Učenici koji su učestvovali na konkursu imali su zadatak da od dostavljenog materijala dobiju što veći i pravilniji monokristal zadate soli.
„Takmičenje u rastu kristala namjenjeno je učenicima VII, VIII i IX razreda osnovnih škola, kao i učenicima svih razreda srednjih škola“, kazala je portparolka Zavoda, Anđelika Durutović.
Svrha takmičenja, dodala je ona, jeste da se podstaknu učenici i nastavnici na samostalan rad i aktivnosti koje proširuju nastavni plan i program i podstiču znatiželju kod učenika.
Takmičenje je organizovano u dvije kategorije: rast kristala neorganske soli i rast kristala organske soli.
„U skladu sa izborom kategorije takmičenja, Zavod za metrologiju je svim učesnicima poslao sve hemijske supstance potrebne za dobijanje kristala u jednoj od dvije kategorije, kao i uputstva za pravljenje kristala“, navodi Durutović.
Na konkurs se prijavilo 17 osnovnih škola, sa 51 ekipom.
Prijavljene su osnovne škole iz Podgorice, Nikšića, Ulcinja, Kotora, Berana, Plava, Pljevalja, Bara i Žabljaka, kao i 10 srednjih škola, sa 31 ekipom, i to iz Podgorice, Berana, Cetinja, Rožaja, Kotora, Danilovgrada, Žabljaka, Bara i Ulcinja.
„Takmičile su se grupe od po troje učenika predvođeni jednim mentorom“, istakla je Durutović.
Učenici su za „odgajanje“ svojih kristala imali dva mjeseca.
Kristali pred žirijem
Veliki broj pristiglih kristala će tokom ove sedmice pregledati i ocijeniti žiri sastavljen od predstavnika Zavoda i HUK-a.
„Učenici su koristili jednu od najosnovnijih metoda kristalizacije – otopiti tvar u vodi i pustiti tu vodu da polagano isparava, tako se otopljeni materijal kristalizira“, objašnjava član žirija Alen Bjelopetrović iz HUK-a.
On navodi kako je cilj takmičenja bio izraditi jedinični, tj. monokristal – kristal koji ima potpuno definisane sve ravnine i ivice koje definišu njegovu formu.
„Gledaćemo da li su na kristalu prisutne sve ravnine koje bi trebale biti i jesu li ivice zaiste ravne, oštre i izražene, a trebale bi biti“, ističe Bjelopetrović.
Takođe, dodaje on, kod idelanog rasta kristala on bi trebao biti bistar, ukoliko je mutan to ukazuje na nepravilnosti pri radu, a donekle i na ne slijeđenje uputstava.
Jedna od važnih karakteristika kristala je i masa. Ukoliko se pred žirijem nađe sasvim mali kristal ili veliki koji je potpuno pravilan, veći će u tom slučaju imati prednost.
„Količina materijala je bila ograničena čime je i maksimalna moguća masa kristala bila ograničena, ali nije za očekivati da je sav materijal iskorišten tako da će biti postavljena relativna skala od najvećeg primljenog do najmanjeg primljenog u zadatoj kategoriji“, kazao je Bjelopetrović.
Žiri će posebnu pažnju posvetiti laboratorijskom dnevniku koji su timovi bili dužni da vode.
„Laboratorijski rad zahtjeva vođenje dnevnika kako bi jednoga dana mi sami ili neko drugi mogao po našim bilješkama isti pokus ponoviti. Također, i mi da ne bi zaboravili na nešto što smo radili, a moglo bi utjecati na reproducibilnost pokusa“, istakao je Bjelopetrović.
Ukratko o kristalima
Kristali su prirodni materijali, mada se mogu dobiti i laboratorijskim procesima. Ono što ih razlikuje od drugih materijala je da postoji unutrašnja građa, tj. tačan način na koji su čestice unutar kristala složene.
„Kristali se koriste veoma dugo, još od kada su ljudi naučili dobijati so iz morkse vode, jer kristalizacija soli nije ništa drugo do isparavanje mora“, navodi Bjelopetrović.
Pored toga što su se kroz istoriju, zbog svog lijepog izgleda, koristili za izradu nakita i posuđa, kristali su svoje mjesto našli i u modernoj tehnologiji.
„Monokristali silicijuma se koriste za matične ploče i čipove, dok su u optici primjenu našli prozirni kristali kvarca. Kvarc se koristi i kao kvantni oscilator jer ima točno određenu frekvenciju kojom vibrira kada se izloži naponu, tj. električnoj struji. Čovjek je to rano shvatio i uspio iskoristiti“, zaključuje Bjelopetrović.
