» Piše: Slobodan ČUKIĆ
Dragutin Milutinović izvijestio je i o nekim detaljima: „Odbor raspisa i izbore za Veliku narodnu skupštinu i odredi mesto za njen sastanak u Podgorici.
Naglasih Odboru da je trebalo Skupština da bude tamo gde je i ranije bivala, na Cetinju. Odbor izjavi da neće da ide stopama kralja Nikole, i da im je Cetinje mrsko“ (Zabeleške generala Milutinovića, Arhiv SAN, Beograd, 11441/11443, 1-8) Ovu odluku pojašnjava Šerbo Rastoder: „Sazivanjem skupštine u Podgorici a ne na Cetinju željela se osigurati pobjeda zamišljene koncepcije bezuslovnog ujedinjenja, jer se znalo da su Cetinje i njegova okolina uporište protivnika bezuslovnoga ujedinjenja.
U suštini, čitav postupak biranja i sazivanja Skupštine bio je nelegalan i nelegitiman. U to vrijeme je postojala crnogorska država i njen međunarodnopravni legitimitet i kontinuitet, crnogorska vlada, crnogorski dvor, pri kojem su djelovali akreditovani predstavnici velikih sila i Srbije, crnogorski Ustav, i zakoni … Zakone je mogla donijeti samo Crnogorska narodna skupština. No i pored svega toga organizovana je skupština protivno svim pravilima legalne procedure i donijela odluke koje su u bitnome opredijelile buduću sudbinu Crne Gore. Zasijedanje Velike narodne skupštine u Podgorici trajalo je od 24-29. novembra 1918. godine” (Šerbo Rastoder, „Crna Gora u egzilu“, Knjiga I, str. 42).
PRITISAK
Milo Đurov Petrović o tome kaže sljedeće: “To tijelo se usudilo da “glasa” o pitanju nezavisnosti Crne Gore! Slobodu Crne Gore, dugu pet stotina godina, predalo je par stotina ljudi zaplašenih srbijanskim bajonetima u odsustvu njihovog Kralja, njihove Vlade, i velikog dijela muškog stanovništva zemlje!” („Kako su izdali moju domovinu“, “Ninetenth Century and After”, London, februar, 1933) Lazar Vrkatić piše: „Pukovnik Dragutin Milutinović je uoči zasedanja skupštine poslao vojno pojačanje u Podgoricu, a i sam je sa svojim štabom bio neprekidno prisutan tamo, što se može tumačiti kao jasna vrsta pritiska na delegate“ („Pojam i biće srpske nacije“, 2004, 282-283).
REZOLUCIJA
Crnogorski oficir Jevto Ružić, učesnik i heroj Mojkovačke bitke piše da je „devedeset osam posto Crnogoraca podrazumijevalo da će ujedinjenje sa Srbijom biti izvršeno na ravnopravnoj osnovi”. Ali, desilo se obrnuto jer se radilo o goloj okupaciji, odnosno, porobljavanju Crne Gore. Lazar Vrkatić komentariše: „Može se reći da je postojalo određeno raspoloženje za detroniziranje dinastije, ali je vrlo teško tvrditi da je postojalo i raspoloženje za utapanje (CrMilo Đurov Petrović o Podgoričkoj skupštini piše sljedeće: ,,To tijelo se usudilo da „glasa” o pitanju nezavisnosti Crne Gore! Slobodu Crne Gore, dugu pet stotina godina, predalo je par stotina ljudi zaplašenih srbijanskim bajonetima u odsustvu njihovog Kralja, njihove Vlade, i velikog dijela muškog stanovništva zemlje!“ ne Gore, S.Č.) u Srbiju“ („Pojam i biće srpske nacije“, 282). „Rečju, hteli su da u novu državu, u koju je ušla i država Srbija, uđu samostalno, a ne preko Srbije“, zaključuje Vrkatić (isto, 288).
Radoslav Rotković komentariše pozadinu tog sramnog akta: “Rezolucija tzv. Podgoričke skupštine u suštini je samo konkretizacija dijela Krfske deklaracije od 20. jula 1917. Inače, sam tekst Rezolucije nastao je u Nici. Kako je Niku Hajdukoviću prenio beogradski apotekar Marić, na tome sastanku u Nici bili su Svetozar Tomić, povjerenik za crnogorske poslove vlade Srbije na Krfu i dalje, Mihailo Vukčević, Petar Kostić, Danilo Gatalo, Mitar Đurović i još neki. Rezolucija je trebalo da bude dostavljena ilegalnim putem u Crnu Goru, odmah po oslobođenju zemlje od neprijatelja, kako bi se u korist kralja Petra Karađorđevića kralj Nikola svrgao sa prijestola i kako bi se izvršilo tzv. ujedinjenje Crne Gore i Srbije, u stvari aneksija Crne Gore. A ovaj apotekar (Marić) je bio prisutan na sastanku.
