» Piše: Slobodan ČUKIĆ
Mitrofan Ban je dojavu Steva Drecuna dostavio Dragutinu Milutinoviću 18/31. decembra 1918. godine. Milutinović navodi da mu je doušnička poruka od popa Steva Drecuna, posredstvom Mitrofana Bana dostavljena odmah nakon razgovora sa Ristom Popovićem (18. decembra po novom kalendaru): „Odmah posle toga uđe đakon mitropolita Mitrofana Bana, koji mi predade jedno pismo, u kom se govorilo o pobuni: Početak akcije očekuje se ovih dana, od prilike u idući petak, 21. ov. m. Odlazak g. Jovana Plamenca sa Cetinja za Crmnicu, biće znak za početak akcije.
Pokretači se nadaju sigurnom uspjehu. Imaju neke veze sa inostranstvom, preko Skadra. Ljubotin, 18. dec. 1918, god. Odani Vam Pop Stevo Drecun, s. r.“ (Zabeleške generala Milutinovića, Arhiv SAN, Beograd, 11441/11443, 1-8). Ovo pojašnjava i činjenicu da ustanički izaslanik kapetan Abramović nakon sastanka na Milušinom Počivalu (17/30. decembra 1918) nije uspio da stigne do đenerala Vučinića jer su ovog vlasti u Podgorici uhapsile još 19. decembra 1918. godine (po novom). Sa Vučinićevim hapšenjem je povezana i neuspješna akcija ustaničkog Rovačkog bataljona koji je u sadejstvu sa piperskim ustanicima, a pod komandom Milutina Vučinića, trebalo da učestvuje u napadu na Podgoricu.
PRIPREME
Komandant srpskih okupacionih trupa Dragutin Milutinović piše da su „sva dalja naprezanja moja bila upravljena na to da odbranim Cetinje. Toga radi sam u toku 19. i 20. decembra nastojavao da iz Kotora prebacim oružje i municiju za crnogorske dobrovoljce kojih se tada na Cetinju na raznim službama nalazilo oko 300. Delovima 2. Jugoslovenskog puka u ukupnoj jačini od oko 250 boraca naredio sam pripravnost. Dve zaplenjene brdske haubice koje sam ranije bio privukao iz Skadra pripremio sam za dejstvo. Istovremeno je i Izvršni narodni odbor – nezavisno od mene – mobilisao „cetinjsku omladinu“ ... I Izvršni Narodni Odbor je takođe izvršio izvesno grupisanje snage, koja je stajala na njegovom raspoloženju, isturivši na ivici varoši, u pravcu Kotora i Rijeke, slabija odelenja cetinjske omladine i drugih dobrovoljaca. Istog dana posednut je vis „Kabao“ na južnoj strani Cetinja, za koji je kasnije ... utvrđeno da je bio namenjen za mesto na koje je imao doći Jovan Plamenac kao đeneralisim radi upravljanja u napadu na Cetinje i radi eventualnih pregovora“ (Milutinovićev izvještaj komandantu II armije u Sarajevu od 2. januara 1919. godine, „Skrivana strana istorije“, Tom I, 147). Dakle, Milutinović je još 19. decembra počeo da vrši opsežne pripreme za borbu.
Pored navedenog kaže da je 20. decembra uspio da dostavi depešu komandantu II jugoslovenskog puka u Kotoru da odmah po prijemu pod komandom jednog hrabrog oficira uputi preko Njeguša za Cetinje jednu četu sa jednim vodom brdske artiljerije „sa zadatkom da rasteraju pobunjenička odelenja na ovome pravcu“ (isto, 147). Na jednom mjestu Milutinović navodi da je uveče 20. decembra (po novom) obavijestio podređene da je riješio „da vojničkim merama vaspostavi red“.
