U tom kontekstu, smatra filozof i stručnjak za religije Miroslav Keveždi, treba čitati novi način izbora patrijarha, koji donosi i novo ime koje, uz dosadašnju odrednicu ,,patrijarh srpski“ dodaje i riječi ,,i pomorskih zemalja“ pod koje spada i Crna Gora.
EFEKTI
- Vjernici SPC u drugim zemljama će u tituli patrijarha koja obuhvata te zemlje vidjeti jasniji simbol crkvenog jedinstva i pripadnosti. To je pogotovo slučaj sa Crnom Gorom. Međutim, ime i titula su znaci vrlo apstraktnog nivoa. Između nivoa konkretnog života i apstraktne crkvene simbolike potrebno je umetnuti funkcionalna ustavna rješenja, a to nije lako- kaže Keveždi za Pobjedu.
Prema njegovim riječima, na vjernike će naziv i nova titula patrijarha uticati manje nego što utiče realna politička situacija raspada Jugoslavije.
Kevedži podsjeća da se raspadom SFRJ ušlo u stanje analogno onome od prije 26. maja 1919. godine - kada je donijeta odluka na osnovu volje pokrajinskih crkava kojom se utvrđuje duhovno, moralno i administrativno jedinstvo Srpske crkve – obnova Pećke patrijaršije.
- Tada su se proglašenjem Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca stekli uslovi za ujedinjenje i obnovu Pećke patrijaršije, zato što su pokrajinske crkve koje su do tada bile na teritoriji drugih država bile uvedene unutar granica Kraljevine i Vaseljenska patrijaršija je 19. marta 1920. donijela odluku o priznavanju svete autokefalne ujedinjene pravoslavne Srpske crkve– navodi Keveždi.
Pojašnjava da je sada SPC ponovo „razbacana“ na teritoriji mnoštva država i da bi novi Ustav trebalo da se prilagodi sasvim drugačijem kontekstu od onog od prije sto godina.
- Praktično bi bilo omogućiti određenu autonomiju djelova SPC van Srbije, kako bi mogli da se prilagođavaju svojim lokalnim kontekstima. S druge strane, za crkvu su ti konteksti sekundarni i ona će, naravno, nastojati da očuva svoje crkveno i administrativno jedinstvo i da se dodatno centralizuje i ujedini. Izazov je jedan kanonski poredak predstaviti danas iz jednog centra u više država koje imaju različito zakonodavstvo, a osim toga tu je još i superstruktura EU koju treba imati na umu. S druge strane to za crkvu nije ništa apsolutno novo – ocjenjuje Keveždi.
DRŽAVA I CRKVA
Zanimljivo je pitanje kada crkva mijenja ustav, da li promjena ustava prati i krupne promjene u društvu ili se radi o promjenama u organizaciji SPC, na primjer način izbora patrijarha?
- Prisutno je i jedno i drugo- kaže Keveždi i podsjeća da su istorijski krupne promjene za SPC bile osamostaljenje Srbije u odnosu na tursku vlast, promjena kraljevske dinastije, proglašenje Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca, uspostavljanje Jugoslavije pod vlašću Komunističke partije, raspad Jugoslavije, sadašnje stanje tranzicionog demokratskog pluralizma Republike Srbije.
Ove promjene su, kaže on, značile mijenjanje osnovnih odlika države – teritorije, stanovništva i vlasti – tako da su to vanjski faktori koji su zahtijevali prilagođavanje izmjenama ustava, na području definisanja administrativnog uređenja, sastava i odnosa tijela i organa.
- Dobro upravljanje uvijek je orijentisano na prilagođavanje unutrašnjih odnosa onim spoljnim. Otuda, poslije velikih društvenih promjena, sadašnji ustav iz 1931. odnosno 1947. godine - navodi ovaj religiolog i ističe da je za crkvu svakako prvenstveno važno da unutrašnji odnosi ostanu u skladu sa njenim vrijednostima izraženim kroz Sveto pismo, Sveto predanje, pravila vaseljenskih sabora itd.
"Za SPC je važan momenat i taj da je njen savremeni istorijat obilježen nastojanjem da se emancipuje od uticaja državnih vlasti, tzv. cezaropapizma. S druge strane, uticaj svjetovnih vlasti uvijek je bio značajan, pa čak i presudan. Podrazumijeva se često da su narod, država i crkva neupitno političko „sveto trojstvo“ – jedno, ali država tu bude često „jači partner“ koji diktira odnose". kaže Keveždi.
(opširnije u Pobjedi)
