Piše: Miroslav ĆOSOVIĆ
Poslije brojnih migracija stanovništva koje je živjelo u srednjovjekovnoj Srbiji, od 18. vijeka srpska nacija gotovo da više nije imala nikakvo drugo vidno identitetsko obilježje, sem što su ljudi koji su je sačinjavali pripadali crkvi koju je osnovao sv. Sava. Sadašnja srpska nacija je konglomerat raznih etničkih grupa među kojima postoje velike kulturne razlike.
Srbin i pravoslavac do 20. vijeka bili su sinonimi: Postoji mnogo istorijskih izvora koji dokazuju da su na zapadnom Balkanu vjekovima riječi pravoslavac i Srbin bili sinonimi. Ako biste u 18. ili 19. vijeku u Crnoj Gori izgovorili riječ Srbin pod tim pojmom se podrazumijevalo – pravoslavac. Evo, sada, samo par izvora:
U knjizi „Istorija srpskog naroda” (Druga knjiga, Doba borbi za očuvanje i obnovu države (1371 – 1537), Beograd, 1994), koju je potpisalo 12 srpskih naučnika, citiraju se riječi kralja Dušana, već 1333. godine srpski = pravoslavni: „Stefan Dušan je 1333. prodao Dubrovčanima prava na Ston i Pelješac, koje su još tanke niti vezivale za Srbiju. Dubrovčani su se obezbedili tražeći uskoro i potvrdu bosanskog bana. Sam Stefan Dušan je potvrdio ustupanje Pelješca i Stona u maju 1334. i tom prilikom u povelju koju je izdao Dubrovčanima uneo posebnu odredbu ‘da prebiva pop srbski i da poje u crkvah koje su u Stonu i Ratu’.”
Povodom ove odredbe kralja Dušana, Stojan Novaković je komentarisao: „U jednom pismu Dušanovom od 1333. dolazi rečenica, u kojoj srpski već znači pravoslavni...“ (Stojan Novaković, Iz srpske istorije, Nekolika teža pitanja srpske istorije, knjiga 63, Novi Sad, 1972, str. 74).
Akademik SANU Sima Ćirković kaže:
"U srpskom primeru imamo tu nesvakidašnje obojenu crkvenu tradiciju... To su čak savremenici uočavali. Ja sam u ovoj svojoj knjizi posljednoj citirao mišljenje Jaše Ignjatovića još šezdesetih godina 19. veka, koji kaže da Srbin čim izgubi svoj (vero)zakonski karakter on je prestao da bude Srbin" (Klip:www.youtube.com/watch?v=vRwbDMBX3Sw)
"Nesvakidašnja" pojava je da je jedan narod = jedna crkva, kao u slučaju Srba. Ako bi u 19. vijeku Srbin izašao iz Srpske crkve - on bi “prestao da bude Srbin”, ali ne zato što se rasrbio u nacionalnom smislu, nego zato što je srbin bio konfesionalni pojam.
Od I početka srpskog ustanka počelo posrbljavanje zapadnog Balkana: Srpska elita je početkom Prvog srpskog ustanka (1804) odlučila da sve ljude na zapadnom Balkanu proglasi za Srbe i u prvoj polovini 19. vijeka otpočeta je propagandna akcija sa ciljem da se to ostvari. Posvuda na zapadnom Balkanu: u Crnoj Gori, Hercegovini, Bosni, Dalmaciji, Hrvatskoj... oslanjalo se prije svega na svještenstvo, ali ne samo na pravoslavno svještenstvo. U Bosni, Dalmaciji i Hrvatskoj uvođenje novog nacionalnog imena među pravoslavcima išlo je dobro, obični pravoslavci se nijesu mogli oduprijeti propagandnoj akciji koja je pokrenuta iz Beograda. Evo kako se to radilo u Sarajevu i okolini, piše Vladislav Skarić (1869-1943), deklarisani srpski nacionalista i akademik SKA (današnja SANU): “Već od 1846. započela je propaganda u Bosni, isprva prosvjetna, a poslije i revolucionarna. Te godine je Ilija Garašanin, ministar unutarnjih djela kneževine Srbije, pridobio Ristu Bogdanovića, trgovca iz Sarajeva, koji je prešao u Slavonski Brod, pa tu otvorio kafanu i bavio se pomalo i špediterskim poslovima za bosanske trgovce. Ko je god išao iz Sarajeva ili u Sarajevo svraćao je Bogdanoviću. Poslije njegove smrti nastavio je taj posao sin mu Stevo, koji je 1860-1878. Učinio mnogo usluga vladi u Beogradu u poslovima propgande i revolucionisanja Bosne. U Sarajevu je poslije 1863. osnovano među sarajevskim Srbima društvo koje je uzelo sebi za zadatak da iskorjenjuje podrugljivo ime Vlah, a da uvodi ime Srbin. . . Društveni članovi su izlazili na sarajevske carine, pa dočekivali seljake, kojima su govorili da oni ne treba da se zovu rišćani, nego Srbi.“ (Vladislav Skarić, Izabrana djela, knjiga I, Sarajevo i njegova okolina od najstarijih vremena do Austrougarske okupacije, Sarajevo, 1985, strane 246 i 247)
Eto tako se u 19. vijeku u Bosni uvodilo srpsko „narodno“ ime, a u Crnu Goru je u još u jesen 1827. nepozvan pristigao Sima Sarajlija i počeo da širi srpsku nacionalnu misao.
