Portal AnalitikaIzvor
Marija Mašo Miljić u tekstu "Mojkovačka bitka - crnogorska Troja" (montenegrina.net), piše:
"Postavljajući smisao odbrane Mojkovačkih vrata, nakon prolaska glavnine srpskih trupa koje su se povlačile prema Albaniji, u nauci preovladava mišljenje da tu bitku Crnogorci nijesu mogli izbjeći! Nju je nametnula austrougarska vojska koja je spremila opsežan konačni napad na sve crnogorske frontove (lovćenski, hercegovački, sandžački). Zato, završni čin ove jedinstvene operacije nije bitka samo za spas srpske vojske nego i za spas sopstvenog obraza u beznadežnom položaju u koji je crnogorsku vojsku stavila Vrhovna komanda koja joj je spremila opšti slom.Lovćenski front je namjerno oslabljen, bez potrebnih odbrambenih priprema. Na njemu je bilo raspoređeno oko 8.500 boraca, a na cijelom sandžackom frontu preko 30.000.
Mojkovački pravac je bio uporišna tačka na tom frontu. Zato se iz strategijskih razloga morala dati odsudna bitka. Na mojkovačka vrata nasrnule su austrougarske snage, tzv. grupa generala Rajnela, ukupne jačine oko 14.000 vojnika.
Dočekujući brojnijeg i nadmoćnijeg neprijatelja na mojkovačkim položajima, pod komandom serdara divizijara Janka Vukotića, proslavile su se Kolašinska brigada, bataljoni Uskočki i Drobnjački, dva regrutska bataljona, Prva sandžačka divizija, Bjelopoljska brigada i Vasojevićki odred. Završni čin Mojkovačke bitke odigrao se u božićne dane 6. i 7. januara 1916. godine. Kroz velika iskušenja, fanatično, skoro samoubilački, jurišali su Crnogorci na moćnog neprijatelja i pobijedili ga, uprkos velikim gubicima. Ali, pobjeda je bila uzaludna pošto je opšti poraz već ranije bio pripremljen. U opštoj konfuziji, očaju, beznađu, pošto su srpski oficiri ostavili Crnu Goru, Janko Vukotić je preuzeo komandu nad cijelom vojskom. Za četiri dana, koliko mu je preostalo bilo do sloma nije ništa mogao da učini da spasi svoju vojsku povlaćenjem prema Skadru. Kralj, kao hipnotisan i omađijan, činio je sve po planu srpskih oficira i odstupio sa predsjednikom vlade prema Italiji.
Zašto je tako postupio, (ne)istoričari ističu brojne razloge i vajkaju se „šta bi bilo da nije bilo" ili sipaju gorčinu i ijed na staroga kralja koji je nesumnjivo najodgovorniji za zlehudu sudbinu svoje države, vojske i naroda, ali ne i jedini. U vrtlogu stvaranja novoga poretka među velikim silama, bratskoj zavjeri i izdaji - nije umio da se snađe.
Nepobijeđena crnogorska vojska doživjela je najteži poraz u istoriji Crne Gore, narod je ostao i bez države, i bez kralja, i bez imena crnogorskog.
Tako se crnogorska vojska, posljednji put u istoriji, pod svojim imenom, odužila svima, a njoj niko. Sačuvala je obraz, ali ne i državu - a obraz je, kaže narod, iznad svega."
A Pavle Ljumović u tekstu "Boj na Mojkovcu" (montenegrina.net), piše: "A, general Hecendorf, prema sopstvenom priznanju nije očekivao da će sandžačka vojska na Mojkovcu pružiti takav otpor i onemogućiti njegova dejstva za odsijecanje makar jednog dijela srpske vojske, u povlačenju prema Albaniji. Mnogo kasnije on je rekao: “Borili smo se protiv junaka iz bajke...”.
Priredio: M. Ćosović
