Evidentno je da nacionalističke ideologije potpomognute političkim i crkvenim elementom, imaju jak uticaj na postjugoslovenskom prostoru. Taj uticaj osjeća se kroz različite forme društvenih aktivnosti. Nekada je prikriven formom patriotizma ili pretjerane brige za svoj etnički korpus koji vodi deformaciji patriotizma ka nacionalizmu ili pak u negaciji drugih nacionalnih idetiteta, njihovo omalovažavanje ili svođenje na minoran značaj.
Identitet ima cijeli niz aspekata i izražava se u različitim formama, između ostalog i navijanjem za neki sportski klub. Kako izgleda navijačka euforija obojena nacionalističkim ispadima i otvorenom netrpeljivošču prema susjedima, pokazalo je nedavno završeno Svjetsko prvenstvo u fudbalu. Zabrinjavajuća je pojava da su mladim ljudima uzori davno poražene ideologije i njihovi lideri, da se na takvim ideologijama stvara etno-nacionalistička homogenizacija, što je direktan udar na antifašizam, kao temeljnu vrijednost Crne Gore i njen građanski karakter.
Pod udarom SPC
Iako je Crna Gora od svih postjugoslovenskih država najviše sačuvala antifašističku tradiciju, čini se da je to bogato i ponosno nasljeđe pod stalnim udarom naconalističkih strujanja koja dolaze iz jednog u ideološkom smislu identičnog vjerskog i političkog središta. Rječ je naravno o Srpskoj crkvi u Crnoj Gori i političkim partijama kostituentima Demokratskog fronta.
Nakon pada komunizma u postkomunističkim zemljama, vidnu ulogu ima obnovljeni vjerski identitet. Uskrsnuće religije u Crnoj Gori u uskoj je vezi sa razvojem nacionalnog identiteta. Prema tumačenju Srpske crkve i političke grupacije okupljene oko DF-a, Crnogorci su ustvari Srbi koji su još od dolaska na Balkan, bili formirani kao narod u pravom značenju te riječi.
Kasniji pojam Crnogorac tumače kao regionalno značenje. Tradicionalna Crna Gora je po njima bila Srpska. Problem je nastao kada su na vlast došli komunisti, koji su u okviru svoje tobožnje antisrpske politike, nasilnim sredstvima i manipulacijom stvorili vještačku crnogorsku naciju, usadivši lažnu predstavu o samosvojnosti crnogorskog naroda.
Ovakvo tumačenje je kulminiralo početkom devedesetih, kada je na čelo Srpske crkve odnosno njenog ogranka u Crnoj Gori, Mitropolije crnogorsko-primorske došao Amfilohije Radović. Uprkos činjenici da je proglašenje nezavisnosti Crne Gore 2006. godine predstavljao veliki poraz njene političke ideologoje, SPC je uspješno održala hegemoniju nad hrišćanskim pravoslavnim nasljeđem i crkvenom imovinom.
Srpska pravoslavna crkva u Crnoj Gori de facto predstavlja ''državu u državi'' čija jurizdikcija prelazi okvire matične države. Podstiče klero-nacionalizam u svrhu homogenizacija etničkog prostora kojeg smatra svojim. Održava pomene vođama kvinsliškog četničkog pokreta i ratnim zločincima koje proglašava svecima. Povremeno remeti međuvjerski i etnički sklad, kao što je bio slučaj sa služenjem liturgije na ostacima ranohrišćanske bazilike u Svaču kod Ulcinja.
Srpstvo Petrovića
Kroz svoje djelovanje Srpska crkva i političke grupacije ideološki bliske, nameću stav da su Crnogorci ustvari Srbi negirajući im pravo na samobitnost. Takva predstava precima današnjih Crnogoraca nametnuta je još u srednjem vijeku kada je nezavisnu Duklju za dinastije Nemanjića osvojila Raška odnosno Srbija. Takva ideologija nametana je naročito u 19. i u prvoj polovini 20. vijeka od strane izvanjaca koji su dolazili iz Srbije na Cetinje. Iz vlastith političkih interesa dio crnogorske političke elite, računajući Njegoša i kralja Nikolu propagirali su srpstvo.
