset pet metara, svrstavaju ih u grupu velikih, a načini gradnje odraz su asimilacionih procesa susretanja različitih kulturnih modela patrijarhalne zajednice u kojoj muškarac ima vodeću ulogu. Ogroman trud koji je ulagan pri njihovom nasipanju, uz posebne konstrukcije i različite pogrebne rituale, dokaz su snažnog autoriteta povlašćenih pojedinaca i želje potčinjenih da svoje vođe ovjekovječe.
- Koncept gradnje Tumula 1, sadrži više elemenata podignutih ne u svrhu slave završetka ovozemaljskog života, već njegovog produženja, na šta ukazuje i pupčasti oblik humke u vidu „bremenite“ zavičajne zemlje. Naime, na osveštanoj platformi nestvarno čiste crne ugljenisane zemlje, čiji su dobijeni supstrat i porijeklo nepoznanica, formiran je grob od krupnog rječnog belutka sa inhumiranim odraslim pokojnikom u jako zgrčenom – fetusnom stavu, bez priloga, tradicijom ponovnog rađanja – kaže Jabučanin.
Oko groba koji je bio ispunjen sitnim rječnim šljunkom kao podlogom i pokrovom, koji je ujedno smanjivao pritisak na tijelo pokojnika, formiran je kružni prsten od krupnijeg kamena građen u tehnici „suhozida“ na nešto visočijem nivou.
- Osim konstruktivne namjene, da onemogući rasipanje, ovaj krug je imao i jasnu kultnu namjenu, simbolišući neprekoračenu magijsku granicu i lutajuće demone da uđu u posvećeni prostor, a pokojnika da iz njega ne izađe i vrati se u sferu materijalnog. Na kraju, na samoj periferiji je, nakon zasipanja cijele humke zemljom i kamenim plaštom, oformljen ležeći prsten od rječnog oblutka, koji je simbolično obilježavao unutrašnju zonu sahrane – ističe Jabučanin.
(Opširnije u današnjoj Pobjedi)
