Radivoje Brajović kaže da je „Sjećanja“ napisao pored ostalog i zato što je uvidio da je „nacionalistička istoriografija ušla u sistematsku reviziju istorije perioda socijalizma i u demonizaciju ideje komunizma i socijalizma kao prakse“. „Mnogi mlađi istoričari, publicisti i političari govore i pišu nedovoljno poznajući to vrijeme. Sve je to doprinijelo da se period socijalizma nekako gurne u stranu ili u zaborav. „Sjećanja“ su izraz moga nemirenja sa zaboravom toga vremena i ljudi koji su ga obilježili“, kaže Brajović za Pobjedu.
Radivoje Rade Brajović je dugo godina bio na najvišim funkcijama u Crnoj Gori. Nakon završetka Pravnog fakulteta Univerziteta u Beogradu (1957) izabran je za predsjednika Saveza omladine socijalističke Jugoslavije. Potom je radio na mnogim istaknutim mjestima u državnom vrhu Crne Gore: bio je republički sekretar za rad, zdravstvo i socijalnu zaštitu SR Crne Gore. Godine 1978. izabran je za potpredsjednika, a u oktobru 1979. za predsjednika Skupštine SR Crne Gore. Izabran je 1982. za predsjednika Izvršnog vijeća SR Crne Gore. Tu funkciju je obavljao do 1986. godine kada je izabran za predsjednika Predsjedništva SR Crne Gore , na kojoj je bio do 1988. godine.
Kako ističe Latinka Perović u predgovoru knjige ,,Sjećanja“, poslije više godina na najvišim državnim funkcijama u Crnoj Gori Radivoje Rade Brajović ostao je bez posla, a njegova šestočlana porodica – bez prihoda. Bilo je to vrijeme Antibirokratske revolucije, nakon koje se povukao iz politike. Ali je, zbog svoje dugogodišnje političke karijere i moralnih načela koja je zastupao, ostao uticajan na crnogorskoj političkoj sceni, čak i iz ,,drugog plana“.
POBJEDA: U knjizi opisujete događaje koji su predstavljali uvod u raspad SFRJ. Ne slučajno, krećete od Memoranduma SANU, objavljenog septembra 1986. u Večernjim novostima. Da li je državni i partijski vrh Crne Gore analizirao taj „nedovršeni dokument“?
BRAJOVIĆ: Jeste. Početkom oktobra 1986, tokom razgovora rukovodstava Crne Gore i Srbije u Beogradu, kazao sam da su od nezvanične pojave Memoranduma dodatno pojačani pritisci određenih krugova iz Srbije prema Crnoj Gori, da se u nekim javnim glasilima Srbije sve češće osporavao nacionalni i kulturni identitet Crnogoraca i prisvajala istorija i kultura Crne Gore.
POBJEDA: Što je, nažalost, konstanta! Ipak, kakav je status SR Crna Gora imala u SFRJ?
BRAJOVIĆ: Crna Gora je bila ravnopravna članica SFRJ, sa jednakim pravima i odgovornošću za upravljanje zajedničkim poslovima u federaciji. Budući da je prije Drugog svjetskog rata i prvih poslijeratnih godina društveni proizvod u Crnoj Gori po stanovniku bio oko 30 odsto od jugoslovenskog prosjeka, Crna Gora je uživala podsticaje za razvoj iz Fonda federacije, kao i druge manje razvijene republike i Kosovo. Uz pomoć sredstava Fonda, Crna Gora se razvijala brže od prosjeka Jugoslavije.
POBJEDA: Koliko brže?
BRAJOVIĆ: Osamdesetih godina, Crna Gora je dostigla 80 odsto od prosječnog jugoslovenskog društvenog proizvoda po glavi stanovnika. Već 70-ih godina, po društvenom proizvodu po glavi stanovnika značajno je pretekla BiH i Makedoniju. U periodu od 1947–1985. društveni proizvod u Crnoj Gori povećan je 6,4 puta, a industrijska proizvodnja 87 puta. Zaposlenost u društvenom sektoru povećana je sa 28 na 148 hiljada i dostigla je 91 odsto jugoslovenskog prosjeka. Učešće industrije u društvenom proizvodu povećano je sa 5 na 40 procenata u 1984. godini. Izgrađeni su i modernizovani mnogi putevi, pruga Beograd – Bar, Luka Bar i Aerodromi. Razvijene su i dvije značajne pomorske kompanije, koje su veoma uspješno radile, a čija je flota imala preko milion bruto registarskih tona, ili 20 odsto jugoslovenske tonaže. Snažno se razvijao i turizam: broj noćenja turista u 1989. godini dostigao je cifru od 10.937.000, što nije dostignuto ni do 2015. godine! Stepen zaposlenosti u Crnoj Gori iznosio je 91% jugoslovenskog prosjeka i bio je za 3 odsto viši nego u Makedoniji, a za 8 nego u BiH. Vrijednost aktivnih osnovnih sredstava u BiH je bila 80 odsto, u Makedoniji 65, a u Crnoj Gori – 118 odsto u odnosu na jugoslovenski prosjek. O ovome podrobno govorim zato što se i od strane državnih organa Crne Gore i njihovih funkcionera, i u medijima i u publicistici, ponavlja netačna tvrdnja da je Crna Gora, ne samo u prvim godinama poslije Drugog svjetskog rata, nego i kasnije, sve do kraja socijalističkog perioda, bila najmanje razvijena republika. Nije!
POBJEDA: Koliko je tadašnji državni i partijski vrh Crne Gore uradio na jačanju crnogorskog nacionalnog i kulturnog identiteta?
BRAJOVIĆ: Mnogo. Gotovo sva djeca obuhvaćena su osnovnim obrazovanjem, srednjim 65 odsto, a obuhvatnost visokoškolskim obrazovanjem bila je znatno veća od jugoslovenskog prosjeka. Formiran je Univerzitet Crne Gore, osnovana je CANU i druge naučne organizacije i istraživačko-razvojni centri; značajno je proširena mreža institucija u oblasti kulture i informisanja; bitno su poboljšani uslovi za razvoj crnogorske kulture i kulture drugih naroda koji u njoj žive; izgrađena je savremena Radio-televizija Crne Gore, „Pobjeda“ je prešla na dnevno izlaženje. Samo u periodu od 1974. do 1978. osnovano je preko pedeset drugih institucija kulture i nauke. Na to, moglo bi se reći Periklovo doba u razvoju institucija kulture, danas se gleda previše pojednostavljeno, nerijetko i pogrešno.
POBJEDA: U kom smislu?
BRAJOVIĆ: Govori se, na primjer, da je vlast mogla i morala da administrativnom i političkom prisilom izgrađuje svijest o nacionalnom i kulturnom identitetu. U društvu socijalističke demokratije ta se svijest jedino mogla izgrađivati kroz procese nacionalne i kulturne emancipacije, koji počivaju na djelatnosti temeljnih institucija, njihovim istraživanjima u oblasti kulture i nauke, posebno istorije; publikovanjem rezultata tih istraživanja i njihovim unošenjem u školske udžbenike i najširim obavještavanjem građana preko javnih medija. To je bio put za koji se opredijelila politika. Problem je bio u tome što su naši naučni i kulturni radnici najčešće bili školovani na visokim školama u Beogradu, gdje je istoriografija, posebno istorija države i kulture, bila pod dominantnim uticajem interesa državne i političke elite Srbije, a ne kritičkog sagledavanja prošlosti.
Opširnije u Pobjedi