Beograd je u 19. vijeku pokušao da posrbi i rimokatolike zapadnog Balkana, na tome se dugo radilo radilo, sa određenim uspjehom, tek u 20. vijeku je taj projekat propao. Zahvaljujući istoj vrsti propagande koja je plasirana i pravoslavcima van Srbije, propagande zasnovane na mitomaniji, bajkama, poluistinama... neki rimokatolici u Dubrovniku (i okolini) i Boki Kotorskoj, počeli su sredinom 19. vijeka da se izjašnjavaju kao Srbi.
Dubrovčani: Dubrovčani su sve do 17. vijeka sebe smatrali zasebnom narodnom grupom i sigurno su smatrali da su starośedioci na Balkanu, da nijesu Sloveni. Vrlo je zanimljiv jedan dopis Dubrovčana iz 1446. vlastima grada Barselone koje su htjele Dubrovčane tretirati kao Talijane, htjele su im naplaćivati takozvanu talijansku carinu. Dubrovčani su odbačili tvrdnju da su Talijani, ovako su odgovorili: „O tome smo se mnogo začudili i čudimo se iz više razloga. I prvo, jer vjerujemo, da je ne samo vama već i narodima cijeloga svijeta poznato i bjelodano, kako Dubrovčani nijesu Talijani, niti su Italiji podložni, nego su, koliko po svome jeziku, toliko i po razlogu položaja Dalmatinci i podložni pokrajini Dalmaciji.“ (Vinko Foretić, Godina 1358. u povijesti Dubrovnika, JAZU, Starine, knjiga 50, Zagreb, 1960. god, str. 258)
Iako će danas većina pomisliti da je ovo netačno samoodređivanje, u stvari su Dubrovčani bili u pravu. Sebe su htjeli da predstave kao starośedioce, a najveće pleme na obalama Jadrana u antičkim vremenima bili su Dalmati. Iz tame antičkih vremena Dalmati i druga plemena u zaleđu jadranske obale izašla su sa narodnim imenom Vlasi. U 13. vijeku, u jednoj povelji Stefana Prvovenčanog, riječ Raguseus (Dubrovčanin) iz latinskog teksta se na slovenski prevodi kao – Vlah, možete pročitati na linku:
Momčilo Spremić, u knjizi "Đurađ Branković i njegovo doba" (CLIO, Beograd, 1999), na strani 776, piše:
„Inače, Dubrovnik i Srbija iako susedi, bili su politički odvojeni i prilično raznoliki. Smatrajući se Romanima, Dubrovčani su se i dalje suprostavljali Slovenima u zaleđu, iako su se mnoge porodice doselile iz slovenske unutrašnjosti. U mikrosvetu srednjeg veka kao i podanici drugih gradova-država, Dubrovčani su se smatrali posebnim. Hroničar Jakov Lukarević, koji je živeo krajem XVI i početkom XVII veka, navodi kako je despot Đurađ, posle obnove države 1444., dao prava u Smederevu ‘naciji Dubrovačkoj’. Oni su se zaista smatrali nacijom Dubrovačkom.”
