Piše: Ranko ĐONOVIĆ
Rat u Sloveniji, osvajanje hrvatskih Konavala i granatiranje Dubrovnika, ili „rat za mir“ na crnogorski način, sprženi Vukovar, bosanska lomača – postale su tačke užasa nad kojima se zgražavao svijet. Uz pomoć rezervnog sastava, Jugoslovenska narodna armija zaratila je protiv Jugoslavije, braneći umjesto avnojevskih granica načertanijevsko-memorandumske međe velike Srbije i pretvarajući u pepeo ulice koje su nosile njeno ime.
Neki pjesnici i ljekari postali su ubice, sveštenici ratni huškači, pojedini akademici i istoričari falsifikatori, većina novinara, kako to reče njihov uvaženi kolega Goran Milić „obične pičke“. Slovenija, Hrvatska, Bosna i Hercegovina i Makedonija postale su suverene države, a Crna Gora, izolovana debelim zidom međunarodnih sankcija, po opisu tadašnjeg republičkog predsjednika Momira Bulatovića, „najljepši zatvor na svijetu“, u kojem cvjetaju samo ratni šverc i siva ekonomija.
Zarobljena kandžama unitarne države, Savezne Republike Jugoslavije (SRJ), ovjerene nelegitimnim martovskim referendumom 1992. godine, nalik Podgoričkoj skupštini, Crna Gora je prvi put u svojoj istoriji ostala sama sa Srbijom, na putu da se odrekne i same sebe.
To je, u najkraćem, gruba skica vremena u kojem sam započeo svoj prvi poslanički mandat u crnogorskoj Skupštini. Uplašen da se moja posrnula Crna Gora iz bespuća u koje se svojevoljno zaputila zadugo neće vratiti, prešao sam skupštinski prag tog 15. januara 1993. i koji minut pred početak konstitutivne sjednice zakazane za 10 sati ušao u plenarnu salu, zajedno sa poslanicima Liberalnog saveza: Slavkom Perovićem, Velimirom Vujovićem, Miodragom Vlahovićem, Miloradom Vukotićem, Đorđijem Makridom, Vladimirom Nikaljevićem, Stankom Vučinić, Draganom Ivančevićem, Džemalom Perovićem, Ljubomirom Stjepčevićem, Miodragom Burzanom i Zoranom Ljumovićem, koji je bio i predsjednik našeg poslaničkog kluba.
Ubrzo poslije konstitutivne sjednice poslaničke funkcije odrekao se Velimir Vujović, po prethodnom dogovoru sa rukovodstvom LSCG, i Miodrag Burzan zbog izbora za ministra u republičkoj Vladi. Njihova poslanička mjesta popunili su dr Radoslav Rotković i Savo Jablan.
U maju 1995. godine ostavku na mjesto poslanika podnio je Miodrag Vlahović, a umjesto njega u Parlament je ušao Dragoljub Ilić. Većina nas u naredne četiri godine dijelila je opozicione poslaničke klupe, ljubav prema Crnoj Gori i nadu da ćemo je probuditi iz memorandumskog košmara i kandži velike Srbije. Stradanje drugih i posrtanje sopstvenog naroda doživljavali smo kao vlastitu tragediju i zato nijesmo pristajali da budemo nijemi svjedoci s mjesta nesreće u vremenu zla koje nas je zapalo. Rekoh većina nas u Liberalnom savezu, jer nažalost neki su vremenom posustali, neki se umorili, a neki interese Crne Gore podredili sopstvenim.
Oni su, ipak, bili manjina u našoj stranci i poslaničkom klubu, a poslanički klub Liberalnog saveza manjina u novom skupštinskom sazivu, manjina u vječitom koštacu s nadmoćnom većinom, manjina nepokornih, nepotkupljivih, nepokolebljivih. Razlika između nas i njih, između naše otvorene, moderne, evropski orijentisane političke i životne filozofije i nacionalističkog retrogradnog koncepta vladajuće većine i velikosrpske opozicije ogledala se u svakoj rečenici, u svakom skupštinskom nastupu, pa je i jaz između nas i njih, između dva poimanja prošlosti, sadašnjosti, budućnosti, postajao svakim danom dublji i očigledniji.
