Za crnogorsku političku realnost, naročito u jeku polemika o (ne)validnosti odluka tzv. Podgoričke skupštine, od izuzetnog je značaja taj događaj iz oktobra 1946. godine u parlamentu nove Jugoslavije.
Usvajanjem Zakona o nevažnosti pravnih propisa donijetih prije 6. aprila 1941. godine i za vrijeme neprijateljske okupacije, proglašene su ništavnim - i odluke takozvane Podgoričke skupštine 1918. godine! To je bio završni čin jedne dugotrajne, osmišljene diplomatske i pravne strategije, kojom su revolucionarne komunističke vlasti nakon Drugog svjetskog rata prekinule unutrašnji pravni kontinuitet kraljevine Jugoslavije, a istovremeno obezbijedile spoljnopolitički kontinuitet i međunarodno priznanje nove Jugoslavije.
TITOVA MISIJA
Priča o preuređenju nove države započeta je još tokom rata, na Drugom zasijedanju AVNOJ a u Jajcu, 29. novembra 1943. Kapitulacija Musolinijeve Italije, uspjesi Crvene armije na Istočnom frontu, ali i radikalno napredovanje saveznika u Africi, uticali su na Narodnooslobodilački pokret (NOP) pod komandom maršala Tita da na oslobođenoj teritoriji ubrzano počnu sa izgradnjom temelja buduće jugoslovenske države.
Odlukama iz Jajca uvedene su korjenite promjene u državi i društvu kojima je prekinut unutrašnji pravni kontinuitet: AVNOJ je konstituisan u zakonodavno i izvršno predstavničko tijelo Jugoslavije, uspostavljen je Nacionalni komitet oslobođenja Jugoslavije (NKOJ), a izbjegličkoj vladi i kralju Petru II Karađorđeviću zabranjen je povratak u zemlju do završetka rata…
Josip Broz Tito, Generalštab i rukovodstvo KPJ znali su da odluke revolucionarne vlasti neće biti dovoljne za međunarodno priznanje države. Krenuli su u pregovore sa Čerčilom da Velika Britanija i uopšte savezničke sile konačno priznaju realnost – da su partizanske jedinice jedini borci protiv fašističke koalicije na teritoriji nekadašnje Jugoslavije.
Stav britanskog ambasadora pri jugoslovenskom izbjegličkom dvoru Ralfa Stivensona (,,partizani su nam u vojnom pogledu tako dragocjeni da ih moramo nedvosmisleno podržati, podređujući političke obzire vojnim ciljevima…“), još i više izvještaj šefa britanske misije pri Vrhovnom štabu Narodnooslobodilačke vojske, generala Ficroja Meklina, konačno su učvrstili u uvjerenju Vinstona Čerčila da će Titovi partizani biti ,,odlučujući faktor u poslijeratnom uređenju Jugoslavije“.
Pritisnut zahtjevima zvaničnog Londona, kralj Petar II je 25. marta održao konferenciju za štampu na kojoj je dao izjavu da je voljan da se sporazumije sa rukovodstvom narodnooslobodilačkog pokreta pod uslovom da NKOJ i vlada Kraljevine Jugoslavije obrazuju jedinstveni ministarski savjet.
Kasnije je, pod budnim okom saveznika, formirana nova izbjeglička Vlada u koju su ušli nekompromitovani političari, na čijem je čelu bio dr Ivan Subašić. Spoljno-politički kontinuitet Jugoslavije utemeljen je kroz dva sporazuma Tito –Subašić, čime je obezbijeđeno diplomatsko priznanje promjena i osiguran legalitet nove države. Viški sporazum (16. juna 1944) i kasniji Beogradski sporazum (1. decembra 1944) bili su velika Titova diplomatska pobjeda – proširena je vlada političarima koji se nijesu okaljali kolaboracijom.
Time je i predodređen oblik federalnog uređenja i budućnost nove jugoslovenske zajednice.
PONIŠTAJ
Vladavina Karađorđevića je okončana, a nove vlasti su stvarale novu Jugoslaviju: Demokratsku federativnu Jugoslaviju (DFJ), potom, nakon Ustavotvorne skupštine je ukinuta monarhija i proglašena Federativna narodna republika Jugoslavija (FNRJ). Time je napravljen pravni diskontinuitet u odnosu na kraljevstvo Srba, Hrvata i Slovenaca, kao i na Kraljevinu Jugoslaviju Aleksandra Karađorđevića.