Na samom početku 17. vijeka Mavro Orbini je objavio"Kraljevstvo Slovena", knjigu koja je imala ogroman uticaj na sve obrazovane ljude na zapadnom Balkanu, tako i na Dubrovčane. Od Orbinijeve knjige i Dubrovčani počinju da pričaju slovensku nacionalnu priču.
Prvi Srbin katolik u istoriji bio je Medo Pucić: Srpsku nacionalnu ideologiju u Boki Kotorskoj i Dubrovniku posijao je niko drugi nego Vuk Karadžić. On je neprestano u Dubrovniku boravio 5 mjeseci, od početka decembra 1834. do kraja aprila 1835. godine, kada je otišao za Boku Kotorsku i Cetinje.
Poslije Vukovog boravka u Dubrovniku "rodili" su se Srbi katolici, prvi put u istoriji je jedan katolik prihvatio srpsko nacionalno ime, a to je bio Medo Pucić. Prof dr Vladislav Sotirović sa univerziteta u Viljnusu, piše: "Ista ta 1841. g. je bila presudna godina u ideološkoj evoluciji rimo-katoličkog Srbina iz Dubrovnika i Garašaninovog tajnog agenta Mede Pucića koji je tada kao student prava u Padovi upoznao Jana Kolara koji se trenutno nalazio u Veneciji. Tada je ovaj slovački filolog upoznao Dubrovčanina Pucića sa svojom i Šafarikovom teorijom o južnoslovenskim dijalektima i nacionalnoj pripadnosti. Pucić, koji je već bio upoznat sa rudimentalnim oblicima te teorije preko učenja Vuka Stefanovića Karadžića, nakon susreta sa Kolarom 1841. g. je postao ubeđeni pristalica nacionalnog određenja Južnih Slovena na osnovu pripadnosti jednoj od nekoliko dijalektoloških grupa kojim su govorili Južni Sloveni. Tako je Pucić te 1841. g. prvi put nedvosmisleno rekao da postoje „Srbi-katolici“ u Dubrovniku pod kojima je podrazumevao one rimo-katoličke stanovnike grada koji su govorili štokavskim dijalektom. Pucić je svoje ubeđenje o nacionalnoj determinaciji putem jezika ubrzo izneo u nekoliko članaka štampanih u tršćanskom magazinu Favilla u godinama 1842.-1844. Tako je u jednom svom članku iz 1843. g., polazeći od Šafarikove teze publikovane 1842. g., Pucić tvrdio da ima samo 801.000 Hrvata, tj. onih Južnih Slovena koji su živeli isključivo u „kajkavskoj“ Hrvatskoj [Stulli 1956, 39-40, 48]." (Vladislav Sotirović: "Vuk, Hrvati i Dubrovnik", novinar.de)
Književni kritičar Jovan Skerlić 1906. je objavio tekst pod naslovom "Srbi svi i svuda" aludirajući na istoimeni velikosrpski pamfletić Vuka Karadžića. U ovom radu Skerlić je opisao srpski nacionalizam 19. vijeka. Iz jednog pisma koje nam predstavlja Skerlić saznajemo kako je Vuk Karadžić posrbljavao dubrovačke katolike: "Naum Malin piše 23. marta 1839. iz Beča Stanku Vrazu: 'G. dr Vuk samo za svoju granu Ilirah žive i kao od tuda rođene gleda, on jeste Serb i njegova najveća želja jest sve Ilire poserbiti, koje smo se ovdi osvedočili, gde jest jednoga Dubrovčanina na taj krivi put hotio navesti'."
(Jovan Skerlić, Studije, Matica srpska i SKZ, Novi Sad - Beograd, 1971, strane 31 i 62)
Koji je to Dubrovčanin bio, ne zna se i pitanje je da li će se ikada saznati, ali, već dvije godine poslije ovog Malinovog pisma Dubrovčanin Medo Pucić je prvi svijetu objavio da postoje Srbi katolici!
Vrlo obrazovani srpski nacionalista Lazo M. Kostić je u Torontu 1963. objavio knjigu "Katolički Srbi". Vojislav Šešelj je svoju srpsku nacionalnu ideologiju utemeljio na djelu/knjigama ovog Kostića iz Grblja (čiji su preci, uzgred budi rečeno, porijeklom iz Stare Crne Gore). Već na strani 9 Kostić kaže: „Tek od druge polovine XIX veka počinju da se pojavljuju i Srbi koji nisu pravoslavni: i Srbi katolici i Srbi muslimani.”
