Piše: Slobodan ČUKIĆ
Neven Budak piše: Da su prilike u Carigradu ostale iste kao ranijih godina, Dubrovčani se ne bi mogli nadati pomoći, jer je carstvo već duže posvećivalo vrlo malo pažnje svojim jadranskim posjedima. No, upravo se tada na carskom prijestolu našao kao jedini vladar energični Vasilije I, čiji je cilj bio obnova svjetske moći Vizantije.
Jadran je u njegovim planovima imao važno mjesto, pa se car spremno odazvao pozivu Dubrovčana i uputio im u pomoć snažnu flotu. Razbijanjem arapske opsade započelo je razdoblje vizantijske inicijative na Jadranu.
Vasilije je uz pomoć svog brodovlja obnovio vlast ne samo nad dalmatinskim gradovima, nego i nad sklavinijama koje su se nalazile van franačke interesne sfere („Prva stoljeća Hrvatske povijesti“, Hrvatska sveučilišna naklada, Zagreb, 1994, 22)
Šta su sklavinije?
Vizantinci su pod sklavinijama (“slovenijama”) podrazumijevali prve slovenske samostalne teritorije na čitavom Balkanskom poluostrvu pod vlašću knezova, odnosno arhonata u značenju glavara (Vizantijski izvori za istoriju naroda Jugoslavije, II, Beograd, 1959, 15-16).
Taj naziv se nije odnosio samo na južnoslovenske oblasti-države iz vremena kada je o njima pisao Porfirogenit (oko 948/949), već i na slovenske oblasti koje su postojale u ranija tri vijeka, a koje su vremenom nestale. Tako je, na primjer, vizantijski car Konstantin V Kopronim porobio sklavinije po Makedoniji 758-59, a okolne prisilio da “priznaju njegovu vrhovnu vlast”. Neke sklavijine su vremenom pripojene većim, nestajući zauvijek sa istorijske scene, poput Neretljanske oblasti.
Crtež iz Skiličine Hronike
Dakle, Vasilije I je 867. godine obnovio vlast i nad sklavinijama (slovenskim oblastima) u zaleđu. Slovenski kneževi su brže bolje izrazili pokornost vizantijskom caru. Istovremeno su i konačno prihvatili hrišćanstvo.
U Hronici Jovana Skilice nalazi se crtež na kojem su prikazani južnoslovenski kneževi kako šalju poslanike caru Vasiliju I. Na lijevoj strani crteža vide se četiri slovenska kneza kako vijećaju, u sredini su dva izaslanika koji nose glasove vizantijskom caru.
Skroz desno je Vasilije I na prijestolu, kao simbolu vizantijske dominacije. Na crtežu se nalazi i poduži komentar.
U literaturi se u vezi toga kaže da je riječ o arhontima (kneževima) Srba i Hrvata. Neobično je što na slici nijesu prikazana samo dva, već četiri slovenska kneza. Konstantin Porfirogenet piše da Hrvati, Srbi, Zahumljani, Travunjani, Konavljani i Dukljani nijesu imali arhonte (tj. knezove) već samo starce župane “na isti način kao i ostale sklavinije”.
“Šta više, većina ovih Slovena ... dugo vremena ostadoše nekršteni. Za Vasilija, hristoljubivog cara, pošalju poslanike tražeći i moleći da nekrštene među njima pokrsti. Ovaj ... saslušavši ih, posla carskog predstavnika sa sveštenicima i pokrsti sve one koji se kod napred rečenih plemena zatekoše nekršteni i posle njihovog pokrštavanja postavi im tada arhonte, koje su oni hteli i izabrali, od roda od koga su oni želeli i voleli.
I otada do danas su arhonti kod njih iz istih rodova i ne iz nekog drugog” (Vizantijski izvori za istoriju naroda Jugoslavije, II, Beograd, 1959, 14-16).
Benediktinci
U nauci se prihvata da su oko 867. godine kneževi sklavinija Duklje, Hrvatske, Travunije, Zahumlja i Srbije konačno prihvatili hrišćanstvo.
Izuzetak su bili Neretvljanski Sloveni koji su to učinili nekoliko decenija kasnije. Pokrštavanje je stvorilo potrebu za vjerskim objektima. Ta okolnost je dovela do velikog talasa obnove porušenih crkava i izgradnje novih, najvjerovatnije još oko 867-870. godine.
Ovaj poduhvat je bio povezan sa benediktincima. Taj monaški red je u naredna dva vijeka na prostorima slovenske oblasti Duklje odigrao značajnu ulogu. Taj veliki talas izgradnje se mahom odvijao na području današnjeg hrvatskog primorja i Crne Gore. Tu dolazimo do najvažnijeg momenta.
Sve se to odvijalo u dobu predromanike, koje danas prepoznajemo po karakterističnim malenim crkvama rasutim po jadranskoj obali.
Osobenost
Ali, tu postoji jedan važan detalj. Dok je na hrvatskom tlu izgradnja predromaničkih crkava zahvatila samo uzani priobalni pojas, u Duklji se osim priobalja proširila duboko u unutrašnjost – na cijelu teritoriju.
Dakle, zahvatila je i današnje crnogorsko zaleđe, što u Hrvatskoj nije bio slučaj. Tamo su predromaničke crkve građene najdalje 20-30 km od obale. Gradnja u dubljem zaleđu bila je dukljanska osobenost.
Dukljanski ekskluzivitet!
Arheolog Predrag Lutovac je nedavno pronašao ostatke jedne predromaničke crkve u Samogradu između Ribarevina i Berana. To nam govori da se nakon 867. godine, najveća kulturna promjena, s obzirom na nagli prodor predromanike u do tada paganski ambijent, dogodila u unutrašnjosti sklavinije Duklje.
Bio je to trenutak koji je toj slovenskoj oblasti u naredna dva vijeka donio veliki kulturni procvat. Duklja u tom trenutku nije bila samo pod zapadnim uticajima, već je de facto predstavljala dio zapada.
Crkva Sv. Đorđa
Jedina očuvana predromanička crkva u zaleđu Crne Gore je podgorička crkva Svetog Đorđa. Nastala je neđe u periodu između 870. i 1000. godine i prvobitno je bila mnogo manja.
Današnja priprata izgrađena je tek 1879. godine nakon oslobođenja Podgorice od Turaka. Podgorički hram ima sličnosti sa malenim dalmatinskim crkvama iz tog perioda. Uprkos brojnim devastacijama tokom osmanskog perioda, na njoj su se očuvali elementi poput četvrtaste kupole sa malenim lezenama.
Ta kupola je vrlo slična kupoli crkve Sv. Nikole Grčkog na Lopudu kod Dubrovnika koju hrvatski stručnjaci datiraju u 9-10. vijek. Lezene su inače čest dekorativno-stilski elemenat na predromaničkim crkvama, što se lijepo vidi na crkvi u Stonu čiji je ktitor bio dukljanski kralj Mihailo Vojislavljević.
Ta nas okolnost navodi na pomisao da je i drevna podgorička crkva isprva imala lezene na fasadi – koje su najvjerovatnije prezidane i poravnate u kasnijim popravkama i adaptacijama.
(POBJEDA)
