Sačuvano svjedočanstvo o prvoj filmskoj projekciji u Podgorici izranja kao slika iz Markesovog romana „Sto godina samoće“. Bilo je suđeno da pola vijeka bude čuvano, zaboravljeno i otkriveno u memljivom mraku arhiva Jugoslovenske kinoteke u Beogradu.
To pismo doktora Andrije Lainovića, Podgoričanina, doktoranta komparativne književnosti i francuskog jezika sa pariske Sorbone i najbrižnijeg čuvara uspomena na staru Mirkovu varoš, otkriva koliko i sakriva. Ili bolje - ostavlja brisani prostor, u kojem se tako lako i komotno razbaškari mašta.
Putujući bioskop
Deceniju nakon što je stigao na prijestoničko Cetinje, putujući bioskop iz Italije smjestio se u Podgoricu, uoči Prvog svjetskog rata. Godine 1914. strogi Crnogorci dočekali su „bjelosvjetsku novotariju“ kao pomodarstvo: samo tri teksta posvećena kinematografiji objavljena su tokom nekoliko decenija u „Glasu Crnogorca“.
Lainović nije zapisao tačnu lokaciju, ali jeste da se ostvarenje „Život Isusa Hrista“ prikazivalo u improvizovanoj sali, u jednoj od modernijih zgrada u gradu, sa desne strane Ribnice. Patrijarhalna sredina pohrlila je da vidi čudo neviđeno - nijemi film. Projekciji su prisustvovala dva tumača i prevodioca sa italijanskog koji su, uz česta podsjećanja da na platnu „ne igraju živi ljudi“, objašnjavali koji se kadar odnosi na koju biblijsku priču...
Podgoričani su za samo nekoliko godina shvatili koliko je film moćno sredstvo propagande! Nekoliko mjeseci uoči kapitulacije, okupaciona austrijska vlast smjestila je vojni bioskop u gimnazijsko dvorište. U namjeri da odobrovolje lokalce, Austrijanci su obezbijedili i svirke vojnog orkestra. Uz sačuvanu ulaznicu, po cijeni od 60 filira!
Pogreb knjaza
Tih godina okupator je organizovao i filmska snimanja sa fokusom na detalje iz života Crnogoraca. U maju 1918. na Cetinju i u Podgorici prikazivan je izuzetno posjećen film „Pogreb knjaza Mirka“, montiran u Beču. Nažalost, rolna nije sačuvana, ali jeste sjećanje u „Cetinjskim novinama“ koje je tada štampala okupatorska vlast.
Lainović je sačuvao i ime ponosnog vlasnika prvog podgoričkog bioskopa iz 1919. godine. Miloš Garzičić organizovao je redovne projekcije u zgradi koja je srušena tokom Drugog svjetskog rata, a nalazila se na uglu Skadarske (današnja Vuka Karadžića) i Balšićeve ulice. Ili - na ćošku iza hotela „Hilton“ i Karađorđevog parka.
Garzičićev bioskop nije dugo potrajao - ali jesu projekcije u hotelima „Evropa“ i „Imperijal“ koji su se nalazili u sadašnjoj Njegoševoj ulici... Na primjer, ostalo je sjećanje na jednu „sedmicu monumentalnih filmova“ u „Imperijalu“ u avgustu 1930.
Džada fest
Ako se sa prvim filmskim projekcijama kaskalo za svijetom, onda valja istaći da je u tom međuratnom periodu započeta jedna velika filmska romansa koja traje i dan-danas. Prije kultnog kina „Kultura“ Podgorica je imala pravi tonski bioskop već 1936. godine!
O „Luksoru“, srušenom tokom bombardovanja, svjedoči jedna fotografija. Lijepa, elegantna i moderna zgrada, u vlasništvu Mića Stijovića, bila je dom prvih holivudskih hitova. Lokaciju je lako prokljuviti: ugao Ulice slobode i Vuka Karadžića, preko puta sadašnjeg državnog tužilaštva...
Sa saznanjem o „Luksoru“ i svim podgoričkim međuratnim projekcijama, lakše je shvatiti fenomen podgoričkog duha i senzibiliteta, koji je u posljeratnom periodu u kinu „Kultura“ čuvao Cico Popović. Najljepšu sliku o tim danima donosi zapis o noćnim projekcijama na otvorenom na sadašnjem Trgu nezavisnosti, gdje je ulogu platna igrao zid jedne kuće. „Džada fest“ osam decenija ranije... Bez greške - podgorički! Stojan STAMENIĆ
FOTO: FB stranica Brijeg Ćukovića
