Neka mjesta u njemu izazvala su polarizaciju hrvatskih i srpskih istoričara. Iz Dukljaninova djela saznajemo i o staroj podjeli Ilirika; u vrijeme kralja Svetopeleka Primorje (Marittima) podijeljeno je na dva dijela: od Dalme (Duvno) do Valdemina (Vinodol) - Croatia Alba, a od Dalme do Bambalone (vjerovatno Drač) - Croatia Rubea.
Naziv Crvena Hrvatska ima indirektnu potvrdu kod Konstantina Porfirogenita i ruskog ljetopisca Nestora koji pominju Bijelu Hrvatsku. Dukljaninov pomen Crvene i Bijele Hrvatske bio je osnova za svojatanje Crnogoraca od strane jednog dijela hrvatskih istoričara, kao i jedan od povoda za devalviranje Dukljanina kao izvora, od strane nekih srpskih istoričara.
Akademik Danilo Radojević decenijama je istraživao „Kraljevstvo Slovena Popa Dukljanina“. Nedavno je, u izdanju Fakulteta za crnogorski jezik i književnost, objavio kritičko izdanje tog drevnog spisa
POBJEDA: Ljetopis Popa Dukljanina je predmet viševjekovne pažnje istoriografa, književnih istoričara i filologa. Što Vas je motivisalo da priredite kritičko izdanje medivealnog spisa anonimnog autora?
RADOJEVIĆ: Od prvog izdanja, na italijanskom jeziku, Mavra Orbinija prošlo je 415 godina, iza čega su uslijedila još nekolika izdanja latinskog izvornika, a zatim i prijevodi, od sredine 19. vijeka. „Ljetopis“ je bio u centru pažnje hrvatskih naučnika, kojima možemo biti zahvalni za doprinos izučavanju ovoga spisa i za njegovu prisutnost u naučnim krugovima. Dio crnogorskih intelektualaca dockan je počeo da nauč- no promatra to posebno važno kulturno dobro. Nakon Drugog svjetskog rata, po ideološkoj matrici iz 19. vjeka, produženo je prisvajanje i falsifikovanje crnogorske prošlosti i kulturne baštine. Tadašnji partijski i upravni organi, nadmećući se u lažnom jugoslavenstvu, nijesu javno ispoljavali reagovanja što crnogorska nacija ostaje da lebdi na praznom imenu, bez odgovarajućih naučnih institucija koje bi se kritički bavile kulturno istorijskim nasljeđem. Asimilacioni proces gutao je nove generacije. U takvoj atmosferi pojavilo se prvo izdanje „Enciklopedije Jugoslavije“, u kojoj nije bilo odrednice „Crnogorci“. U Crnoj Gori vladala je šutnja o tako značajnoj činjenici. Moj kritički osvrt na poništavanje Crnogoraca u toj Enciklopediji nije prihvaćen da bude objavljen u „Pobjedi“ i „Stvaranju“. Objavio ga je, u februaru 1967. godine, u beogradskim „Književnim novinama“ tadašnji njihov urednik Tanasije Mladenović. Iste godine pojavio se, u izdanju titogradskog Grafičkog zavoda, „Ljetopis Popa Dukljanina“, sa predgovorom i komentarima Slavka Mijuškovića.
Obimni Mijuškovićev predgovor, u kome je on umanjio dokumentarnu vrijednost i podmladio Dukljaninovo djelo, po svome sadržaju i osnovnom opredjeljenju u cjelini odgovara onim srpskim autorima koji svojataju Ljetopis, zbog čega je i uvr- šćen u ediciju „Srpska književnost u 100 knjiga“. Ta je činjenica u Crnoj Gori jednako prešućivana kao i, na primjer, pojava višetomne „Istorije srpskog naroda“, u kojoj su crnogorska istorija i kultura tretirane kao dio „srpske“, pa je prisvojen i „Ljetopis“. Te, 1967. godine počeo sam izu- čavati Dukljaninov spis i literaturu o njemu, i napisao sam studiju „Neistorijska paradoksiranja Slavka Mijuškovića o Dukljaninu“ koja je objavljena u zagrebačkom časopisu „Kritika“, 1969. godine. Od tada nijesam propuštao da pratim sva dalja istraživanja u kojima samprepoznavao kritički odnos, ali i tendenciozne pristupe tome našem usamljenom medievalnom spisu.
