U vrijednovanju bilo čije uloge ne mogu se zanemariti ni ideološka komponenta, ali, kad je u pitanju vojnička dužnost, koja ne bi smjela biti podložna ideološkim procjenama, možemo govoriti isključivo o vojničkoj časti i patriotskom odnosu prema svojoj državi. U bilo kojoj državi se privrženost svojoj državi samo može opisivati afirmativnim atributima i obratno. Valjda se u tom smislu ne možemo sporiti? Svaki oficir polaže zakletvu svojoj državi, ili, kroz istoriju, državi, suverenu, vjerskom simbolu, i to je nešto što ima svečani i ceremonijalni čin u svakoj državi. Obaveza je svakog oficira, ako je namjeran da pogazi zakletvu, da skine svoju uniformu, skine svoje činove i sva znamenja i kao civilno lice vodi svoje ideološke borbe koje su u neskladu sa oficirskom obavezom prema zakletvi koju je dao. Oficir koji samoinicijativno promjeni državne simbole na svojoj uniformi može biti samo izdajnik. I ništa više. Bez obzire na zasluge koje je imao do tada.
NAMJERNI SLOM VOJSKE
A čin promjene strane kod Janka Vukotića ima mnogo veću težinu jer je znao da je Crna Gora i vojska čiji je visoki oficir bio namjerno dovedena do sloma, što je i sam priznao u intervjuu datom "Jutarnjem listu" 1. aprila 1918. godine, a koji su prenijele "Cetinjske novine" 11. aprila. U tom intervju Vukotić kaže:„Od 22. augusta 1914. pa sve do 17. januara 1916. godine bio sam isključivo komandant sandžačke crnogorske vojske ... Načelnici štaba vrhovne komande ... bili su: srpski general Boža Janković od 22. augusta 1914, pa do zauzeća Skadra 1915. godine, a tad ga je zamijenio njegov dotadašnji pomoćnik srpski generalštabni pukovnik Petar Pešić, koji je ostao načelnikom štaba sve do 17. januara 1916.
Tadašnja crnogorska vlada pod predsjedništvom Lazara Mijuškovića ponudila je austro-ugarskoj vladi mir 13. januara 1916, i tu ponudu Mijušković je saopštio i predstavnicima saveznih država aktom, naglašavajući u njemu između ostalog i ovo: Neprijatelj je uzeo sve strateške tačke naše zemlje. Uzeo je našu prijestonicu i prijeti zauzećem zemlje. U unutrašnjosti zemlje je nered, pljačka i buna, sve to zbog gladi i priljepčivih bolesti.
Pukovnik Pešić napustio je Crnu Goru 17. ili 18. januara 1916, i na odlasku mi saopštio, da ga, po kraljevoj naredbi, imam zamjeniti u dužnosti ... Primiv na ovaj način dužnost načelnika štaba, a računajući, da će srpska vojska, kao što mi je rekao pukovnik Pešić, u dovoljnoj snazi zauzeti odbranbene položaje duž Bojane i oko Skadra, te meni i mojoj vojsci osigurati jedinu odstupnicu preko Skadra, ja sam odmah, po odobrenju kralja Nikole, izdao naređenje čitavoj crnogorskoj vojsci - od koje se skoro veći dio nalazio duž rijeke Tare i Lima i na hercegovačkoj granici, - da odstupi pravcem na Podgoricu, odatle ćemo preko Skadra za Albaniju.
