Kada čujete: „Zaboravi Džejk, to je Čajnataun.“ – koliko vam je potrebno sekundi da se sjetite o kojem je filmu riječ? Sigurni smo, ne više od pet. Neo-noar klasik „Chinatown“ u režiji kompleksnog i krajnje kontroverznog francusko-poljskog režisera Romana Polanskog, premijerno je prikazan 20. juna davne 1974. godine u SAD-u.
Pomenuta rečenica izgovorena u finalu i dalje zvuči freško, iako ove sedmice slavi 45. rođendan. Osjećaj da je svaki put čuju kao da je prvi samo je jedan od mnogih razloga zbog kojih se filmofili rado vraćaju ovom remek djelu.
Muzički krov
Svi više napamet znamo početak priče. Privatni detektiv Džejk Gits (legendarni Džek Nikolson) i „prava“ Evelin Kros (Fej Danavej) stoje na jednoj strani novčića. Na drugoj su korupcijska igrarija i veliki lokalni bukač Noa Kros u savršeno preciznoj izvedbi režisera i glumca Džona Hjustona.
- Ti samo misliš da znaš sa čime se suočavaš. Ali, vjeruj mi, pojma nemaš što te čeka - glasi legendarni komentar koji Kros upućuje Gitsu već u prvoj polovini filma zaokružujući ono što je Polanski, zahvaljujući fenomenalnom scenariju Roberta Tauna, uspio da iskoristi.
Kada na krov te političko-korupcijske unakrsne filmske priče, sa dozom problematične romanse i likova koji nijesu svjesni do koje tačke mogu ići, stavite legendarnu muziku Džerija Goldsmita, suštinski ste riješili probleme koje možda nijeste znali ni da imate. Na koncu, kada govorimo o muzičkim kompozicijama koje zaokružuju djelo, dovoljno je reći da muziku pisanu za ovaj film obožava velikan Dejvid Linč.
Dramatični kraj
Zanimljivo: Polanski, koji je na kraju odigrao i epizodnu ulogu, možda nikada ne bi saznao za ovaj scenario da se nije družio sa Džekom Nikolsonom. Srećom, oni iza kamere nijesu imali ništa protiv toga da tako kontroverzni Evropljanin uradi jednu čistokrvnu američku priču, iako se producent Robert Evans tokom snimanja i te kako svađao sa francusko-poljskim maestrom.
Rasprave nije falilo ni oko scenarija. Robert Taun forsirao je „srećniji“, odnosno pravedniji završetak sa ubistvom Krosa, dok je Polanski insistirao na tome da lik Fej Danavej mora da izgubi život. Taun je godinama ponavljao da Evelin, koja tragično umire nakon što ispali metak u Noksa koji preživljava (!), kvari suštinu priče koju je napisao. No, poslije dvije decenije priznao je da je pogriješio.
U tipično neo-noarskom stilu, Polanski je zgazio pravdu i zatvorio film ostavljajući i gledaoce i kritičare u potpunoj nevjerici. Time je još jednom potvrdio dramatičnu konstataciju sa početka: u Čajnataunu se neke stvari nikako ne mogu ispeglati.
Stranice slave
Kritičari i filmski teoretičari vremenom su dodavali još stavki na listu razloga zbog kojih je Polanski želio tako „nepravedan“ kraj. Pored onog očiglednog, da evropski autori ne vole tipične, dosadnjikave holivudske završetke, postoji velika mogućnost da je režiserova lična borba sa tugom uticala i na njegov rad na filmu.„Chinatown“ je prvi film Polanskog nakon smrti njegove supruge Šeron Tejt. Velike su šanse da je brutalni kraj filma zapravo bio ogledalo onoga što je režiser osjećao tih godina.
Uostalom, ako bismo pratili kretanje Nikolsonovog lika, shvatili bismo da njegov bezizlazni put liči na onaj koji je prošao i Polanski. Na koncu, režiser je podvukao u autobiografiji da je to što je bio odsutan kada mu je ubijena žena, „najveća žalost njegovog života“.
Malerozni Polanski i Evans lansirali su film iste godine kada je svijet ugledao drugi dio trilogije „The Godfather“ velikog Fransisa Forda Kopole, pa nijesu imali čemu da se nadaju kad je riječ o najvećim nagradama. Od 11 nominacija, izvučen je samo jedan Oskar, i to za scenario koji je, podsjećamo, Polanski izmijenio!
Ovaj scenario se i dan-danas smatra jednim od najboljih ikada napisanih. Stoga ne čudi što se u filmskim školama koristi kao „baza“ za pisanje. Isto kao i film kad je riječ o neo-noaru. „Chinatown“ i nakon 45 godina nastavlja da piše stranice slave i kvaliteta. Leila MURSELJEVIĆ
