Film i država imali su sličnu sudbinu. Zaborav koji je pandam smrti i uskrsnuće - novi život. To su priče o djelima hrabrih sinova naroda, koji je opstajao u inat lavinama istorijskih sila, s nadom u umnesile svojih predvodnika, snagu i hrabrost đece koja odrastaju s vjerom da su spremni za velika djela i junačke odbrambene podvige. Spajaju se i postaju jedno.
Film je imao za cilj da zainteresuje javnost evropskih zemalja u pokušaju sprečavanja nestanka Kraljevine Crne Gore, koju su sa političke karte izbrisali njenom nasilnom aneksijom Kraljevini Srba, Hrvata i Slovenaca. Premijerno je prikazan 14. aprila 1922. godine u čuvenom rimskom bioskopu „Volturno“. Producent je italijanski „Sangro film“, režiser je Italijan Eduardo Benčivega, glavni glumci su Elena Sangro, Karlo Gvalandri, Kamilo de Rosi... Sniman je uz finansijsku podršku italijanske kraljice Jelene Savojske i angažovanjem crnogorske emigracije. Neporjecivo vrijednim čini ga činjenica da je to prvi realizovani igrani film za koji je scenario pisao Crnogorac i jedan od prvih filmova na svijetu koji je za cilj imao promociju jasne političke ideje.
SUDBINA EMIGRANTA
Scenario za crnogorski igrani film rađen u italijanskoj produkciji napisao je ministar pravde crnogorske vlade u egzilu Vladimir Đ. Popović. Pravnik, erudita, sposoban poslovni čovjek, Popović je živio za početak 20. vijeka tipičan život crnogorskog intelektualca i patriote vođenog humanističkim idejama i bezrezervnom ljubavlju prema domovini.
Trnovit je bio njegov put, ali ga je prešao časno. Školovan je van Crne Gore i odmah po završetku školovanja stavio se u službu dinastije Petrović, dijeleći njenu sudbinu do kraja života. Prije odlaska u emigraciju bio je ugledni sudija i gradonačelnik crnogorske prijestonice.
Potom se u Parizu i Rimu borio za čast i pravo Crne Gore. U jednom periodu života od cara Etiopije dobio je koncesije za istraživanje rude u toj zemlji. Umro je u Nici 1928. godine. Do kraja života ostao je vjeran ideji slobodne Crne Gore.
ANTIČKA DRAMA
Popovićev scenario za film „Voskresenja ne biva bez smrti“, pisan u tri dijela sa prologom i epilogom, sačuvan je u cjelosti. Najpotpuniji prikaz njegove sadržine dao je Gojko Kastratović u kapitalnoj „Istoriji crnogorskog filma“ koju je objavio CID, a najefektnija sinteza radnje tog ostvarenja djelo je režisera i direktora Crnogorske kinoteke Andra Martinovića.
- Antička drama dva brata (Jakše i Pavla) koji će se, razdvojeni u djetinjstvu, naći na suprotstavljenim stranama u ratu, tragična ljubav mlade Milene i priča o đeneralu Vešoviću (koji je istorijska ličnost i jedan od vođa komitskog pokreta u Crnoj Gori), završavaju se svojevrsnom apoteozom slobodne Crne Gore - zapisao je Martinović.
Film je bio dug 2.050 metara što je oko dva sata prikazivanja. Sačuvano je 138 metara i 47 fotografija. Sačuvali su ih familija Vladimira Đ. Popovića i Kinoteka Furlanije. Sineasta Dejan Kosanović na temelju tog materijala rekonstruisao ga je u trajanju od tridesetak minuta. Nedovoljno da sudimo o umjetničkoj vrijednosti cjeline, ali uzbudljivo kao susret sa jedinstvenom inicijacijom ideje o herojskoj Crnoj Gori u galaksiju pokretnih slika.
Film je dostupan na kanalu You Tube. Vrijedi ga pogledati.
GOVOR DATUMA
Datumi govore. O filmu sa crnogorskom tematikom snimanom u vrijeme postojanja vlade kraljevine Crne Gore u egzilu prvi je pisao enciklopedijski obrazovani crnogorski intelektualac Ratko Đurović, u vrijeme kada Crna Gora postaje svjesna sebe same i gradi autonomne institucije kulture i obrazovanja. Godina je 1973. Tekst je objavljen u Titogradu.
Da je nešto od filma sačuvano saznali smo 1995. godine, u vrijeme kada politička elita identifikuje suštinske vrijednosti tradicije mediteranske i multikultualne Crne Gore i distancira se od politike krvi i tla u svom okruženju. Detalje emigrantske drame i priču o crnogorskim sineastima u Rimu, koja je decenijama zanimala tek rijetke povjesničare crnogorske kinematografije, saznali smo nakon što je rediteljka Radmila Vojvodić napravila pozorišnu hit predstavu „Montenegrini“ u zajedničkoj produkciji Crnogorskog narodnog pozorišta i Grad teatra Budva.
Ostalo je istorija. Filmovi, ljudi i narodi imaju sudbine. Imaju ih i bioskopi.
KINO „VOLTURNO“Film „Voskresenja ne biva bez smrti“ premijerno je prikazan u za to doba raskošnom bioskopu „Volturno“ koji i danas stoji sjeverno od željezničke stanice Termini. Otvoren je u martu 1922. godine i imao je status najvećeg i najelegantnijeg objekta te vrste u Vječnome gradu. Ima uski ulaz prema ulici, a ostatak zgrade skriva se unutar bloka zgrada i ne može se vidjeti iz okruženja. Unutra je dvorana, sjedenje je uglavnom u parteru, s malim balkonom i bočnim ložama uz zidove. U središtu stropa dvorane pažnju privlači lijepa kupola.
Kino „Volturno“ imalo je turbulentnu istoriju. Decenijama je to bilo kultno mjesto i kulturno odredište, gdje su se prikazivali filmovi i žurnali. Neposredno poslije Drugog svjetskog rata, ljudi su se tu okupljali jer je bilo organizovano javno čitanje dnevne štampe koja je zbog teških uslova života mnogima bila nedostupna. Bioskop je funkcionisao do 1970. godine. Potom je tu postojao striptiz klub.
Konačno, početkom 1990. godine objekat je napušten i prepušten propadanju. Kada je 2007. Italija donijela jedan zakon koji je otvarao mogućnost da se u neiskorištenom prostoru slavnog kina formira dvorana za bingo tombolu, grupa aktivista „okupirala“ je zdanje kako bi spriječili vlasnike da ga rekonstruišu u tu svrhu. Pridružili su im se đaci, studenti i susjedi. Fizički zauzimajući nekadašnji „Volturno“ izrazili su volju Rimljana. Pod snažnim pritiskom javnosti vlasnici zgrade su popustili. Nije bilo budžeta za obnovu, ali je postojala grupa ljudi koji su vjerovali da je u zanemarenom prostoru moguće stvaranje prostora koji zadovoljava prohtjeve za sadržajima iz domena kulture.
U ljeto 2011. zgrada je rekonstruisana. Danas je to referentna tačka na kojoj se organizuju događaji od posebnog značaja za grad Rim i koncerti. Trijumf duha nad materijom. Na sličan način je u maju 2006. trijumfovala ideja obnove države Crne Gore i pune nacionalne samospoznaje Crnogoraca. Ideja o kojoj su maštali, u dalekom Rimu, izgnani Crnogorci koji su radili na filmu „Voskresenja ne biva bez smrti“.
(opširnije u Pobjedi)
