Arheološki lokalitet Duklja mogao bi od ove godine da se konačno oslobodi obruča željezničke pruge Nikšić - Podgorica. Mogao bi ali, samo ukoliko Željeznička infrastruktura Crne Gore budu poštovala preuzetu obavezu uklanjanja šina, koje idu posred Duklje. Kada je 2007. godine dobila privremenu dozvolu za rekonstrukciju pruge Nikšić - Podgorica, željeznička kompanija se obavezala da će izmjestiti dio pruge koja prolazi kroz lokalitet antičke Duklje.
Pitanje je, međutim, da li je uopšte izrađen idejni projekat izmještanja pruge i da li će ŽICG konačno osloboditi značajno arheološko nalazište “željeznih okova”.
Šta kažu iz Uprave: Kako je Portalu Analitika saopšteno iz Uprave za zaštitu kulturnih dobara, nekadašnji Republički zavod za zaštitu spomenika kulture je Rješenjem br. 02-665od 23.05.2007. godine dao saglasnost na Glavni projekat opravke pruge Nikšić - Podgorica, kojim je, između ostalog, obavezao Željeznicu Crne Gore AD da nakon deset godina izmijesti trasu pruge sa arheološkog lokaliteta Duklja.
Takođe, u ovom Rješenju stoji da se Željeznica Crne Gore AD obavezuje da u roku od tri godine od dana dobijanja saglasnosti, sačini Idejni projekat za izmještanje pruge sa Duklje, ali takav projekat do danas nije dostavljen na saglasnost Republičkom zavodu za zaštitu spomenika kulture.
Tako da je 24.05. 2017. godine istekao rok važenja ove dozvole.
Uprava za zaštitu kulturnih dobara obratila se i ove godine Željezničkoj infrastrukturi Crne Gore AD dopisom br.03-218/2017 kojim su tražili da ih hitno informišu o preduzetim aktivnostima na izmještanju trase pruge sa Duklje. Podsjetili su ih da rok za izmještanje pruge ističe i ukazali na neophodnost izrade projektne dokumentacije.
Bez odgovora iz ŽICG: Željeznička infrastruktura AD ih nije informisala o sprovedenim aktivnostima niti ima li u planu da išta preduzima po ovom pitanju.
Kako je saopšteno Portalu Analitika, Uprava za zaštitu kulturnih dobara sada će preduzeti aktivnosti iz svoje nadležnosti propisane zakonom kako bi se ovo pitanje riješilo. Mišljenja su da je potrebna saradnja svih činilaca uključenih u postupak izmještanja trase pruge sa izuzetno značajnog arheološkog lokaliteta Duklja.
Smatraju da je u cilju razrješenja ovog pitanja, pored Uprave i Željezničke infrastrukture AD, potrebno da budu uključeni i Glavni grad Podgorica, Ministarstvo saobraćaja, Ministarstvo održivog razvoja i turizma, i tim povodom Uprava će inicirati sastanak sa predstavnicima ovih institucija.
Pruga se koristi bez dozvole: Kako god, pregovori I traženje rješenja budu išli, može se konstatovati da se od 24.05. 2017. godine pruga na Duklji koristi – bez dozvole.
Iz Uprave su, ranije na upit Portala Analitika, odgovorili da je privremena dozvola izdata 2007. godine obavezujuća za Željezničku infrastrukturu.
„Shodno Mišljenju br.02-1148/2 od 01.02.2007. godine i Rješenju br.02-665 od 23.05.2007.godine, svi izvedeni objekti - pruga sa nasipom, stubovi i kanalete - imaju rok u trajanju od 10 godina, odnosno do maja mjeseca 2017.godine“, saopšteno je tada Portalu Analitika iz Uprave za zaštitu kulturnih dobara.
Kako je tada kazano iz Uprave, nakon intenzivne komunikacije u okviru međuinstitucionalne i međuresorne saradnje, na zahtjev Željeznice Crne Gore A.D. Podgorica, a vezano za rekonstrukciju dijela pruge Nikšić - Podgorica koji prelazi preko arheološkog lokaliteta Duklja, izdato je Mišljenje br. 02-1148/2 od 01.02.2007. godine i donijeto Rješenje br. 02-665 od 23.05.2007.godine.
