Te građevine bile su često djela ruku mještana - seoskih neimara, a svaki ručno klesani kamen ugrađen u ćuprije kojima su premošćavani potoci i rijeke svjedoči o životu raznih civilizacija i kultura na tom području.
Neki od njih nijesu u funkciji, drugi su pješački, dok su treći presvučeni asfaltom i betonom. Između nostalgičnog sjećanja na staro doba, preko ispitivanja i zaštite vrijednog graditeljskog nasljeđa do želje za turističkom atrakcijom – na red je krajem marta došla opomena jer se dio starog pješačkog Vladičinog mosta obrušio u potok...
ZAPUŠTENOST
Nekadašnji dugogodišnji direktor hercegnovskog komunalnog preduzeća i počasni mađa rski konzul Čaba Mađar kaže da je još 2005. zapazio oštećenje na Vladičinom mostu na Toploj i predložio njegovu hitnu sanaciju.
- Lijeva stopa mosta je već 2005. godine bila znatno oštećena zbog potkopavanja bujice potoka Ljuta jer je mlaz, otkako je potok regulisan i zasvođen, velikom snagom i brzinom izbijao iz zatvorenog dijela potoka prema temelju mosta. Tada sam upozorio da je most veoma zapušten, oštećenje kritično, te da će se vjerovatno srušiti ako se uskoro ne interveniše - podsjeća Mađar.
Pobjeda je posljednjih dana više puta pisala o urušavanju pješačkog kamenog Vladičinog mosta, čiji je dio luka u komadu pao u potok. Lokalna uprava je najavila da planira da sanira Vladičin most. Namjera opštine je da uradi glavni projekat i potom restaurira most, za što će biti potrebno obezbijediti nemala sredstva.
– Vladičin most ima veliku istorijsku važnost za naš grad i mi kao lokalna uprava imamo obavezu da učinimo sve kako bismo ga sanirali. U tom poslu lokalna uprava će uvažiti struku, tačnije, idejni projekat sanacije mosta je ranije izrađen. Kontaktiraćemo Upravu za zaštitu kulturnih dobara kako bismo usaglasili dalje korake – kazao je potpredsjednik opštine Miloš Konjević.
Inžinjerka građevine mr Olivera Doklestić najavila je za Pobjedu da tokom iduće sedmice u Herceg Novi treba da dođe prof. dr Amir Pašić, koji je bio glavni arhitekta za rekonstrukciju Starog mosta u Mostaru, da bi obišao Vladičin most i dao smjernice za rekonstrukciju. Čeka se i mišljenje kolega sa FTN u Novom Sadu, a održan je i prvi sastanak u hercegnovskoj opštini.
- Rečeno je da se pretraži korito Ljutog potoka, označi sav popadali kamen i onaj na preostaloj konstrukciji, te traži pomoć eksperata o mogućnosti podizanja konstrukcije. Jasno je da je popustio lijevi oporac mosta i da je to bila njegova problematična zona. Potrebno je uraditi drvenu konstrukciju - oplatu da zaštiti most i to je prvi zadatak - objašnjava Doklestić, koja je ranije pokrenula popis, brigu i zaštitu starih kamenih mostova u novskoj opštini.
- Mostom koji je simbol Tople kroz tri vijeka smo se bavili i u avgustu 2015. kada je istraživački tim profesora i studenata novosadskog Tehničkog fakulteta detaljno snimio konstrukciju, u sklopu stručnog ispitivanja stanja starih mostova - rekla je Doklestić.
O vremešnosti Vladičinog mosta postoji više pretpostavki, a zajedničko im je da je star više od 200 godina. Čaba Mađar kaže da je građen za vrijeme francuske uprave Herceg Novim 1808. godine. I inžinjerka Doklestić navodi da, prema njenim istraživanjima, stara zidana konstrukcija mosta potiče iz doba francuske uprave u Boki (1808-1814), ali navodi i mišljenje arhitekte i konzervatora Srđana Marlovića po kome je most stariji - potiče iz vremena mletačke uprave (sto godina prije).
ISTORIJAT
- Naziv Vladičin most potiče od bivše episkopske rezidencije vladike Savatija Ljubibratića koja se nalazila blizu mosta od 1694. godine. U nedavnoj prošlosti popularni naziv bio je „Milašinovića most“, jer se nalazi i blizu napuštenih mlinova - vodenica porodice Milašinović. Most je bio izgrađen na bivšem tzv. „Napoleonovom“ kolskom makadamskom putu, koji je izgradio maršal Marmon što je zaposjeo i Boku Kotorsku poslije potpisivanja mira između Francuske i Rusije 7. jula 1807. godine u Tilzitu - kaže Čaba Mađar.
On kaže da je maršal Marmon, vođen iskustvom iz prethodnih ratnih operacija, a ograničenog uspjeha zbog nedostatka artiljerije koju nije mogao dopremiti brodovima zbog pomorske blokade Jadrana, ali ni kopnom usljed nedostatka puteva - naredio ubrzanu izgradnju kolskog puta kroz Dalmaciju do Boke Kotorske.
- Za gradnju puta koristio je, uglavnom, radnu snagu mještana uz stručni nadzor francuskih inžinjera. Tako da se slobodno može kazati da su put i objekti na njemu djelo ruku lokalnog stanovništva - kaže Mađar i kao posebnost Vladičinog mosta izdvaja zasvođenost elipsasto - gotskim (,,prelomljenim“) svodom, što mu daje posebnu visinu, a izuzetno je rijedak kod mostogradnje.
Govoreći o ostalim starim kamenim mostovima u okolini Herceg Novog, Mađar kaže da je i drugi most na potoku „Ljuta“ na Toploj, na lokaciji Predivan, na starom putu prema selu Sušćepan i Trebesin, takođe rukotvorina seoskih neimara.
- Taj most je građen bez stručne inžinjerske pomoći, pa je i zbog toga posebno značajan sa opštekulturnog i sa etnografskog stanovišta. Njegov crtež uradio je 1953. godine moj otac Adorjan Mađar kao likovni umjetnik i kao saradnik Zavičajnog muzeja Herceg Novi - kaže Čaba Mađar i podsjeća da je most na Predivanu srušen prilikom izgradnje novog stambenog naselja Topla I i na njegovom mjestu je izgrađen običan armirano-betonski od ravne ploče.
(opširnije u Pobjedi)
