Na ulazu u zarobljeničko groblje Nađmeđer postavljene su dvije nadgrobne ploče na slovačkom i srpskom jeziku sa sljedećim tekstom:
''Srpsko vojno groblje sahranjeno 5153 žrtava''
Ipak, istraživanjem arhivske građe prvog reda došlo se do podatka da su u registru umrlih upisana imena 5464 žrtve koje su sahranjene u 2183 groba.
Đe je razlika sa nadgrobne ploče i arhiva i ko su ti ljudi?
Naime, braća Srbi su zaboravili da upišu braću Crnogorce koji su živote izgubili na istom mjestu, u Nađmeđeru, a do imena je bilo lako doći, jer i dan danas stoje u arhivu sa tačnim podacima.
Među 5.464 žrtve je oko pet stotina ljudi sa područja današnjih opština: Kolašin, Mojkovac, Berane, Pljevlja, Žabljak, Plužine, Danilovgrad, Podgorica, Bijelo Polje, Andrijevica.
Upravo grobovi crnogorskih vojnika sa aspekta stote godišnjice od istorijskog događaja bili su motiv da tim ljudi okupljenih u nevladinom udruženju Crnogorsko slovačko prijateljstvo (CSP) inicira projekat “Poklonimo se sjenima slavnih predaka”.
CSP planira da za desetogodišnjicu svoje djelatnosti da Crnoj Gori pokloni obrađenu arhivsku građu u vezi smrti ljudi iz Crne Gore koji su umrli prije stotinu godina u zarobljeničkom logoru tadašnje Austrougarske monarhije.
Istražuju arhivsku građu, sačinjavaju spiskove stradalih sa datumima smrti i grobnim mjestima na kojima vječno počivaju.
Tim povodom razgovarali smo sa Mihalom Spevakom, predsjednikom CSP.
U Slovačkoj pokopano preko 500 Crnogoraca
Za portal Antena M, Spevak kaže da je, sa aspekta podnešenih žrtava Prvog svjetskog rata Crna Gora, kao jedna od osam učesnica, najviše stradala, jer je pored velikih žrtava, materijalnih razaranja, patnji naroda izgubila i državu.
''Mi istražujemo žrtve sahranjene u Slovačkoj koje su nastale kao uzročno-posljedična veza Mojkovačke bitke. Cilj projekta je da se obilježi istorijski zanemarena činjenica da je u Slovačkoj pokopano preko 500 vojnika crnogorske vojske.
Veliki broj preživjelih ratnika učesnika Mojkovačke bitke i drugih rodoljuba je poslat u logore tadašnje Austrougarske monarhije, od kojih je najpoznatiji logor u mjestu Nađmeđer, u kojima je veliki broj i okončao život, a koji je raspadom Austrougarske monarhije teritorijalno pripao Slovačkoj Republici''- priča Spevak.
Carski i kraljevski logor za ratne zarobljenike Nađmeđer formiran je avgusta 1914, a prestao da postoji oktobra 1918.
''U njemu je privremeno ili stalno boravilo oko 21.000 ljudi, a prema logorskoj evidenciji, stradalo je 6.000 logoraša, među njima i preko 500 Crnogoraca'', kaže Spevak i napominje da je, prema prvom popisu stanovništa iz 1909., Crna Gora imala 317.856 stanovnika.
Pomoći ćemo Crnogorcima da, 100 godina nakon smrti prađedova, znaju đe su pokopani.
Projekat, smatra Spevak, ima izuzetan politički, državni, istorijski, a nadasve humani značaj jer je posrijedi istorijski događaj.
’’Uspjeli da dobijemo dozvole od Vojnog istorijskog arhiva (VIA) iz Bratislave i u dvije radne posjete uspjeli smo da dođemo u posjed dokumenata koji su pohranjeni u arhivu, ali na žalost još nijesu digitalizovani i dostupni široj javnosti. Problematiku zarobljeničkih logora obradila je u Vojnom istorijskom Zavodu Bratislava Mgr. Jana Zatkova u publikaciji 'Zaboravljeni vojnici' i Dr. Risto Kovijanić koji je1936. godine objavio knjigu 'U logoru smrti' i spisak sa imenima 464 Crnogorca sahranjenih u Nađmeđeru koji je objavljen u istorijskim zapisima 1958.
Kako je i sam konstatovao u spiskovima je bilo dosta iskrivljenih - netačnih prezimena i zavičajnih mjesta što smo i sami konstatovali prilikom dvodnevnog uvida u ovu dokumentaciju. Pošto nam je stručni tim VIA odredio da spisak možemo samo fotografisati digitalnim aparatom jer su dokumenta u lošem stanju da bi se mogla skenirati mi smo taj spisak fotografisali a za ostalu dokumentaciju listove umrlih sa podacima o uzroku smrti i knjige umrlih imamo namjeru obraditi u sljedećim posjetama arhivima u Slovačkoj, Mađarskoj, Austriji i Češkoj u toku ove godine kako bi uporednom analizom došli do što tačnijih podataka o stradalim Crnogorcima u Austrougarskim logorima od 1914-1918.'', kaže on.
CSP priprema knjigu dokumenata (monografiju) kako bi potomci stradalih Crnogoraca nakon nakon 100 godina od smrti prađedova saznali datum smrti, uzrok smrti i grobno mjesto gdje su sahranjeni.
Izvor i foto: Antena M
