Piše: Jovan ČAVOR
Isto tako možemo konstatovati da je ovakvo stanje stvari reflektovalo realnu politiku Dinastije Petrović, koja je u ovakvoj politici viđela povoljan model za sigurnu budućnost crnogorskog naroda, i koja je bezrezervno gurala crnogorce u dokazivanje odanosti ideji srpstva, kao što možda najbolje svjedoči Mojkovačka bitka, ali i niz drugih u kojima su Crnogorci nesebično ginuli za srpske interese. Iz ovakvog stanja stvari je jasno kako su Crnogorci mogli sebe doživljavati Crnogorcima i Srbima u isto vrijeme, s obzirom da su ove identitetske kategorije na gore navedene načine obadvije imale svoja utemeljenja u mislima Crnogoraca, zbog čega često možemo čuti konstataciju da se identifikacija sa crnogorstvom i srpstvom nije baš olako mogla razgraničiti.
Međutim, vraćajući se na momenat ranije navedenoj teoriji o identitetu, podśetimo se da je ljudski identitet fluidan i da podrazumijeva varijacije u koliko naše identifikovanje ili ośećaj prapadnosti određenoj kategoriji naiđe na ozbiljne prepreke. Uostalom, primjere ovakvog stanja stvari mozemo naći u svakodnevnom životu, kada ljudi znaju promijeniti svoje socijalne krugove, ponekad i ideologije, a ponekad promjenom sredine i ośećaj nacionalne pripadnosti. Elem, kao što je ranije pomenuto, ove varijacije zavise od mnoštva faktora i okolonosti kojima mogu biti izazvane, kao i u najvećem dijelu od njihove interpretacije pojedinca.
Crnogorstvo i srpstvo – 1918: Mnogo je napisano i rečeno o stepenu privrženosti koju su Crnogorci ispoljavali prema ideji srpstva. Kao što je već pomenuto, jedan od glavnih motivacionih faktora je bila percipirana pripadnost srpstvu i pravoslavju, kao i ideja srećne zajedničke budućnosti u jednoj državi. Međutim,kao što je opšte poznato, ono što su Crnogorci dočekali je potpuna suprotnost. Bez zalaženja u detalje o načinu na koji Crna Gora prvo nasilno biva prisajedinjena Srbiji, pa zatim priključena Kraljevini SHS, možemo konstatovati očigledno: gubi svoj državno-pravni subjektivitet, gubi svoju autokefalnu crkvu, gubi svoju dinastiju, vojsku, institucije.
U svijetlu ovakvog raspleta situacije u Crnoj Gori nije slučajno da se ovaj period nameće kao ključni prilikom diskusija o identitetu, odnosno pogledu na pripadnost crnogorstvu/srpstvu. Do glavne promjene i identitetskog konflikta u Crnoj Gori dolazi spoznajom da nije više moguće biti i Srbin i Crnogorac. Nakon brisanja crnogorske državnosti, slijedio je i pokušaj brisanja Crnogoraca; na tzv. Podgoričkoj skupštini se zaključuje da od danas “Mi više nijesmo Crnogorci nego Srbi”. Slijedi teror nad ljudima koji ustaju protiv ovog mučnog i neočekivanog atentata na crnogorsko bice. Ali kao sto je to bio slučaj mnogo puta kroz istoriju, Crna Gora i Crnogorci opstaju - i na taj način najbolje oslikavaju sopstvenu istorijsku vitalnost kao etos crnogorske svijesti i identiteta.
Problematika savremenog identitetskog konteksta u Crnoj Gori: Iz gore priređene analize kompleksnog crnogorskog konteksta, kao i navedene teorije o identitetu, možemo opet konstatovati da svi identiteti imaju svoja utemeljenja. Pojedinci i grupacije grade svoje identitete na tumačenju i aproprijaciji mnoštva faktora, i imaju pravo definisati sopstveni identitet po svojoj svijesti i savjesti. Kako god, da se zaključiti da kolizija između srpstva i crnogorstva nastala 1918. i dalje uveliko traje u Crnoj Gori - i suštinski ostaje nepromijenjena. Radikalan, anti-crnogorski oblik srpstva, do 1918. neprisutan u Crnoj Gori, koji je i uništio simbiozu crnogorstva i srpstva, i danas stvara razdor među crnogorskom populacijom.