Već pominjani Zakon o nevažnosti pravnih propisa donijetih prije 6. aprila 1941. godine i za vrijeme neprijateljske okupacije bio je pravna posljedica novog pravnog i društvenog poretka. ,,Pravni propisi (zakoni, uredbe, naredbe, pravilnici i dr) koje su doneli organi vlasti okupatora i njihovih pomagača na području Federativne Narodne Republike Jugoslavije za vreme neprijateljske okupacije, proglašavaju se nepostojećim“, kaže se u prvom članu Zakona.
Već u sljedećem članu van pravne snage se proglašavaju i svi pravni propisi koji su važili zaključno sa 6. aprilom 1941. godine, što znači i svi ustavi, zakoni i drugi pravni akti od nastanka zajedničke države Srba, Hrvata i Slovenaca, poslije Prvog svjetskog rata.
Zakonodavac je, ipak, pazio da se ne poništavaju pravni akti koji se tiču građanskopravnih odnosa, kao i redovni krivični predmeti. Tako je u članu 7 Zakona, koji potpisuje dr Ivan Ribar, predsjednik Prezidijuma Narodne skupštine FNRJ, naznačeno da odluke sudova o građanskopravnim stvarima, čak i u vrijeme okupacije – ukoliko se ne radi o političkim procesima – jesu pravnovaljane.
CRNOGORSKI ,,SLUČAJ“
Nije potrebno veliko pravno znanje da se izvede ključni zaključak: Zakonom iz 1946. godine srušena je državnopravna konstrukcija na kojoj je izgrađena prvo Kraljevina SHS, potom i Kraljevina Jugoslavija.
Time su pravno delegitimisane, ne samo odluke takozvane Podgoričke skupštine, već i – čuveni dekret regenta Aleksandra kojim je ukinuta Crnogorska pravoslavna crkva! Istovremeno, ovaj je zakon mogao da, makar što se Crne Gore tiče, posluži i za regulisanje svojinskih odnosa Srpske pravoslavne crkve i Crnogorske pravoslavne crkve, koja je ukinuta voljom tadašnjeg monarha i odlukama njegove Vlade. Mogao je, ali nije u potpunosti.
U kasnijim godinama i decenijama, crnogorski komunisti nijesu zakon dosljedno primijenili niti su tako konačno riješili pitanje crkvene imovine na teritoriji tadašnje federalne republike Crne Gore. Istina, povremeno bi se Beogradskoj patrijaršiji nezvanično priprijetilo obnovom Crnogorske crkve, ali se tadašnja vlast zadovoljavala – kontrolom političkog uticaja Srpske pravoslavne crkve u Crnoj Gori.
U međuvremenu, imovina manastira, crkava se u katastarskim knjigama, osim nekoliko izuzetaka, vodila kao - društvena svojina, kao što je ogromna većina lokalnih crkava, takozvanih grobljanskih, bila komun, imovina mještana tih sela i naselja.
Sve do pada komunizma. Početkom višestranačja, političkom trgovinom vladajućeg DPS-a koji je vodio Milo Đukanović i vrha SPC u Crnoj Gori na čelu sa mitropolitom Amfilohijem, počelo se sa volšebnim – a nezakonitim – ,,transferom vlasništva“.
Tako je, na primjer, Manastir Ostrog - koji se u katastarskim knjigama još od 1954. godine vodio kao ,,dobro Manastira Ostrog“ preko noći postao vlasništvo Mitropolije crnogorsko primorske Srpske pravoslavne crkve koja nije bila – pravno lice. Da sve bude zanimljivije: SPC je postala vlasnik crnogorske zemlje, bez prethodne, neophodne, procedure koju zahtijeva promjena vlasništva u katastarskim knjigama!
Upravo su sve pobrojane činjenice svojevrsni dokaz da ovđe politika najčešće dominira nad pravom i pravdom. Sto godina od ,,Podgoričke skupštine“ i čak 72 godine od pravne delegitimizacije tih odluka u vremenu stvaranja nove Jugoslavije, današnja, suverena i međunarodno priznata Crna Gora još stenje pod teretom posljedica onog vremena kada je uništavana crnogorska državnost.
I ta će se agonija nastaviti, ukoliko država konačno ne bude imala političku volju i odlučnost da konačno poništi posljednji relikt ,,Podgoričke skupštine“ – pitanje državine, svojine, nad sakralnim objektima u Crnoj Gori koje, od vremena Aleksandrovog dekreta do danas, nepravedno u svojim rukama drže Amfilohije i ljudi iz Srpske pravoslavne crkve.
