Piše: Slobodan ČUKIĆ
Kasnije tokom 7. septembra 1919, nakon što su uhapšena lica sa Cetinja bila oslobođena, Jevđenijevićev sekretar Komnen Spahić načinio je prijedlog i uputio ga Dragutinu Mihailoviću: „Od lica koja su omladinci danas pre podne lišili slobode mišljenja smo da treba internirati van teritorije Crnogorske a kao opasne za današnje stanje i red: 1) Boža Petrovića, 2) Marka Petrovića, 3) Popa Iliju Jovićevića, 4) Mila Tatara, 5) Đura Gvozdenovića, 6) Špira Popovića, 7) Miloša Popovića“ („Skrivana strana istorije“, Tom II, 672). Ovaj dokument ukazuje da je akcija najvjerovatnije bila izvedena na Jevđenijevićev mig, kao i da je Spahićev prijedlog došao iz glave okružnog načelnika.
Bio je to način da se sa Cetinja uklone crnogorski uglednici od čijeg je i samog prisustva okupaciona vlast strahovala. To se ubrzo i ostvarilo, pa je vojvoda Božo Petrović - „gospodin Božo“ kako su ga zvali Crnogorci - nakon višemjesečnog tamnovanja u Jusovači i kratkotrajne slobode, morao da nastavi zarobljeništvo u Sarajevu. Č. Jevđenijević je bio jedan od najagilnijih okupacionih činovnika u sprovođenju represije nad crnogorskim stanovništvom.
PRISILNA REGRUTACIJA
Srpske okupacione vlasti su, osim formiranja „omladinskih ogranizacija“ sprovodile i prisilnu regrutaciju sa manjim ili većim uspjehom. Milo Plamenac je pisao 20. septembra 1919. da je srpska vojska od samog početka prisilno regrutovala crnogorske mladiće: „Od prvoga dana svoje uprave Srbijanci vrše prisilno regrutovanje u Crnoj Gori. Razumio sam da akti zvanične prirode, kojima naređuju regrutaciju glase „ko hoće dobrovoljno”.
Međutim niko ne zna za tu „dobru volju”. „Naprotiv, ko, kao obaveznik, hoće da izbjegne regrutovanje, biva gonjen kao divlja zvijer od strane žandarmerije i vlasti srbijanskih, koje ako ga uspiju uhvatiti, odmah stražari sprovode nadležnoj komandi. Dakle, stvarno se vrši nasilje, a na pismeno se ostavlja sasvim drugo, radi obmane eventualne kontrole savezničke.”
METODOLOGIJA ZAKLETVE
Jedan od mehanizama za nametanje „novouspostavljenog stanja” bila je i prisiljavanje stanovništva na zakletvu kralju Petru Karađorđeviću. Milo Plamenac u svom izvještaju Jovanu Plamencu od 20. septembra 1919. o tome navodi sljedeće: „Da bi mogli pokazati što veći broj svojih privrženika, Srbijanci su uveli obavezno polaganje zakletve Kralju Petru. Teško ga tome, ko se ne zakune!
Njemu će se imovina opljačkati, kuća spaliti, porodica obeščastiti, a on ubiti! Eto to su sredstva, kojima Srbijanci iznuđavaju polaganje zakletve Nj. V. Srbijanskom! Da bude komedija što potpunija, na zakletvu su prinuđivane i žene i djevojke političkih protivnika. Srbijancima trebaju potpisi, da pokažu kako je dio naroda uz njih. Kaznene ekspedicije su primoravale nejač u ustaničkim selima da sama pali sopstvene kuće. Prirodno je, da je ovako nečovječno i nasilnično postupanje srbijanske vojske i vlasti, o kojem je bilo dosta riječi, izazvalo nov oružan otpor, koji inače nije nikad ni prestajao“.
