Ustanak se sve više rasplamsavao, pa je kao posljedica razvitka oružanih snaga na jugoslovenskom prostoru, te potrebe za krupnijim i snažnijim jedinicama, 1. novembra 1942. godine formirana NOVJ, sastavljena od 9 divizija, od kojih su 5 ulazile u sastav 2. korpusa. Jačina tih snaga je bila oko 20.000 boraca sa oko 3.500 ranjenika, čime su udareni temelji nove organizacione strukture oružanih snaga NOP-a.
AVNOJ
Na velikoj slobodnoj teritoriji Bosne, Like, Banije, Korduna, dijela Dalmacije organizovan je društveno-politički život. Svoju aktivnost su pojačale sve antifašističke organizacije i Narodno-oslobodilački odbori kao nova vlast stvarana od prvih ustaničkih dana 1941. Kao rezultat takvih vojno-političkih aktivnosti i rezultata 26. novembra 1942. u Bihaću je održana Osnivačka skupština Antifašističkog vijeća Narodnog oslobođenja Jugoslavije (AVNOJ). Stvoreno je političko predstavničko tijelo, kao najviši politički organ NOP-a. Strategija NOP-a se ogledala u povezanosti borbe protiv fašizma i borbe za nove društvene odnose. Već krajem 1942. godine, dobijamo jedan novi, veći kvalitet i NOV kao oružane sile i narodne vlasti. Jugoslavija je postala ratište u pravom smislu te riječi u porobljenoj Evropi. „Rat koji se vodi na Balkanu isti je kao onaj koji se vodi u Rusiji i u Sjevernoj Africi“, riječi su italijanskog komandanta 2. armije Maria Roatte, koji je napisao uputstvo o načinu borbe protiv partiza na. Roatta kaže i ovo: „Operacije protiv partizana su istinske, prave operacije“.
PREOKRET
Krajem 1942. i početkom 1943. nastupa strategijski obrt u Drugom svjetskom ratu. Staljingradska bitka koja je 19. novembra 1942. ušla u odlučujuću fazu, završena je 2. februara 1943. opkoljavanjem i uništenjem 6. njemačke armije. Osma britanska armija je krajem oktobra 1942. počela ofanzivu u Sjevernoj Africi kod El Alamejna. U Alžiru i Maroku u novembru 1942. iskrcale su se američke i britanske trupe, čime su saveznici stekli uslove za napredovanje prema Apeninskom i Balkanskom poluostrvu. U ratničkim koncepcijama zaraćenih strana balkansko poluostvo dobija na strategijskom značaju. Hitler u pismu Musoliniju ističe da se stanje na Balkanu ne može riješiti pomoću političkih sredstava već “treba unositi silu bez obzira na cijenu u ljudskim životima”. Njemačka vrhovna komanda je pravilno ocijenila da odbrana Balkana može biti efikasna samo po cijenu uništenja Titovih snaga, tim prije što se poslije povlačenja njemačkih snaga iz sjeverne Afrike očekivalo savezničko iskrcavanje, negđe na jugu Evrope. SASTANAK U Hitlerovom glavnom stanu u Rastenburgu (istočna Pruska) 18. i 19. decembra 1942. održan je sastanak na kojem su prisustvovali ministri inostranih poslova Njemačke i Italije (Ribentrop i grof Ćano) i načelnici njihovih vrhovnih komandi (Kajtel i Kavalero). Razgovaralo se isključivo o Jugoslaviji, o likvidaciji slobodne teritorije u srcu Balkana koja je za Srbe, Hrvate i Bošnjake bila Bihaćka republika, a za Njemačku i Italiju Titova Komunistička država. Hitler je tražio potpuno uništenje NOVJ, insistirajući da se pri njihovom uništenju ne smiju primjenjivati blage metode. Kajtel je rekao da “treba spaliti svako selo u kome se nađu partizani”. Zauzet je stav o uspostavljanju apsolutnog mira na Balkanu. U planovima Vrhovnog štaba NOVJ razrađivana je strategija o ofanzivi Glavne operativne grupe u pravcu jugoistoka, u Hercegovinu, Crnu Goru, Sandžak i eventualno južnu Srbiju radi rasplamsavanja borbi u tim krajevima. OPERACIJA VAJS 1 Početkom januara 1943. njemačka i italijanska vrhovna komanda postigle su saglasnost u vezi priprema operacije protiv NOVJ koja će se izvesti u 3 etape: Vajs 1, Vajs 2 i Vajs 3. Detaljna razrada plana Vajs 1 utvrđena je u Zagrebu 9. januara 1943. na sastanku generala Lera (komandant njemačkih snaga za jugoistok i generala Roate (komandant 2. italijanske armije). Plan je predvidio okruženje i uništenje Glavne operativne grupe na prostoru Karlovca, Ogulina, Knina, Bosanskog Petrovca, Gline, Sanskog mosta. Za ovu operaciju bilo je angažovano oko 100.000 boraca koje će podržavati 14 eskadrila avijacije. Bila je to do tada najveća koncentracija neprijateljskih snaga protiv NOVJ. Početak izvođenja operacije Vajs 1 je predviđen za 20. januar 1943. U svim naređenjima okupatorskih komandanata, bila je predviđena najveća moguća svirepost i brutalnost prema civilnom stanovništvu. General Liters je naredio: “Objesiti ili strijeljati svakog ako učestvuje ili je učestvovao u borbi protiv okupacionih trupa”. (Nastavlja se)