DRŽAVOTVORNA IDEJA
Ideja države odnosno obnove državnog subjektiviteta i nezavisnosti Crne Gore bila je najvažnija programska odrednica i sveti cilj Liberalnog saveza, ali i ključna tačka sporenja u parlamentarnim raspravama sa vladajućom većinom i velikosrpskom opozicijom. Naspram 13 liberala i četiri poslanika Socijaldemokratske partije, koji su se takođe zalagali za državnu samostalnost Crne Gore, stajali su ljuti protivnici te ideje – 46 predstavnika Demokratske partije socijalista, 14 zastupnika Narodne stranke i osam poslanika Srpske radikalne stranke. Dakle, 17 naspram 68. Nijesmo ustuknuli zbog neravnopravnih uslova borbe, jer je neravnopravnost trpjela i naša Crna Gora. Nijesmo se plašili njihove brojčane nadmoći i dvotrećinske snage, jer je njihova snaga počivala na brojevima, a naša izvirala iz ideje. Vjerovali smo u njenu snagu i ostvarljivost, jer je ta ideja vjekovima bila stvarnost.
Podsjećali smo da je naša država starija od milenijuma koji se privodi kraju i „ratovali“ u Parlamentu protiv svih koji su željeli da Crna Gora ostane samo istorijska činjenica i postane geografski pojam. Zato je za nas liberale, bez obzira o čemu se formalno raspravljalo u Skupštini, država Crna Gora bila stalna tačka dnevnog reda. Nijesmo priznavali novoformiranu Saveznu Republiku Jugoslaviju i uvijek smo tu za nas okupacionu državnu tvorevinu označavali kao takozvanu. Slobodana Miloševića proglasili smo za diktatora i okrivili za ratne zločine mnogo prije Haškog tribunala, a crnogorsko republičko vođstvo i najisturenije igrače vladajuće partije doživljavali kao njegove marionete i optuživali za izdaju i rasprodaju Crne Gore i još mnogo toga pride.
Nijesmo ostali dužni ni velikosrpskoj opoziciji u crnogorskom Parlamentu, ali smo znali da odgovornost i teret krivice za sunovrat Crne Gore pripada vlasti i zato su njeni glavni reprezenti i rezultati njihove politike bili u fokusu naše pažnje i stalna meta bespoštedne kritike. O tome svjedoče hiljade stranica stenograma sa skupštinskih sjednica.
U ukoričenim zabilješkama ostale su i moje diskusije, izlaganja, replike, prijedlozi, poslanička pitanja, koje ovom knjigom nudim na uvid javnosti. Ona obuhvata period od šest turbulentnih godina, odnosno moja dva poslanička mandata, 1992–1996. i 1996– 1998. godine. Treći mandat, osvojen nakon majskih parlamentarnih izbora 1998. godine, vratio sam dajući ostavku na sve stranačke funkcije, kao jedini mogući častan izlazak iz situacije u kojoj se tada našao Liberalni savez Crne Gore.
Tokom mog parlamentarnog staža učestvovao sam na 40 redovnih i vanrednih sjednica sa preko 400 tačaka dnevnog reda i u Skupštini, koja je tada znala zasijedati i po 20 dana i često raditi do ponoći, nekad i do ranih jutarnjih sati, proveo oko 200 dana svog života. Integralne stenografske bilješke svih sačuvanih izlaganja objavljujem hronološkim redom u drugom dijelu knjige. Na kraju je i registar imena koji otkriva na koga su uglavnom bile adresirane moje diskusije, koga sam najviše prozivao, kritikovao, kudio ili hvalio. Glavnim „junacima“ mojih izlaganja i tadašnje političke zbilje u Crnoj Gori posvećujem prvi dio knjige, koji donosi i presjek najvažnijih tema oko kojih su se lomila koplja u crnogorskoj Skupštini u periodu od januara 1993. do maja 1998. godine.
UPRAVNIK „NAJLJEPŠEG ZATVORA NA SVIJETU“
Najviši republički zvaničnici bili su rijetki gosti u zakonodavnom domu, iako su dramatični događaji i sablasna stvarnost u kojoj smo živjeli zahtijevali njihovo gotovo stalno prisustvo. Naviknuti da se narodu i poslanicima obraćaju samo kad moraju, kad je uže već zategnuto do pucanja, odnosno kad su ugroženi uskostranački interesi njihovog DPS-a, obično su u Skupštinu dolazili da nam s visine kažu ono što već znamo, velikim riječima prikriju velika nedjela i svoju krivicu prebace na tuđa pleća – Saveznu vladu, JNA, Beograd, međunarodnu zajednicu…
A potom odu u svoje kabinete i rezidencije, ostavljajući nas bez odgovora na postavljena pitanja. Svojim političkim činjenjem i nečinjenjem, rijetkim i praznim ekspozeima i porukama izrečenim iza skupštinske govornice, čini mi se, sami su ponajbolje iscrtali svoje ružne političke autoportrete.
