Ovi podaci SZO jedan su od razloga što je poboljšanje kvaliteta vazduha navedeno kao prioritetno područje djelovanja prepoznato i na ljetos održanoj Ministarskoj konferenciji visokog nivoa Evropskog procesa za životnu sredinu i zdravlje na kojoj su učestvovali i predstavnici nadležnih ministarstava iz Crne Gore, koja je članica ovoga procesa.
Prema riječima Borka Bajića iz Instituta za javno zdravlje, kvalitet vazduha jedan je od najvažnijih faktora rizika životne sredine i kod nas, a poboljšanje stanja treba da se odvija kroz smjernice Svjetske zdravstvene organizacije.
- Ocjena kvaliteta vazduha koju nacionalni organi u Crnoj Gori redovno sprovode pokazuje da koncentracija zagađenja vazduha, naročito praškastih čestica, u Podgorici i Pljevljima redovno prelazi zakonom dozvoljene vrijednosti – ističe Bajić.
Smrtnost
On podsjeća na podatke prema kojima skoro šest odsto svih smrtnih slučajeva u Podgorici, 12 odsto u Nikšiću i 22 procenta u Pljevljima se mogu pripisati postojećem zagađenju vazduha.
- Više od polovine ovih efekata u sva tri grada su povezani sa veoma povišenim nivoom zagađenja u zimskom periodu, koje se javlja zbog korišćenja čvrstih goriva za potrebe grijanja – navodi Bajić.
Podaci su dobijeni na osnovu metodologije SZO od koje je zatraženo da pomogne u evaluaciji i kvantifikaciji uticaja zagađenja u Crnoj Gori, naročito u Podgorici, Pljevljima i Nikšiću.
- U aprilu 2016. godine u Podgorici predstavljeni su rezultati studije procjene uticaja zagađenja vazduha na zdravlje stanovnika u tri crnogorska grada: Nikšiću, Pljevljima i Podgorici. Studija je sprovedena u okviru Dvogodišnjeg sporazuma o saradnji između Ministarstva zdravlja Republike Crne Gore i Svjetske zdravstvene organizacije, a uradili su je stručnjaci Evropskog centra za životnu sredinu i zdravlje koji pripada Svjetskoj zdravstvenoj organizaciji – kazao je on.
Dodaje da je Studija sprovedena uz podršku Ministarstva zdravlja Crne Gore i Ministarstva održivog razvoja i turizma Crne Gore. Za istraživanje su pored stručnjaka Svjetske zdravstvene organizacije bili zaduženi predstavnici Instituta za javno zdravlje i Centra za ekotoksikološka istraživanja koji su obezbijedili potrebne podatke i pomogli u razumijevanju i pribavljanju dodatnih informacija iz svoje nadležnosti.
- Kako bi se što bolje sagledala situacija na terenu važne informacije su prikupljene i od predstavnika Ministarstva zdravlja, Ministarstva održivog razvoja i turizma, Agencije za zaštitu životne sredine, predsjednika opština u Pljevljima i Nikšiću, UNDP i nekoliko nevladinih organizacija. Sama studija se temelji na proceni uticaja zagađenja vazduha na zdravlje, bazirano na podacima praćenja kvaliteta vazduha koji se obavljaju u ove tri opštine a korišćeni su i podaci iz zdravstvene statistike. Dugotrajno izlaganje suspendovanim česticama prečnika ispod 2.5 mikrona čije koncentracije prelaze vrijednosti preporučene od strane Svjetske zdravstvene organizacije ima negativan uticaj po zdravlje, uključujući i povećanje op- šte smrtnosti – ističe Bajić.
Statistika
Znanje o uticaju zagađenog vazduha u životnoj sredini i unutrašnjem prostoru dovelo je do oblikovanja legislative koja se tiče uticaja vazduha na zdravlje i životnu sredinu.
- Sa porastom informacija i saznanja aktivnosti se dalje šire i usmjerene su na sprečavanje neželjenih efekata pri rođenju, razvoju nervnog sistema i kognitivnih funkcija, astme kod djece i hroničnih bolesti. SZO procjenjuje da je ekonomska cijena zdravstvenog uticaja zagađenja vazduha samo u 2010. godini iznosila 1,6 triliona dolara – podsjeća Bajić na podatke SZO.
Kako se navodi u tim istraživanjima, prosječni godišnji nivo zagađenja vazduha praškastim (PM česticama) u gradovima u evropskim zemljama sa visokim prihodima je 25 mg/m3, dok je 55 mg/m3 u gradovima u evropskim zemljama sa niskim i srednjim dohotkom.
- U periodu od 2008-2013, uprkos smanjenju trendova u PM nivoima u posmatranim gradovima, oni i dalje prema- šuju smjernice SZO za kvalitet vazduha. Ovakav štetan uticaj na zdravlje lošeg kvaliteta vazduha zahtijeva hitno poboljšanje saradnje s ciljem rješavanja kako zagađenja u životnoj sredini tako i u zatvorenom prostoru, polazeći od ključnih konvencija koje regulišu ovu oblast – zaključuje Bajić.
Prioriteti definisani u Ostravi
Na šestoj Ministarskoj konferenciji visokog nivoa Evropskog procesa za životnu sredinu i zdravlje na kojoj su učestvovali i predstavnici nadležnih ministarstava iz Crne Gore, koja je članica ovoga procesa, usvojena je Deklaracija usmjerena na nekoliko ključnih područja za akciju.
- Pored kvaliteta vazduha to su korišćenje adekvatne vode za piće, sanitaciju i obezbjeđivanje odgovarajuće higijene za sve; hemijsku bezbjednost; otpad i kontaminirana područja; odr- živi i zdravi gradovi; održivost zdravstvenih sistema u odnosu na životnu sredinu – navodi Bajić.
On objašnjava da je Evropski proces za životnu sredinu i zdravlje (EHP) multisektorska, pravno neobavezujuća platforma pokrenuta na Prvoj ministarskoj konferenciji o životnoj sredini i zdravlju (Frankfurt, Njemačka, 1989).
- Zabrinutost zbog rastućeg broja dokaza koji su ukazivali na štetne uticaje po zdravlje iz životne sredine, a naročito černobiljska katastrofa koja se desila 1986. godine, uslovili su pokretanje ovoga procesa 1989. godine. Osnovni cilj ovoga procesa je da nadležne institucije sektora zdravlja zajedno sa nadležnim institucijama sektora životne sredine zajednički pristupe i nađu najbolji način rješavanja problema u oblasti životne sredine i zdravlja, s obzirom da se ovi problemi ne mogu riješiti ako im se prilazi odvojeno, odnosno samo sa stanovišta zdravlja ili stanovišta životne sredine.
