Prema riječima Borka Bajića, stručnjaka za zdravstvenu ekologiju u Institutu za javno zdravlje, takvoj situaciji doprinosi činjenica što u Crnoj Gori nijesu implementirani osnovni principi upravljanja otpadom koji podrazumijevaju poštovanje redosljeda prioriteta: sprečavanje nastanka, pripremu za ponovnu upotrebu, recikliranje i drugi načini prerade i zbrinjavanje otpada.
- Regionalne deponije neopasnog otpada u Podgorici i Baru jedine zadovoljavaju zakonom i pravilnicima propisane standarde sanitarnih deponija, dok ostale jedinice lokalne samouprave, koje svoj komunalni otpad ne odlažu na ove dvije depon ije, imaju gradska odlagališta koja predstavljaju privremena rješenja. Ako se uzme u obzir da pitanje uklanjanja otpada u ruralnim područjima nije adekvatno riješeno, kao i da u Crnoj Gori postoji veliki broj neuređenih (divljih) smetlišta može se zaključiti da otpad značajno negativno utiče na životnu sredinu, a samim tim i na zdravlje stanovništva u Crnoj Gori – navodi Bajić.
On dodaje da takozvane procjedne vode u neuređenim odlagalištima prolaskom kroz zemljište zagađuju površinske i podzemne tokove, dok spontane pojave požara, koje nastaju kao posljedica samozapaljivanja, ili namjernog spaljivanja od strane ljudi dovode do oslobađanja štetnih hemikalija u vazduh koji udišemo.
Prioritetni poteziBajić ističe da nije čudo što je s obzirom na lepezu mogućih štetnih efekata koje otpad, odnosno neadekvatno odlaganje može da prouzrokuje, Svjetska zdravstvena organizacija uključila taj aspekt u jednu od prioritetnih oblasti u Evropskom procesu za životnu sredinu i zdravlje (EHP).
- Opšti cilj ovog međunarodnog procesa za 53 zemlje uključujući i Crnu Goru koje su obuhvaćene njime odnosi se na sprečavanje i eliminisanje negativnih efekata na zdravlje i životnu sredinu, smanjenje troškova i nejednakosti koje se odnose na upravljanje otpadom i kontaminiranim lokacijama – kazao je Bajić.
Između ostalog, Evropski proces za životnu sredinu kao ključne aktivnosti za saniranje stanja prepoznaje podizanje svijesti o važnosti sigurnog odlaganja otpada i odgovorne potrošnje, uključujući i inicijative u obrazovnim institucijama za djecu i mlade.
- Preporučuje se izrada nacionalne procjene obima aktivnosti i mogućih izlaganja štetnim uticajima upravljanja otpadom i kontaminiranim područjima, kao i poboljšati saradnju i pružiti podršku pravosudnom sistemu u pogledu identifikovanja i krivičnog gonjenja nelegalnog i kriminalnog upravljanja otpadom, raspolaganjem i trgovinom otpadom. Takođe, preporučeno je identifikovati prioritetne lokacije za remedijaciju na osnovu procjene uticaja na zdravlje, počevši od nacionalnih deponija, zastarjelih deponija i kontaminiranih lokacija – precizira Bajić.
On podsjeća da kao kandidat za članstvo u EU, Crna Gora ima prioritetni zadatak da uspostavi integralni sistem upravljanja otpadom.
- Državni plan upravljanja otpadom za period 2015 – 2020. godina predlaže tri alternativna rješenja za uspostavljanje integralnog sistema upravljanja otpadom u Crnoj Gori. Dva rješenja podrazumijevaju regionalni pristup, odnosno osnivanje regionalnih preduzeća koja bi bila zadužena za kontrolisano zbrinjavanje, recikliranje i/ili tretman otpada na teritoriji datog regiona. Treće rješenje predstavlja centralizovan pristup, gdje bi se otpad iz cijele Crne Gore sakupljao i spaljivao u postrojenju u Nikšiću– ističe on.
Industrijski otpadPosmatrano sa aspekta očuvanja zdravlja, sagovornik smatra da je rješavanje pitanje industrijskog otpada i industrijski kontaminiranih područja jedan od prioriteta.
- Industrijska proizvodnja u Crnoj Gori stvorila je značajne zalihe različitih vrsta opasnog otpada koje se vremenom povećavaju i predstavljaju stalnu opasnost za životnu sredinu i zdravlje. Sanacija kontaminiranih područja je stoga neophodan proces, koji mora pažljivo da se planira i zahtijeva velika ulaganja – upozorava Bajić.
Prema njegovim riječima, dostupne informacije ukazuju na to da je Crna Gora u oktobru 2014. godine potpisala ugovor o kreditu sa Međunarodnom bankom za obnovu i razvoj za potrebe sanacije četiri od pet prioritetnih industrijski kontaminiranih područja tzv. ,,istorijskog“ otpada: bazeni crvenog mulja i deponija čvrstog otpada u Kombinatu aluminijuma Podgorica, deponija grita i kontaminiranog zemljišta u Brodogradilištu Bijela, deponija pepela i šljake Maljevac Termoelektrane u Pljevljima i flotaciono jalovište Rudnika cinka i olova ,,Šuplja stijena” locirano u naselju Gradac u Pljevljima.
- Deponija Željezare Nikšić predstavlja peto prioritetno industrijski kontaminirano područje, koje na žalost nije obuhvaćeno planom sanacije zajedno sa ostala četiri prioritetna industrijski kontaminirana područja u Crnoj Gori. Monitoring zemljišta koji se sprovodi na lokacijama odlagališta otpada ovih industrijskih postrojenja, kao i u njihovoj neposrednoj blizini, pokazuje negativan uticaj na segment zemljišta, što se evidentira kroz povećane koncentracije organskih i neorganskih zagađivača koji mogu uticati štetno na ljudsko zdravlje i životnu sredinu– navodi Bajić.
(opširnije u Pobjedi)
