>> Piše: Srđa MARTINOVIĆ
O Crnogorcima koji su služili u stranim vojskama priča nikada ne može biti do kraja ispričana ali može tek toliko da se ne zaborave tragične sudbine junaka koji su svojim junačkim djelima proslavljali ime svoje zemlje širom Evrope. Vojnički poziv kao svoju životnu profesiju Crnogorci su birali i van Crne Gore. Ratnički duh ispoljavali su ratujući u stranim armijama.
Ma đe se nalazili nijesu dovodili u pitanje vrijednosti za koje se bore, zalažući za njih i živote kao najvredniju imovinu. Mnogi od njih završili su u stranim vojskama sila Antante u Prvom svjetskom ratu. Najviše njih se borilo u ruskoj, američkoj, ali i kanadskoj, francuskoj i engleskoj vojsci. Svoje urođeno junaštvo pokazali su boreći se na frontovima od Verdena, Some, Karpata do dalekog Vladivostoka. U stranim vojskama zasluživali su najveća odličja za hrabrost, a bili su visoki oficiiri i komandanti proslavljenih jedinica.
Podaci u ovom tekstu dio su šireg istraživanja o crnogorskim oficirima u stranim vojskama u Prvom svjetskom ratu i temelje se dobrim dijelom na nepoznatoj arhivskoj građi. Pored već poznatih generala Jovana Popovića-Lipovca i Andrije Bakića ovo je prilika da se podsjetimo na njih nekoliko koji nijesu predstavljeni široj javnosti, a koji su se istakli boreći se u ruskoj vojsci. Ovaj tekst je samo skica za portrete heroja sa Karpata, Odese i Kavkaza, neiscrpna priča o herojstvu šestorice Vukićevića, dvojice Markovića, Martinovića i Dragovića i oficira Drecuna, Medenice, Radovića, Kosića i pukovnika Špadijera.
ĐORĐIJE BOGIĆEV MARKOVIĆ
Bio je generalštabni pukovnik ruske carske vojske. Rođen je u Stijeni Piperskoj 1879. godine. Školovao se u Rusiji, završio je sve vojne škole i na kraju Generalštabnu akademiju. Dobio je čin generalštabnog pukovnika ruske carske vojske.
U Prvom svjetskom ratu uspješno je komandovao ruskim pukom u Mazurskim jezerima. Uživao je veliki ugled među oficirima i vojnicima, jer je uvijek bio u prvim bojnim redovima.
Dva puta je ranjavan. Kao istaknuti vojni strateg iz više bitaka je izlazio kao pobjednik, a ranjavan je nekoliko puta. Imenovan je za člana Glavnog štaba ruske carske vojske u Sevastopolju. Tokom odstupanja forsirajući jednu rijeku, dao je svog konja vojniku koji je bio s njim, koji nije znao plivati, i tako mu spasio život dok je on plivao sa ostalim borcima. ka suprotnoj obali. Vratio se u Crnu Goru 1923. godine dosta orolunog zdravlja, a preminuo je u Podgorici 10. aprila 1925. godine. Pogrebu je prisustvovao veliki broj ljudi, uključujući tri bjelogardejska generala na čelu s generalom Novickom, koji je održao govor. Osim velikog broja odlikovanja, bio je nosilac Ordena Sv. Đorđa kao najvećeg znaka hrabrosti. Njegova sablja, kao i sablje njegovog oca Bogića i brata Blaža čuvaju se u Cetinjskom muzeju.
PETAR VUKOV MARTINOVIĆ
Bio je pukovnik ruske carske vojske. Rođen 1867. godine u porodici crnogorskog emigranta koji se iz Bajica doselio u Rusiju za vrijeme knjaza Danila. Završio je junkersko pješadijsko učilište. Visoko obrazovanje dobio je na ruskim akademijama nakon čega je stupio na službu u ruskoj carskoj vojsci. Službovao je kao mlađi oficir u 13. streljačkom puku “Imperator Aleksandar III” u Odesnoj vojnoj oblasti do 1901. godine. Od 1900. do 1902. godine službovao je kao kapetan u korpusu granične straže Zamurskog posebnog okruga. Učesnik je Rusko-japanskog rata 1904-1905. godine.