Budući da „se na visovima oko Cetinja opažaju izvjesne, slabe grupe naoružanih ljudi, koji svoje namjere još nijesu otkrili“, naredio je da se „pod komandom pouzdanih oficira“ pošalju četiri naoružane čete za osiguranje gradskih bokova i to 1) 25 ljudi na Kabao, 2) 25 ljudi na Depozit i dalje na kuću Kasoma, 3) 25 ljudi na Jabuku, 4) 30 ljudi ka Bokovu i Kosijerima. Osim toga, naredio je da se formiraju Kotorska i Riječka kolona s tim da prva krene ka Kotoru radi uspostavljanja telegrafske i telefonske veze sa Kotorom i radi obezbjeđivanja saobraćaja na tom pravcu – dok je drugoj koloni naloženo da krene ka Rijeci sa istim zadatkom koji je dat i Kotorskoj („Skrivana strana istorije“, Tom I, 115).
BJELAŠKO OKUPLJANJE
„Planovi zelenaša poznati su bili protivničkoj strani do najsitnijih detalja, zatim je otpočelo njihovo jako grupisanje i sa manje bolećivosti (podvukao S.Č.) Bjelaši okolnih plemena; Njeguša, Bajica, Konaka i Dobrskog Sela u velikom broju došli su bili na Cetinje da budu na usluzi redovnoj vojsci ako dođe potreba da se Cetinje brani. Takav pokret osjetio se i iz udaljenijih krajeva, pa je zelenaško vođstvo riješilo da hitno blokira Cetinje. Tako je 23. decembra u veče oko Cetinja zatvoren obruč, ali se sa akcijom još uvijek otezalo“, piše Nikola T. Zec (feljton „Zelenaši“ u „Monitoru“, 28. nastavaka od 12. avgusta 1994. do 10. marta 1995).
ŠTAB
“Komandant ustanika Krsto Popović bio je smješten sa svojim štabom kod Barutane u Bajicama. Sa sobom je imao 180 vojnika (100 koji su pripadali Zapadnom sektoru i 80 sa prostora Istočne kolone). Štab Krsta Popovića sačinjavali su ljudi iz raznih crnogorskih plemena“, piše Novak Adžić („Kraj Božićnog ustanka - nastavak patnje i stradanja rodoljuba“). Dragutin Milutinović navodi da su 21. decembra (po novom) u „pobunjenički štab“ u Bajicama „od strane Izvršnog narodnog odbora upućeni crnogorski brigadiri Jovan Bećir i Milutin Vukotić, i još neka uticajna građanska lica, sa zadatkom da se obaveste o namerama pobunjenika i da pokušaju da ih skone na mirne razgovore“.
„Ovi su se delegati istoga dana vratili sa saopštenjem da su pobunjenici nepomirljivi i da su rešeni na borbu, ako se njihovi zahtevi odmah ne ispune. U ovakvom tumačenju pobunjeničkih namera naročito je padao u oči brigadir g. Jovan Bećir“, piše Milutinović (Skrivana strana istorije, Tom I, 148). Novak Adžić piše da su crnogorski ustanici iz Katunske nahije 20. decembra krenuli ka Cetinju i postepeno zauzimali određene pozicije, prema ranijem dogovoru. Položaje oko Cetinja zauzeli su 21. decembra 1918. („Kraj Božićnog ustanka - nastavak patnje i stradanja rodoljuba“).
JANKO VUKOTIĆ
Dimitrije Dimo Vujović navodi da su oficiri Katunske nahije na sastanku od 17. decembra/30. decembra 1918. na Milušinom Počivalu odlučili pored ostalog „da se pazi na Janka Vukotića koji je bio na Čevu kod svoje kuće“ („Cetinje u danima ujedinjenja krajem 1918. i početkom 1919. godine“, Zbornik „Revolucionarni pokret u srezu cetinjskom 1918-1945. godine“, Istorijski institut Crne Gore, Titograd, 1988, 15-16). Uprkos tome Vukotić je uspio da 20. decembra (po novom) umakne ustanicima iz kućnog pritvora sa Čeva i neopaženo pođe na Cetinje i stavi se pod zaštitu srpskih okupacionih trupa. “Organizovana je za njim potjera ali bez uspjeha”, kaže D. Vujović (isto).