Moje zanimanje za širinu naučnog interesa o „Ljetopisu“ rezultiralo je, pored drugih radova, izradom prve selektivne bibliografije koja je, pod naslovom „Prilog bibliografiji Kraljevstva Slavena“, objavljena u titogradskom „Stvaranju“, 1986. godine. Iste godine, što znači prije tri decenije, urednik redakcije Kulturno-umjetničkog programa Televizije Titograd, Novica Samardžić, pozvao me da o „Ljetopisu“ izradim scenario za TV emisiju iz serije „Crnogorska kulturna riznica“, pa je ona realizovana u re- žiji Veselina Ljumovića. Vjerovatno je mnogim gledaocima ta emisija donijela prva saznanja o ovom književno-istoriografskom spisu. Međutim, sve do danas „Ljetopis“ nije dobio zasluženo mjesto u crnogorskoj nauci, prosvjeti i kulturi. Ta je činjenica bila moj glavni motiv da napravim prvo kritič- ko izdanje.
POBJEDA: Brojni su primjeri otuđivanja Ljetopisa Popa Dukljanina iz crnogorskog književnog nasljeđa i određenja da je to „najstariji srpski i hrvatski istorijski spis...“ Kako komentarišete činjenicu da su tome skloni i neki crnogorski istraživači?
RADOJEVIĆ: Evropska istoriografija ističe primarni značaj postojanja srednjovjekovne državne tradicije za konstituisanje savremenih naroda. Crnogorci imaju tu tradiciju u dukljanskom periodu svoje istorije, a jedan od glavnih svjedoka je upravo Pop Dukljanin. U sredinama koje to nijesu imale, u nekim slučajevima javljaju se pokušaji grabljenja tu- đih tradicija. Za takav odnos potvrda je, na primjer, svojatanje povijesti Moravaca ili Ukrajinaca. U crnogorskim kao i u školama van Crne Gore, do prije nekog vremena učenicima je predavan falsifikat, da je Duklja „prva srpska država“.
Na taj način održavana je klima u kojoj je njegovana naslijeđena podanička svijest, pokorena ideologijom svetosavlja. Zato i danas u Crnoj Gori ima pojedinaca koji uporno negativno reagiraju na svaku javnu potvrdu crnogorskog identiteta koji sije- že u srednji vijek. Ova svijest ima svoju genezu i od antinaučnog stava Vuka Karadžića koji je zapisao u listu „Vidovdan“, 1861. godine. Govoreći o identitetu Hrvata i Srba on veli da se ova dva naroda razlikuju samo po dijalekatskim osobinama. Ali, ako „hrvatski rodoljupci“ ne pristaju na diobu između srpskog i hrvatskog naroda po tijem osobinama, on predlaže da se podijele „po zakonu ili vjeri“: „...ko je god zakona grčkoga ili istočnoga, onaj se, makar gdje stanovao, neće odreći srpskoga imena, a od onijeh koji su zakona rimskoga, neka kaže da je Hrvat“.
Crnogorski autori koji odbačaju „Ljetopis Popa Dukljanina“ iz crnogorskog kulturnog nasljeđa, to čine ne na osnovu naučnog promišljanja, već iz ideoloških razloga jer je pomenuti spis istinski temelj crnogorskog identiteta. Nekima od tih negatora vjerovatno smeta i podatak iz Ljetopisa, koji potvrđuju bizantijski izvori, da je Carigrad potplatio Rašane da udare s leđa na Dukljane u čuvenoj Barskoj bitki, 1042. godine. (Pobjeda)