Podmuklo se kalemeći na tekovinama iskrene privrženosti srpstvu naših predaka, militantno nastavlja raditi na ciljevima zbog kojih je u Crnu Goru importovan: podrivanju crnogorskog nacionalnog bića, poništenju crnogorske svijesti, i pormociji velikosrpske ideologije. Međutim, konstantni neuspjesi tog i takvog djelovanja dokazuju neplodnost crnogorskog tla mračnim, retrogradnim ideologijama koje nemaju nikakve srodnosti sa tradicijom slobodarske Crne Gore i crnogorskim izvornim vrijednostima koje su joj kroz istoriju dale svoju blistavu prepoznatljivost. Dakle, stvaratelji čojske i junačke Crne Gore i njhovo srpstvo se ne mogu poistovjećivati sa današnjim velikosrpstvom i velikosrbima - naprotiv.
Za prve je junaštvo značilo odbraniti sebe od drugoga, a čojstvo odbraniti drugoga od sebe; za druge ne možemo garantovati da baštine, ili da su baštinili vrijednosti čojstva i junaštva, pogotovo u svijetlu gotovo cijelog vijeka neslavne prošlosti, označene i nošene agresivnom ultra-nacionalističkom ideologijom, u velikom dijelu odgovornom za ogromna ljudska stradanja na našim prostorima, kao i za uporne pokušaje podsticanja civilizacijskog regresa i kreiranja retrogradne dogmtaske svijesti kao pogodne njenim ciljevima i djelovanju. U kontekstu ovakve identitetske tematike postaje jasno da kritični istorijski procesi komplikuju vec dosta kompleksni proces formacije identiteta na našim prostorima.
Kao što je već ranije pomenuto, konstantno smo prinuđeni graditi sopstvenu svijest i identitet na bazi tekovina naše prošlosti, uticajem savremenih društveno-političkih procesa, ali i na zamislima budućnosti za koju se zalažemo. Stari Crnogorci su ginuli i žrtvovali se za slobodu Crne Gore, i za njenu buducnost u bratskom zajedništvu; ne može im se zamjeriti apsolutno ništa, jer su njihove namjere i želje bile iskrene, i jer su ostali do kraja dosljedni pravim vrijednostima. Od njih mozemo i dan danas naučiti puno, a valjalo bi početi sa sljedecim: s kojim se god identitetskim kategorijama identifikovali, ostanimo vjerni Crnoj Gori, jer je upravo ta vjernost državi, slobodi, i pravim vrijednostima, bila žila kucavica crnogorskog bića kroz vjekove.
En Passant: Studirajući istoriju Novog Zelanda i razvoj novozelandskog nacionalnog identiteta naišao sam na interesantan detalj o učešću novozelandskih trupa u Prvom svjetskom ratu, i njegovoj važnosti u konstituisanju novozelandskog identiteta. Konstatuje se da se tadašnja novozelandska populacija predominantno ośećala britancima, što je i logično uzimajući u obzir da su Novi Zeland naseljavali upravo Britanci, i da je njihov dolazak počeo nepuni vijek prije početka Prvog svjetskog rata. Njihova želja za dokazivanjem vjernosti Britanskom Kraljevstvu, rezultirala je mobilizacijom od 100.000 vojnika od populacije koja je brojala 1.1 milion, i finalnim brojem od oko 18.000 poginulih i 41.000 ranjenih tokom učešća na raznim frontovima na strani Sila Osovine. Po novozelandskoj istorijografiji, ovakav epilog je rezultirao začetkom formiranja novozelandske nacionalne svijesti, jer se da zaključiti da su novozealndjani shvatili cijenu podređenosti Britanskom Kraljevstvu, zbog čega se na Novom Zelandu često zna reći da su u Prvi svjetski rat sa Novog Zelanda išli vojnici Britanske kolonijalne armije, a vraćali se Novozelandjani.
(Autor je doktorand na Oklandskom univerzitetu u oblasti sociolingvistike, i predaje akademski engleski)