„Između ostalog, Mišljenjem i tačkom 6. Rješenja kojim je data saglasnost na Glavni projekat opravke pruge Nikšić-Podgorica, Željeznica Crne Gore A.D. Podgorica se obavezuje „da u roku od 3 godine od dana dobijanja saglasnosti, sačini Idejni projekat za izmještanje trase pruge sa lokaliteta Duklja“.
Uprava za zaštitu kulturnih dobara, ni tada kao ni danas nije bila u saznanju da li je urađen Idejni projekat izmještanja dijela pruge sa lokaliteta.
Iz Željezničke infrastrukture su tada saopštili Portalu Analitika da ne posjeduju, niti su izrađivali Idejni projekat izmještanja trase pruge Nikšić- Podgorica, niti je od ranije naslijeđena ta obaveza.
Portal Analitika objavio Privremenu dozvolu
Portal Analitika je objavio Privremenu dozvolu koju je na zahtjev Željeznica Crne Gore A.D. Podgorica – u cilju rekonstrukcije pruge Nikšić - Podgorica - tadašnji Republički zavod za zaštitu spomenika kulture izdao maja 2007. godine Željeznici privremenu dozvolu za rekonstrukciju, elektrifikaciju i signalizaciju pruge Nikšić – Podgorica, ograničavajući upotrebu pruge preko lokaliteta Duklja do 2017. godine.
Iz ŽICG su tada povodom tog rješenja istakli da posjeduju Rješenje broj 05-4785/6-2010 od 07.10.2011.godine, kojim je nadležno Ministarstvo održivog razvoja i turizma izdalo Željezničkoj Infrastrukturi Građevinsku dozvolu za rekonstrukciju pruge Nikšić-Podgorica, koja obuhvata radove na donjem i gornjem stroju pruge i putnim prelazima u zahvatu Prostornog plana Crne Gore - prostorni koncept razvoja tehničkih infrastrukturnih sistema- Prostorni koncept razvoja saobraćajne infrastrukture. U navedenoj dozvoli, nije navedeno bilo kakvo ograničenje za lokalitet Duklje.
Postavlja se pitanje zašto im je onda bilo potrebno traženje mišljenja od tadašnjeg Zavoda, ako im nije bila potrebna dozvola.
Iz Uprave su tada kao i sada izričito kazali da je privremena dozvola obavezujuća za ŽICG. Njihova je obaveza bila da prave planove o izmještanju pruge iz rejona Duklje, koja je zakonom zaštićeno spomeničko dobro. Dozvola je podrazumijevala vrlo preciznu obavezu Željeznice da se svi objekti - pruga sa nasipom, stubovi i kanalete - nakon deset godina moraju izmjestiti sa lokaliteta.
Istini za volju, do skora je postojao i problem neusaglašenosti dokumentacije kojom bi se spriječilo urušavanje lokaliteta, jer je prostornim planom Titograda iz 1987. godine bilo predviđeno izmještanje pruge, dok prostorni plan Crne Gore, sve do 2000. godine - nije regulisao ovaj problem. Međutim, valorizaciju arhološkog nalazišta predviđa Prostorni plan Crne Gore do 2020. godine koji je u dijelu razvoja željezničke mreže otvorio mogućnost izmiještanja dijela trase pruge Nikšić - Podgorica sa lokaliteta Duklja.
Obavezan vijadukt: Urbanisti Glavnog grada su, u prostorno urbanističkom planu do 2025. godine predvidjeli - a gradski parlament usvojio kao zakon - obavezu željeznice da gradi vijadukt, kojim bi dio pruge Podgorica – Nikšić bio premješten sa lokaliteta Duklje.
„Obavezno je planiranje i izgradnja vijadukta preko lokaliteta Duklje, kako bi se ovaj prostor sačuvao od uzurpacije željezničkim saobraćajem“, navodi se Prostorno urbanističkom i planu Glavnog grada Podgorice do 2025. godine.
Prostorni plan Crne Gore do 2020. godine, takođe, predviđa izmiještanje pruge sa lokaliteta Duklja, kao jedan od prioritetnih zadataka prostornog razvoja i zaštite kulturnih dobara od nacionalnog značaja.
