Od 15 nominovanih lokaliteta Venecijanskog odbrambenog sistema (kopneni posjedi - Stato da Terra i zapadni morski posjedi - Stato da Mar), na Listu svjetske baštine upisani su još i utvrđeni gradovi Bergamo, Peskijera del Garda i Palmanova (Italija), te odbrambeni sistem Zadra i tvrđava Sv. Nikola u Šibeniku (Hrvatska).
Šest komponenti ove serijske nominacije izabrani su „kao pokazatelji transformacije i operacija alla moderna odbrambenog sistema, koji je postavio temelje vojne kulture koja se proširila Evropom krajem XVII vijeka“.
- Upisi na UNESCO listu predstavljaju rezultate precizne metodologije UNESCO-a i njegovih stručnih, savjetodavnih tijela koji podrazumijevaju proces dokazivanja polazne premise – postojanja tzv. izvanredne univerzalne vrijednosti. Kada su u pitanju serijske, multinacionalne nominacije poput ovogodišnjeg upisa venecijanskih utvrđenja i prošlogodišnjeg upisa stećaka, nominovani lokaliteti se tretiraju kao jedno dobro, kulturni fenomen koji se prostire na teritorije više država. Takve upise čini više komponenti koje se tretiraju kao dio jedinstvenog sistema – kazala je za Pobjedu generalna sekretarka Crnogorske nacionalne komisije za UNESCO Milica Nikolić.
Dvostruki status
Ona je podsjetila da je prirodno i kulturno-istorijsko područje Kotora upisano na UNESCO listu 1979. godine zbog harmoničnog spoja prirodnih fenomena i graditeljskog nasljeđa, te da se taj upis odnosi na sve kulturne-istorijske slojeve koji su u ovom području skladno sa- živjeli sa prirodnim okruženjem i predstavljaju jedinstven kulturni pejzaž.
- Upis Venecijanskih utvrđenja od XVI do XVII vijeka Kotoru donosi dvostruki status na UNESCO listi. Ova nominacija odnosi se samo na mletački sloj i, za razliku od prethodnog upisa kada je u pitanju Područje, ovdje je riječ o fortifikacionom sistemu utvrđenog grada, koji je jedna od šest upisanih komponenti venecijanskog sistema odbrane – kazala je Nikolić.
U opisu nominacije navodi se da je utvrđeni grad Kotor bio zaštićen i sa mora i sa kopna, te da je, kao najbolje zaštićena luka na Jadranskom moru i bivši centar Mletačke Albanije, zauzimao važnu stratešku poziciju u okviru morskog posjeda (Stato da Mar).
- Smješten je u okviru Svjetske baštine prirodno i kulturnoistorijskog područja Kotora, a njegovi elementi su gradske zidine sa pet bastiona, 11 platformi i tri kapije, sa pripadajućim strukturama i urbanim elementima. Iako je bio pogođen snažnim zemljotresom 1979. godine, Kotor je danas poznat kao biser Jadranskog mora i ima veoma visok stepen turističke posjećenosti, uključujući i veliki broj turista koji posjećuju Kotor kruzerima – navedeno je u opisu serijske nominacije.
Relevantna selekcija
Serijska nominacija tri zemlje potpisnice obuhvatila je 15 lokaliteta u Italiji, Hrvatskoj i Crnoj Gori, koji se prostiru na više od 1.000 kilometara između regiona Lombardia u Italiji i istočne obale Jadranskog mora.
Uz Veneciju, to su i dva centra zapadnog dijela morskog posjeda na Jadranskom moru (Zadar i Kotor) i pomorska utvrđenja duž rute koja vodi ka istočnom Mediteranu i Levantu. Kopneni posjedi predstavljeni su sa tri urbane tvrđave u različitim pejzažnim kontekstima. Uključena su i dva brodogradilišta za izgradnju i popravku ratnih galija, kao i utvrđenja koja ih štite, uključujući i arsenal sa tri napredna dijela koja pokrivaju prolaz i kanal lagune (Venecija), i brodski hangar sa pristaništima (Hvar).
Uvrštena su i dva poluostvrska utvrđena grada - jedan iz XV vijeka (Korčula), a drugi iz XVI vijeka (Zadar), te utvrđeni grad sa kaštelom (Kotor), tri citadele svaka sa torionom (tamnicom) na Hvaru, u Herceg Novom i Ulcinju i na kraju pomorska tvrđava (Šibenik).
Primjenjujući zahtjeve operativnih smjernica za serijska dobra, ICOMOS je odabrao šest i ocijenio da ostale komponente ovog dobra treba isključiti. Razlozi su različiti, ali akcentovano je da ostale komponente ponavljaju tipološke doprinose šest lokaliteta koji su podržani za upis.
Dugoročno gledano, jedini izuzetak za budući upis mogla bi da bude hercegnovska tvrđava Forte Mare, kao pandan Kotoru u ovoj seriji. To se može očekivati, kako je naglašeno, „po završetku tekućih studija i značajnih prilagođavanja granice kako bi se uključila u parametar urbane fortifikacije od koga je sada odvojena i kako bi se uključila među druge fortifikacije ušća (zajedno sa Kotorom)“.
U okviru ove nominacije, Crna Gora kandidovala je i Ulcinj, ali nalazi UNESCO eksperata ukazali su da venecijanski sloj u ovom gradu ipak nije očuvan u mjeri koja potvrđuje autentičnost i integritet.
Još jednom prepoznata univerzalna vrijednost Kotora
- UNESCO je još jednom prepoznao izvanrednu, univerzalnu vrijednost Kotora, što je posebno značajan stimulans za proces koji Ministarstvo kulture, u saradnji sa nadležnim institucijama, trenutno sprovodi, a u skladu sa Akcionim planom za realizaciju odluka koji se odnose na područje Kotora, usvojenih u Istanbulu na prošlogodšnjem sastanku Komiteta UNESCO.
Jedna od predviđenih aktivnosti jeste i izrada Procjene uticaja na baštinu (HIA) koja će definisati rizike i dati smjernice za dalje upravljanje ovim područjem. Ovaj dokument izrađuje međunarodni ekspertski tim, a njegovo donošenje olakšaće i kasnije procese donošenja sličnih dokumenata za pojedinačne lokalitete, koji preporučuje i Odluka o upisu venecijanskih utvrđenja na UNESCO listu.
UNESCO lista svjetske baštine donosi prestižan status, ali i odgovornost da se upisana dobra tretiraju sa posebnom pažnjom, budući da nakon upisa ona više ne pripadaju samo lokalnim i nacionalnim okvirima, već svim građanima svijeta - kazala je Milica Nikolić. (Pobjeda)