Dakle, prvi Srbi katolici i Srbi muslimani su počeli da se "prave" propagandnim radom koji je pokrenut iz Beograda. Lazo Kostić u istoj knjizi još piše: „Pojava srpske svesti kod ovih Primoraca nije značila neku vrstu promene nacionalne pripadnosti: oni su došli do zaključka da su oduvek bili Srbi i oni i njihovi preci, mada je ta svest bila često učmala, nacionalna iskra samo latentna... Oni nisu do tada imali neku drugu narodnosnu svest, u najboljem slučaju nisu znali šta su.”(strana 13).
Tačno je da katolici sa primorja nijesu imali neku širu narodnu svijest, ali nijesu oni sami došli do zaključka da su Srbi, nego su isto kao i pravoslavci sa primorja n a g o v a r a n i da budu Srbi. Imamo perfektan istorijski izvor koji to potvrđuje. Vuk Karadžić je u Boki Kotorskoj poslije boravka 1834/5 imao dva glavna srpska "proizvoda" - Vuka Vrčevića i popa Vuka Popovića Rišnjanina, dvojicu vjernih saradnika i širitelja srpstva. Vuk Popović Rišnjanin u jednom pismu Karadžiću 1849. opisuje odjeke u Boki na Vukov pamflet "Srbi svi i svuda". Vuk Rišnjaninje već 15 godina (od 1834. godine kad je Karadžić pristigao u Boku) ubjeđivao nekog katoličkog Bokelja da su svi u Boki Srblji, ovako piše Karadžiću:
„Jedan najpametniji Bokelj, latinin, koji mi se vazda protivio da nijesmo mi Srblji, nego Iliri i Slovinci a Srblji ili Servi da su oni što su u Srbiji, odgovorio mi je tek onomadne, pošto je u ‘Kovčežiću’ istoriju o Srbima pročitao, da imam pravo i da vi mnogo svijesno rasuđujete ...” (Vuk Popović Rišnjanin, Pisma Vuku Karadžiću, CID, Podgorica, 1999, strana 87)
Ovo je perfektan dokaz da je srpska svijest stvarana propagandnim radom a ne kako Lazo Kostić piše - da su katolici u primorju sami "...došli do zaključka da su oduvek bili Srbi i oni i njihovi preci". Na identičan način su i pravoslavci u Boki i Crnoj Gori ubjeđivani da su Srbi, samo što je to kod pravoslavca išlo mnogo lakše jer su se rabote oko posrbljavanja prifatili pravoslavni popovi, što rade i dan danas, pravljenje Srba im je najvažnija djelatnost.
Svetozar Borak je napisao knjigu "Srbi katolici" (Novi Sad, 1998). On takođe ne zna ni za jednog Srbina katolika prije Meda Pucića. Ovako piše, u uvijenoj formi ("osobito poslije 1848"):"Prvi tip Srba bio je brojan naročito u Dubrovniku, Boki Kotorskoj i svoj Dalmaciji, osobito poslije 1848. pa sve do Prvog svjetskog rata..." (strana 6).
Jeremija Mitrović u knjizi "Srpstvo Dubrovnika" (rastko.rs) piše:
"Obično se tvrdi kako je Matija Ban sa Medom Pucićem u burnim godinama 1848/9. dubrovačko Slovinstvo preimenovao u Srpstvo"
Jeremija poslije daje neko svoje mišljenje, ali je pokazao opšti naučni sud o tome kad se u Dubrovniku rodilo srpstvo. Dva prva Srbina katolika u istoriji - Medo Pucić i Matija Ban, bili su agenti srpskog političara i državnika Ilije Garašanina. Jeremija Mitrović u istoj knjizi piše za Matiju Bana: "Ovaj prikaz zbivanja u Dubrovniku 1848/9. obuhvata delatnost Matije Bana kao izaslanika Ilije Garašanina."
Prema tome, srpski istoričari kao što su Šešeljev duhovni otac Lazo Kostić, te Jeremija Mitrović, Vladislav Sotirović... tvrde da su se prvi Srbi katolici pojavili sredinom 19. vijeka, i tu nema ništa da se doda, to je istina, naučna istina.