Međutim Srpstvo Petrovića nema veze sa današnjim poimanjem, kako ga tumače prosrpski krugovi u Crnogoj Gori. Srpstvo Petrovića nije se baziralo na negaciji Crne Gore i njenom podređivanju Beogradu, već naprotiv Crnu Goru su doživljavali najelitnijim srpskim centrom jer se prva oslobodila od Osmanskog carstva.
Tragični događaji iz 1918. praćeni gubitkom svih elemenata državnosti predstavljali su možda ''nužno zlo'' da Crnogorci konačno prepoznaju svoj nametani srpski identitet kao opasnu zabludu.
Smiješno poistovjećivanje
Izjava Srpskog patrijarha prilikom skorašnje posjete Crnoj Gori, kada je položaj srpskog naroda uporedio sa položajem Srba u NDH, je skandalozna i predstavlja uvredu za žrtve ustaškog terora. Poistovjećivanje položaja Srpske crkve u Crnoj Gori sa periodom pod Osmanskom vlašću je smiješno, pogotovo ako se uzme u obzir podatak koliko je crkava obnovljeno i izgrađeno u Crnoj Gori zadnjih dvadeset godina. Ovim postupkom patrijarh je zloupotrijebio crnogorsko gostoprimstvo i pokazao da pripada ostacima retrogradne i destruktivne svijesti koja je u Crnoj Gori odavno poražena. Bilo bi za očekivati da se umjesto verbalnih osuda proglasi nepoželjnom osobom u Crnoj Gori.
Devastacija
Nove crkve kao i mnoge od onih koje su restaurirane zapravo su trajno devastirane, umetnutim graditeljskim stilovima koji ne pripadaju duhovnom biću Crne Gore. Riječ je o postmodernom neovizantijskom odrazu koji je zapravo identičan raško-moravskom graditeljskom stilu. Umetanjem nekih prepoznatljivih elemenata kao što je određen tip lukova i neodgovarajućeg savremenog građevinskog materijala teži se stvaranju takvih građevina koje su lako prepoznatljive kao simbolički čuvari srpskog nacionalnog prostora.
Javnost je zatečena nedavnim saznanjem u kakvom su stanju grobovi dinastije Petrović-Njegoš, koji se nalaze u porti Cetinjskog manastira, kojim gazduje Srpska crkva što jasno pokazuje kakav je odnos prema crnogorskom nasljeđu i identitetu. Izgleda da ista ona crkva koja kupuje nekretnine i pravi hotele po primorju nema sredstava da dovede grobnice Petrovića u adekvatno stanje. Država je takođe zakazala u ovom slučaju, neblagovremenim reagovanjem. Javnosti je manje poznato da je prilikom jedne od rekonstrukcija Cetinjskog manastira, pod kontrolom Srpske pravoslavne crkve, stara kamena grobnica knjaza Danila, koja se nalazi u manastirskoj kapeli zamijenjena novom strukturom koja je za dvije trećine manja od prvobitne sa ciljem marginalizacije koja ima simboličko značenje. Knjaz Danilo preobrazio je teokratski sistem vlasti u sekularnu knjaževinu pa ga Srspska pravoslavna crkva doživljava neprijateljem, zamjeraju mu u spoljnoj politici saradnju sa katoličkom Francuskom umjesto pravoslavne Rusije.
Prijeteća klerikalizacija
Sukobi oko nadležnosti i suprostavljena ideološka gledišta između Srpske crkve i Crnogorske pravoslavne crkve, koja je duboko utemeljena u crnogorskom biću odlika su crnogorskog vjerskog, kulturnog i političkog života. Neriješeno crkveno pitanje koje se tiče prije svega raspolaganja sa vjerskim objektima, odnosno prava njihovog korišćenja, opterećuje crnogorsko društvo. Dok političke partije igraju prilično sekundarnu ulogu saosjećanja i zabrinute javnosti u predvidivim izjavama diktiranim njihovim nacionalnim identifikacijama, klerikalizacija nacionalizma se sprovodi u Crnoj Gori od strane Srpske crkve i ideološki bliskih političkih činilaca. Tako da je vjerska komponenta zavladala nacionalističkim diskursom, koji prijeti da ugrozi građanski karakter i crnogorski identitet. (Autor je istoričar)