U Prvom svjetskom ratu učestvovao je kao pukovnik zajedno sa sinom Aleksandrom koji je bio kapetan. Za pokazanu hrabrost odlikovan je, zajedno sa sinom, Đorđevskim krstom većih stepena. Sa sinom i rođakom Marko Jošovim Martinovićem, koji se našao kod njih nakon sloma fronta u Karpatima, u septembru 1918. godine organizovali su izbjeglice u jedinice i poveli ih u borbu za oslobođenje Besarabije. Kao komandant puka Petar Martinović i Aleksandar i Marko kao komandanti bataljona vodili su u septembru 1918. i januara 1919. godine teške borbe kod Odese, zatim protiv Rumuna iz Besarabije i ukrajinskih bjelogardejaca. U nekoliko bitaka uspjeli da im nanesu značajne gubitke i natjeraju ih na povlačenje. Njihov odred je imao oko 10.000 boraca, pa su se razbili u manje grupe. Grupa trojice Martinovića kretala se na sjever pored rijeke Dnjestra i vremenom se osipala. Opkoljeni su od ukrajnskih bejlogardejaca i odvedeni u zatvor u željezničku stanicu Vinića. Kako su bili strani državljani osobođeni su i došli su u Beograd 1919. godine. Petar Martinović preminuo je 2. aprila 1930. godine, a sahranjen je na Novom groblju u Beogradu.
STEVO IVOV VUKIĆEVIĆ
U Prvom svjetskom ratu kao oficiri u ruskoj vojsci borili su se i četiri brata Vukićevića, sinovi Iva Petrova iz Ljubotinja. Stevo Ivov Vukićević otišao je na školovanje u Rusiju. Za vrijeme Prvog svjetskog rata (1915) bio je komandant artiljerijskog puka u borbama na Karpatima. Iste godine, sa pukom, prekomandovan je na Rumunski front, pod komandom generala Ščerbačeva. Za svoje junačke zasluge bio je odlikovan mnogim ratnim odličjima, među kojima i Ordenom Sv. Đorđa. Kada je Crna Gora zaratila 1912. godine kao dobrovoljac došao je i priključio se crnogorskoj vojsci na Skadarskom frontu. U to vrijeme je bio kapetan ruske vojske.
Za vrijeme svoga školovanja, nekoliko puta dolazio je u zavičaj i uvijek se interesovao i skupljao podatke o bratstvu Sarap. (Svi Sarapi koji su se u to vrijeme školovali u Rusiji, pored svoga prezimena dodavali su i Sarap). Prilikom svoga boravka, 1910. godine, u Crnoj Gori, svojeručno je prepisao povelju Đurđa Crnojevića. Takođe, on je sa svojom braćom, slao priloge za crkvu u Bogutima i Prekornici, od čega su kupljene ikone, litije, pričestne čaše, crkvene knjige i druge relikvije. U ruskoj vojsci u Prvom svjetskom ratu proizveden je za pukovnika, međutim na frontu se razbolio od tifusa i preminuo. Sahranjen je na pravoslavnom groblju u Ploeštiju.
ĐURO IVOV I MILO IVOV
Pošao je u Rusiju na školovanje. Učio je vojnu školu i 1915. godine proizveden je u čin potporučnika ruske vojske. Za sve vrijeme ratovanja pokazao je izuzetnu hrabrost, a odlikovan je Ordenom Sv. Đorđa. Nestao je u Oktobarskoj revoluciji. U Prvom svjetskom ratu borio se i njihov treći brat Milo Ivov kao poručnik ruske vojske, koji je nestao u drugoj polovini rata. Kada je rodbina priredila pomen u Crnoj Gori povodom smrti Steva i Filipa govorio je njihov saborac i drug oficir Luka Drecun.