O toj Rezoluciji je Hajdukovića obavijestio i Milutin Tomić (Nikac od Rovina), kada se posvađao sa bratom od strica Svetozarom, zbog neke posprdne pjesme Milutinove o Svetozaru. Milutin je dopunio ono kazivanje Marićevo tačnim podacima. Dao je i ostala imena ali je još bitnije: kazao je da će, preko Tulona, đe će im se pridružiti Janko Spasojević, ova grupa otploviti za Solun, a odatle sa srpskom vojskom, i parama koje nosi Spasojević, preko Peći i Čakora u Crnu Goru. Ako bi se kralj Nikola pojavio tamo, pripremljen je atentat na njega. Pošto je Milutin bio poznat kao humorista, Hajduković ga je zapitao: da li se on to šali? A Milutin je kazao istinu, da je to sve tačno“ (“Velika zavjera protiv Crne Gore”, 567-568).
FRANCUSKE SMICALICE
„Kad je Niko Hajduković sve prenio Kralju, odlučeno je da Kralj i Vlada otputuju u Crnu Goru! Ali tada su počele smicalice. Recimo, Francuzi predlažu da Kralj ode do granice Italije, da ga tu prihvati Italija i iskrca neđe na crnogorskoj obali! A ni Kralj ni Vlada nijesu na to pristajali, jer su znali da su, i bez Londonskoga sporazuma 1915, Italijani omrznuti kod svih Južnih Slovena i da bi svaka veza Kralja i Italije samo bila na njegovu štetu. Osim toga, Francuzi su znali da će Kralj i Vlada odbiti njihov prijedlog, pa su ga oni zato i ponudili „velikodušno”. Kralj i Vlada su bili pred nepremostivim teškoćama.
Francuska nudi put preko Italije. Italija se mora ili zaobići ili proći tranzitno, demonstrativno, kao i u dolasku. Jahta na koju se pomišljalo, i koja je kupljena, morala bi da putuje okolo Italije, između mina i gusarskih brodova, a sprema se atentat na Kralja. Francuska napomena da bi se moglo ići nekim brodom, sa izbjeglicama, bila je zaista neukusna! Kako, dakle, da Kralj i Vlada dođu u svoju zemlju, da bi vršili ustavna ovlašćenja, bez saglasnosti Francuske? Nikako. A Andrija Radović i njegova kamarila stigli su tamo francuskim brodom, dijelom u Kotor a dijelom u Solun”, piše R. Rotković (“Velika zavjera protiv Crne Gore”, 568).
NEČASNA ULOGA
“Da bi se onemogućilo zasijedanje legalne Narodne skupštine (koja bi bila održana u skladu sa tada postojećim i važećim crnogorskim ustavom i zakonima, prim. S.Č.) ni kralju Nikoli ni članovima Vlade u izbjeglištvu, ni drugim istaknutim ličnostima nije dozvoljen povratak u zemlju!
To je, naravno, učinjeno po zahtjevu Srbije, ali se nije moglo tako formulisati, jer jedna zemlja ne može da odlučuje o drugoj suverenoj zemlji i, uz to, saveznici u ratu! Zato je tu nečasnu ulogu preuzela na sebe francuska vlada, koja je, preko ministra Pišona, saopštila kralju Nikoli 4. novembra 1918. godine – dakle, prije zasijedanja tzv. Podgoričke skupštine - da po njihovim mišljenju, s kojim se slažu i vlade „ostalih savezničkih država, u sadašnjim okolnostima bilo nezgodno preduzimati taj put”! Zašto, ne kaže se, ali se veli: „Možete biti uvjereni, Sire, da trupe pod komandom đenerala Franše D’ Eperea, neće ništa propustiti da bi obezbijedile da se u Vašoj kraljevini održi red, da će poštovati ustavne vlasti i slobodu naroda crnogorskog” (R. Rotković, “Velika zavjera protiv Crne Gore”).
IGRA VELIKIH SILA
“Kada je Italija predložila da se Kralj sa Vladom preseli u Italiju i da se organizuje njegovo iskrcavanje u Barskom pristaništu, Kralj je rekao: „Nipošto, u jada nema nade!” A kada se ponovo insistiralo kod Francuza, oni su prijetili potpunom obustavom pomoći koja se daje Dvoru i Vladi. Kakvo je to poštovanje ustavne vlasti, ako se ustavnom vladaru, savezniku, ne dozvoljava da se poslije oslobođenja, kome je i sam doprinio, vrati u svoju zemlju i preuzme svoje ustavne funkcije? Radilo se, dakle, o zavjeri u koju su bile upletene mnoge velike sile?!” (R. Rotković, “Velika zavjera protiv Crne Gore”).