Kralj Nikola je otputovao iz Podgorice 19. januara u Skadar, a 20. januara iz Skadra dalje. Iste večeri nastupile su austru-ugarske čete, ni od koga nesmetane, uz rijeku Bojanu, a sutra dan, 21. januara, ušle su u Skadar, i tako nam presjekle jedinu moguću odstupnicu prije, nego je i jedan moj vojnik od hercegovačkog odreda ili sandžačke vojske stigao u Podgoricu .“Pošto mnogima morate naglasiti poentu, pukovnik Petar Pešić je, predajući dužnost Načelnika štaba vrhovne komande crnogorske vojske Janku Vukotiću, dao obećanje da će srpska vojska čuvati odstupnicu dolinom Bojane crnogorskoj vojsci prema Skadru! I prevario! Janko Vukotić kaže da je kralj Nikola dao odobrenje da se se crnogorska vojska povuče prema Skadru i dalje ka Grčkoj. Nekako se to svjedočenje ne može čuti među onima koji pravdaju ogavne postupke srpske vlade prema Crnoj Gori i njenom suverenu. Valjda ne odgovara slici koju stvaraju o „kukavičkom odlasku kralja Nikole u Francusku“ i hrabrom bjekstvu srpske vojske i Vlade i dvora u Grčku!
Da je Janko Vukotić, kao Načelnik štaba, postupio po odobrenju kralja Nikole govore naređenja koja je uputio svojim komandnim oficirima. Ja prezentiram naređenje Vrhovne komande Br. 69, upućeno 05.01.1916. "Gospodinu brigadiru", Milutinu Vučiniću, na Bijelim Rudinama, kojim se nalaže „odmah i danju i noću ostupati ka Podgorici“! Valjda je dovoljan dokaz naređenja koja je objavio srpski istoričar, Andrija Luburić, 1938.godine iz njemu dostupnih arhiva, u knjizi Kapitulacija Crne Gore - Dokumenta I.
ODNOS SA PEŠIĆEM
Ako se zna da je pukovnik Petar Pešić, u to vrijeme unaprijeđen u čin generala, deceniju nakon tih događaja, u svojim tekstovima u „Ratniku“, vojnom časopisu za novembar 1924, januar – februar 1925. godine (“Crna Gora u Svetskom Ratu”), i polemici na stranicama beogradske Pravde, otvoreno pisao o namjernom uništenju crnogorske vojske i kompromitaciji kralja Nikole, onda je ponašanje Janka Vukotića i njegovo ćutanje dodatno etički problematično. Naime, Petar Pešić piše 09.05.1925. u beogradskoj Pravdi, odgovarajući svojim kritičarima na optužbe za njegovu ulogu Načelnika štaba crnogorske vojske:
„Odnosno tvrđenje mojih kritičara, da sam savetovao pokojnom Kralju Nikoli da zaključi mir sa Austrijom, napominjem, da sam izneo u "Ratniku" celu istoriju tog pitanja i nemam potrebe da ga ponovo izlažem. Sem toga nalazim da bi to bilo izlišno, jer su oni suviše slabi da shvate vojno-politička pitanja toga obima. Ali moram im postaviti ovo pitanje: jesu li ma kad razmišljali o tome, kakava bi situacija bila za celokupan naš narod, da Kralj Nikola nije uputio Franji Josifu onu depešu, i da je na Solunskom frontu pored Srpske Vrhovne Komande našla i Crnogorska Vrhovna Komanda, a po proboju ovoga fronta i ulaska u Otadžbinu pored Kralja Petra i Kralj Nikola?“Mislim da ovome nije potreban nikakav komentar. Čak i jedan okorjeli bjelaš, kakav je bio Jovan Đonović, u svom tekstu od 14.05.1925, takođe u Pravdi, piše: „On, koji misli, da nije Kralj Nikola uputio depešu Franji Josifu ne bi se kompromitovao u očima saveznika i svog naroda, da bi izveo nešto vojske i postavio je na Solunski Front i najzad sa njom ušao u Crnu Goru, – morao je, prirodno, utrošiti prilično vremena i spremiti dosta činjenica da se to desi. Idući za njegovim pisanjem ulazimo u njegovu misao, da je jedinstvo Crne Gore i Srbije bilo moguće: ako Kralj Nikola osramoti Crnu Goru predajom vojske, a sebe uprlja izdajstvom.“
Neka ostane na ovome, bez mog komentara.