U ŽICG, međutim, nisu prepoznali važnost, pa čak nisu posebno ni uzimali u razmatranje izmještanje dijela pruge koji prolazi kroz lokalitet antičke Duklje.
Izmještanje pruge je popriličan posao: riječ je o dionici dugoj 900 metara, počev od postrojenja Elektroprivrede u Zagoriču, završno sa granicom lokaliteta Duklja prema Nikšiću. Na toj dionici ima 20 eletričnih stubova, od čega je samo u užem lokalitetu Duklje 13.
Istini za volju, lokalitet Duklja je devastiran prije nego što će biti zaštićen i proglašen spomenikom kulture – još tokom 1947. godine, kada je započela izgradnja pruge Nikšić – Podgorica. Tada je 500 metara pruge trasirano preko lokaliteta, i urađen nasip za šine koji je dijelom prekrio ostatke arhitekture!. Time je, prema procjeni Zavoda za zaštitu kulturnih dobara – “pričinjena šteta i gruba povreda ovog lokaliteta”.
Duklja devastirana šezdesetih godina: No, devastiranje Duklje nastavljeno je i tokom šezdesetih i sedamdesetih godina prošlog vijeka, neplanskom urbanizacijom, prostije rečeno – divljom gradnjom.
Značaj antičkog naselja: Duklja je najznačajniji antički lokalitet u Crnoj Gori, najveći urbani centar iz vremena Rima.
Lokalitet Duklja je počeo da se istražuje 1890. godine, za vrijeme knjaza Nikole, a sistematska istraživanja počela su 1955. godine. Za očuvanje ovog arheološkog bisera pored domaće javnosti, veliko interesovanje odavno pokazuje i svjetska arheološka javnost. Neki izvanredni nalazi sa ovog lokaliteta danas se nalaze u mnogim svjetskim i domaćim muzejima.
Maja 2005. godine Vlada Crne Gore obrazovala je radnu grupu, sa ciljem utvrđivanja stepena ugroženosti lokaliteta Duklja, te ustanovljavanja vlasničkih odnosa. Tadašnji Republički zavod za zaštitu spomenika kulture je bio zadužen da sprovede postupak za utvrđivanje granica lokaliteta Duklja, a zemljište u državnoj svojini - kojem nije određen korisnik - dato je na korišćenje Centru za arheološka istraživanja Crne Gore.
Neadekvatno tretiranje Duklje: Kao po nekom nepisanom pravilu vezanom za sudbinu Duklje, ni tada radovi na rekonstrukciji pruge Nikšić - Podgorica nijesu počeli da se izvode na adekvatan način, prilagođen zaštićenom arheološkom lokalitetu. O tome su, još maja 2006. godine, Muzeji i galerije Podgorice obavijestili Zavod da se na lokalitetu formirala deponija šuta, zbog čega je Zavod donio rješenje kojim se Željeznici Crne Gore nalaže obustava radova.
Po nalogu gradske građevinske inspekcije, Željeznica je izvršila “povraćaj u prvobitno stanje”.
Ipak, rekonstrukcija pruge je nastavljena, nakon mišljenja koje je dala ad hoc formirana Reviziona komisija, koja je konstatovala da se “planirani radovi na rekonstrukciji pruge Nikšić - Podgorica, svojim obimom, vrstom i načinom izvođenja, u tom trenutku ne bi reperkutovali na lokalitet, s obzirom da ne predviđaju kontakt sa kulturnim slojem, a istovremeno ne bi predstavljali smetnju za nastavak istraživačkih radova”.
Nakon toga se i izdaje privremena dozvola za obavljanje radova na elektrifikaciji i signalizaciji pruge Nikšić - Podgorica i tada je određen rok od deset godina za izmještanje trase pruge sa lokaliteta Duklja.
Danas je nepoznanica da li uopšte ima novaca za tako značajan projekat?
Valja se, ipak, nadati da će crnogorska laička i stručna javnost prepoznati važnost ulaska u ovaj - ne tako jeftin i jednostavan - projekat kojim bi se vratio sjaj jednom kulturnom dobru po kojem smo odavno prepoznati na svjetskoj arheološkoj mapi. Ili će, možda, biti po onom domaćem običaju: da pored nas tavore, lagano se krune i nestaju kulturno-istorijski spomenici koji govore o našoj istoriji?
Ivan KERN