Teško je izvodljivo biti Srbin katolik: "Srbi" katolici su slatki san SANU i srpske intelektulne elite koja bi voljela da Srbi liče na pravu naciju, da ih ima od sve tri vjere - i pravoslavaca i muslimana i katolika. Nacionalisti iz SANU perfektno znaju da je, kako Sima Ćirković kaže - "nesvakidašnje" da je jedna nacija 99,9% potekla iz jedne konfesije, te da je jedini razlog zašto je neko Srbin - to što mu je neko tokom istorije ušao u Srpsku crkvu.
Danas, na cijeloj planeti možda postoji desetak "Srba" katolika. Nije lako moguće biti Srbin katolik. Zamislimo katolika koji je prisiljen da poštuje kult Nemanjića, a svi su Nemanjići - sveci. Tako bi taj Srbin katolik morao da dobro izuči sve o sv. kralju Milutinu, o sv. kralju Prvovenčanom, o Stefanu Dečanskom... Morao bi da poštuje Kosovski kult i sv. Lazara Hrebeljanovića. Zamislimo katolika koji mora da poštuje i sv. Stefana Lazarevića (Lazarevog sina) koji se svom žestinom borio protiv katoličkih vitezova kao turski vazal u bitki kod Nikopolja 1396. godine, đe su katolički vitezovi doživjeli strašan poraz. Zamislimo katolika koji slavi Nikolaja Velimirovića?! Zamislimo "Srbina" katolika koji sa Srbima ide na Bogojavljanje kad se bača krst u vodu?!!
Što će tome katoliku na sve to reći njegova katolička crkva, koja skoro nijednog srpskog sveca ne priznaje?
Prema tome, Srbin katolik može da postoji, ali samo izvjesno vrijeme, dok ne postane ono što je jedna jedina sadržina srpskog imena - pravoslavac. Ako je moguće biti Srbin katolik onda je moguće biti i Jevrej hrišćanin, ili npr. musliman pravoslavac.
Moguće je biti Crnogorac katolik i ima ih mnogo više nego Srba katolika: Pošto Crnogorci nemanju nikakve obaveze premaNemanjićima i prema srpskim svecima, moguće je biti Crnogorac katolik i ima ih, mnogo više nego Srba katolika. Preci Crnogoraca nijesu učestvovali u Kosovskoj bitki 1389, pa i po tom osnovu jedan katolik može da se izjašnjava kao Crnogorac, Crnogorci katolici nemaju nikakve obaveze da svojataju Nemanjiće i Hrebeljanoviće. Katolici iz Boke su većinom porijeklom iz stare Crne Gore i Hercegovine odakle su se njihovi preci doseljavali u Boku, što se kaže - od pamtivijeka. Crnogorci katolici su iz potpuno istog korijena kao i Crnogorci pravoslavci i Crnogorci muslimani, naši preci su skupa živjeli u Duklji/Zeti.
Gligor Stanojević o Srbima katolicima: I da pokažem, što je jedan vrlo poznati srpski istoričar crnogorskog porijekla, koji je vršio istraživanja u mnogim arhivima, na ovu temu pisao. Gligor Stanojević u Istorijskom časopisu za 1984. godinu, u tekstu "Odgovor Rajku Veselinoviću" piše o Bunjevcima, rimokatoličkoj etničkoj grupi iz Vojvodine. Tekst je polemika sa istoričarem Rajkom Veselinovićem. Ovako Gligor izlaže:
"Mnogo opasnije je Veselinovićevo pisanje o Bunjevcima. Po pravilu, prvo mene optuži da sam friziranjem dokumenata dobio Srbi i Bunjevci "odnosno Srbi i Hrvati". Ako su ti "Srbi" katolici Duje i Jure, onda su oni za mene Hrvati, a ne Srbi. Veselinović tvrdi da krajem XVII vijeka ima Srba katolika. Takvu besmislicu u životu nijesam pročitao". (strana 281)
Gligor Stanojević prije 32 godine piše da Veselinović širi opasne besmislice. Pa zar je besmislica (laž) koju širi bivši preśednik Srbije Tadić, opasna? Zar laž danas nekoga još može naljutiti ili isfrustrirati?
