Piše: Lav LAJOVIĆ
Svakako, većina istoričara, sa pravom, u prvi plan ističu značaj Savinog Zakonopravila za srednjovjekovnu Rašku, ali i za Bugarsku i Rusiju, naročito zbog njegove teroije simfonije koju je doslijedno pretočio u zakone. Naime, za razliku od bugarske i ruske crkve, u svoj Nomokanon Sava nije uključio niti jedan rad iz kanonskih vizantijskih izvora koji su u to vrijeme priznavali ili favorizovali unitarnu vizantijsku ideologiju cezaropapizma odnosno teoriju istočnog papizma. Time je Sava odlučno stao na teren diarhičke teorije simfonije između države i crkve. Međutim, ta ista većina istoričara (iz jasnih političkih razloga) u zasjenak baca sve one djelove Krmčije , koji prećutno ili eksplicitno priznaju prvenstvo rimskih papa na našim prostorima.
Naime, u zborniku crkvenih zakona, koje je Sava duži niz godina priređivao, mnogo prije njegovog proglašenja za episkopa, u manastiru Hilandar (1219. godine), navodi sljedeće: „Da Sv. Apostolskoj stolici rimskoj pripada pravo nadzora u svim zemljama i gradovima nekadašnjeg Ilirika“.
I u Hilandarskom tipiku, Sava je ostao dosljedan. U tome su ga slijedili i vladari iz dinastije Nemanjića, svi prije cara Dušana. Naročito njegov brat Stefan Prvovjenčani koji je i dobio krunu od rimskog pape. Za takav stav Nemanjića ima više razloga, ali to bi bila posebna tema...
Sergie Troicki, jedan od protagonista svetosavske ideologije, u svojoj studiji o Krmčiji ipak korektno prepoznaje niz strogih intervencija Save prilikom preuzimanja nekih poznatih kanonskih dijela, gdje on konskeventno izbacuje u nizu čllanova sve one odredbe koje bi išle u korist istočnog papizma...Ali ono što, takođe, možemo vidjeti da sa druge strane, autor, kada preuzima recimo osnovni tekst Aristinovog sinopsisa ili poslanicu episkopa Petra Antiohijskog i Lava Bugarskog protiv Latina, u kojem je pisalo da prvenstvo nikad nije pripadalo rimskom papi... Upravo taj dio Sava izostavlja, a u Krmčiju unosi ostatak ovih kanonskih djela.Takođe, u kanonskom dijelu su navedeni kanoni Vaseljenskog sabora (II,3; IV, 28;VI,36) koji expessis verbis dodjeluju carigradskom patrijarhu ne prvo, nego drugo mjesto, poslije rimskog pape, kao i niz odredaba Kartagenskog sabora koje su na istom fonu...
Tako, ne samo po onom sto piše nego i po onom sto preskače, jasno je da Sava nije osporavao prvenstvo rimskim biskupima, naročito nije to prvenstvo davao Carigradu, iako je poznato je je to period nakon šizme 1054. godine.
Interesantno je da je prva Krmčija, prema nekim autorima, sadržavala i jednu molitvu o prvenstvu apostola Petra kako ga je shvatao Sava. Neki ruski teolozi su zaključili da se to protivi učenju Istočne crkve, po kojoj se Isusove riječi (upućene apostolu Petru) odnose na Petrovu vjeru, a nipošto na njega kao osobu.
I šta je bilo sa tom molitvom Svetog Save? U izdanju Krmčije objavljenom 1305. godine list sa molitvom je izostavljen!? Katolički teolozi pišu da je to učinjeno po nagovoru iz Moskve, „trećeg Rima“.
Izbalansiran stav Save Nemanjića: U svakom slučaju, istina ili ne, jedno je sigurno da Sava ipak imao daleko izbalansiraniji stav prema Rimu, u odnosu na mnoge današnje ostrašćene protagoniste navodnog “svetosavlja”, koji koriste podjele u hrišćanstvu na najbjedniji način i Hristovu vjeru kao najdelikatnije ljudsko osjećanje i zloupotrebljavaju zarad nekih dnevno političkih ili vlastohlepnih interesa..
Nema u Krmčiji ono što bi voljeli neki savremeni promoteri svetosavske ksenofobične antizapadne ideologije, koji mnogi poznavaoci i naučnici sa pravom definišu ne kao vjeru već kao “sofisticiranu intelektualnu konstrukciju“ koja ima obilježja sakralizacije nacije i nacionalizacije religije, koja postavlja pravoslavlje u središte srpskog nacionalizma, zatvarajući tako prolaz nesrbima i nepravoslavnima (naročito Zapadu) u srpsku političku sferu. Ali ima i ozbiljnih srpskih autora (nažalost i dalje mali broj) koji izbjegavaju riječ svetosavlje za opisivanje ove ideologije, zato što realno ona „nema neposrednu vezu sa imenom i djelom Save Nemanjića”, pa kako vidimo ni sa njegovim najznačajnom državno-crkvenom konstitucijom.
Svetog Savu poštuju u Katoličkoj crkvi: Svetog Savu, treba reći za neupućene, cijene i poštuju u Katoličkoj crkvi, naročito Česi i Slovaci, pa i u nekim crkvma u balkanskim zemljama. Kako je to moguće? Zato što nije Sava = Svetosavlje. Po mom mišljenju, Sava je, za razliku od nekih danas svetosavskih crkvenih velikodostojnika, znao da realno sagleda svoj savremeni društveno politički ambijent i da kao sveštenik mudro implementira jevandjelje u tadašnjem društvenom kontekstu, kao što su to uspjeli Sv. Ćirilo I Metodije i njihovi učenici. Znao je Sava, a te principe mogu se prepoznati i u našem Barskom Ljetopisu iz polovine 12. vijeka, nešto što očigledno ne znaju ili neće da znaju svetosavski vjerski nacionalisti, da su ove naše zemlje vazda bile na međama izmedju Istoka i Zapada. Neko ko u duhovnom, pa i ideološkom smislu, hoće da gradi crkvu i državu i da ispravno vodi narod u integracionim i reformskim procesima, slikovito kao što kapetan krmari brodom (po čemu je i Savino zakonopravilo dobilo ime od ruskih redaktora - Krmčija), treba da uzme najbolje od oba svijeta, da zna taj balkanski paradoks da smo mi Zapad Istoku, a Istok Zapadu. Jer nekim proviđenjem, upravo ovdje, međe staviše Istok i Zapad, preko naših dvorišta i kuća. Zato nema vođe i nema pastira dobrog za nas, koji zna da cijeni i Istok i Zapad, a ne da ih negira ili odbacuje.. .Da treba da drži dovoljno blizu oba svijeta iz poštovanja, a opet dovoljno daleko da bi ostao svoj i unikatan.. Da bude Zapad Istoku, kad god je to mudro i bezbjedno, a Istok Zapadu kad god je to korisno i dobro...
U protivnom, to više neće biti Krmčija hrišćanske vjere koja miri spaja, već najobičnija nacionalistička ideologija koja dijeli crkvu, državu krčmi, a ljude etiketira i prebrojava, sve dok ne bukne neki novi rat, rat Istoka i Zapada...