PONIŽAVANJE I BATINANJE
U „Krvavom albumu Karađorđevića“ se o primoravanju na zakletvu kaže sljedeće: „Oni koji nijesu pristajali na aneksiju Crne Gore i položili zakletvu na vjernost kralju Srbije, bili su izloženi najgorim poniženjima i kinjenjima, imanja su im opljačkana, oni zatvoreni itd. No nijesu samo prvaci namoravani na polaganje zakletve nego od reda svi građani i svaki, koji ne bi položio, bio je sumnjiv i na razne način maltretiran i kinjen a u mnogo slučajeva batinan.
Običan je slučaj bio, da ovako „nelojalna“ građanina tj. koji nije položio zakletvu, vežu, te da ga vezana vode kroz varoš za vrijeme pazarnog dana, gdje ga je čekala, namještena od vlasti, gomila skupljena od najgoreg ološa i bjelosvjetskih skitnica, koja ga je ružila, pljuvala, tukla itd. I koji je najposlije bez ikakve stvarne krivice bio zatvoren. Čak su zakletvu morali polagati i mirni seljaci.
Vojska Srbijanska opkolila bi iznenada neko selo; seljaci bi bili dotjerani pred crkvu. Svještenik, koga su doveli Srbijanci, izgovarao bi zakletvu, koju su svi seljaci morali ponavljati, držeći jedan drugog za ruke, dok je prvi od njih držao krst. Tako je slučaj npr. bio u Zeti (podgorička oblast), gdje je srbijanska vojska vodila po selima popa Andriju Dragovića, koji je vršio ove religiozno-političke „manifestacije“, koje nijesu vršene ni u dobra srednjovjekovnih despota. No nijesu samo ljudi primoravani na polaganje zakletve nego čak i žene, ratne udovice, kojima je to postavljeno kao uslov da bi mogle primati ratne pensije“.
SVJEDOČENJA
O tome imamo više svjedočanstava. Crnogorski desetar Kosta Martinović izjavio je da je u martu 1919. godine u zatvoru u Virpazaru bilo „više od 30 Barana samo zato što nijesu htjeli položiti zakletvu kralju Petru“ („Skrivana strana istorije“, Tom III, 1537-1538). Crnogorski poručnik Boško Vuković svjedočio je da je 25. marta 1919. došao “srbijanski đeneral Niko Pejanović sa 3000 ljudi, 2 baterije, u sva sela koja su bila od Cetinja do Bjelopavlića i primoravao da se seljani nasilno zaklinju kralju Petru, a da bi ih prisilio stao im je kuće paliti i pljačkati, a po tom povezao po 10 u jedan konop i odveo u zatvor na Cetinje ... Da bi se Crnogorci primorali na vjernost kralju Petru, opet su sa vojskom učinili pohod čineći najgroznije tiranije major Bogdan Simović i Jovan Mićunović kojom prilikom su silovane žene i bjena djeca i starci” („Skrivana strana istorije“, Tom III, 1569-1571).
GROZNA NEDJELA
Crnogorski vodnik Ivan Batrićević svjedočio je da su u junu 1919 godine srbijanske trupe ponovo došle u Očiniće gdje su pljačkali kuće i gonili seljake prisiljavajući ih na zakletvu. Nabraja da su tom prilikom izvršena „grozna nedjela” nad Dušanom I. Batrićevićem.
Mučili su ga i tukli, prisiljavajući ga na zakletvu i prisilno regrutovali. Od udaraca i mučenja razbolio se i poslije 15 dana umro” (Skrivana strana istorije, Tom III, 1519-1520). Crnogorski vodnik Mato Bojanić iz Brežina u Lješanskoj nahiji svjedočio je da je 25. juna 1919. “došao sa vojskom srbijanski kapetan Nikola Grujić ... i onda opljačkao ... cijelo selo”. Kad su pošli, odveli su u zatvor na Rijeku 35 vojnika gdje su ih prisiljavali “svim nedostojnim sredstvima” da se zakunu kralju Petru. (Skrivana strana istorije, Tom III, 1521). I tako dalje.
