Major Rozenberg, koji se nalazio u pratnji kneza Dolgorukog, zapisao je u svom dnevniku pod datumom 7. avgust 1769. ono što je čuo od samog Šćepan Malog – da je otišao od kuće još u djetinjstvu, kao i da se „skitao se po mnogim zemljama i na posletku javio u Crnoj Gori”
“Otišav od kuće još maloljetan, skitao se po mnogim zemljama i na poslijetku se javio u Crnoj Gori.”
Ovu rečenicu je o Šćepanu Malom zapisao ruski major Rozenberg u svom dnevniku, pod datumom 7. avgust 1769. godine. Rozenberg se tada nalazio u pratnji kneza Jurija Dolgorukog tokom njegovog boravka u Crnoj Gori od 31. jula do 14. oktobra 1769. godine. Riječ je o dragocjenom podatku koji je čuo od samog Šćepana Malog nakon što je taj “samozvanac” utamničen u Cetinjskom manastiru. Na ovaj biografski detalj nije obratio pažnju ni jedan od istoričara koji su tvrdili da su Jovan Balević i Šćepan Mali ista ličnost - ni Rastislav Petrović, ni Dušan Martinović, ni Radoslav Rotković. Čitalac bi trebalo da tu okolnost stalno drži na umu prilikom čitanja knjige, jer se u potpunosti poklapa sa onim što se u djetinjstvu dogodilo Jovanu Baleviću.
RECENCIJA PROF. DR RADOVANA VUKADINOVIĆA : „Ne događa se često da se čovjek u zrelim godinama, koji nije bio stručnjak za tu oblast, opredijeli za neku temu koja ga toliko zaokupi, određujući njegov smjer znanstvenog istraživanja. To je upravo slučaj s piscem ove knjige; Bogdanom Sekulićem, koji je povezao svoj interes za povijest sa željom za stjecanjem novih znanja koja su ga vodila prema fascinantnoj i, još uvijek, do kraja nerazjašnjenoj povijesnoj osobi Šćepana Malog.
Nedostatak prethodnog povijesnog znanja Sekulić je nadoknadio upornošću, dubokim i svestranim interesom i marljivošću, te je izradio rad koji će svakako nadopuniti dosadašnja saznanja o toj značajnoj osobi.
Da li je Šćepan Mali bio lažni car, ruski obavještajac, doktor filozofije, reformator crnogorske zatvorene sredine, nepomirljiv protivnik svih onih koji su radili protiv crnogorskih interesa, sve to s raznih uglova propituje Sekulić nastojeći dati što širu i što objektivniju sliku Šćepana Malog. On s pravom nastoji što preciznije utvrditi identitet Šćepana Malog, uvjeren da se upravo u tome može vidjeti i slijed njegovih daljnih aktivnosti kao i domet svega onoga što je učinio za tadašnju Crnu Goru.“
Vraćanje duga Šćepanu Malom: „Uključujući se u rasprave, koje su dosada objavljene, Sekulić putem grafoskopske analize želi pokazati da je Šćepan Mali zapravo Jovan Balević, i da se preko životnog puta Balevića može zapravo pratiti Šćepanov dolazak u Crnu Goru i sve ono što je on tamo ostvario. A u ostvarenju Šćepanovih ideja autor knjige, koji je inače snažno zaokupljen tom osobom, vidi put koji je Crnu Goru vodio iz njezine zatvorenosti i plemenske razjedinjenosti u novu fazu u kojoj će se ona početi približavati ostalim europskim narodima.
Sigurno je da će ova knjiga u crnogorskoj sredini izazvazi interes, da će ona biti predmet propitkivanja, pohvala i kritika. Ali, za autora koji je uložio tako velik trud i koji je ovu knjigu radio kao svojevrsni izraz vraćanja duga prema, po njegovom mišljenju, nedovoljno shvaćenom i cijenjenom Šćepanu Malom, to autora može samo veseliti jer će to biti znak da njegov rad nije bio uzaludan i da je ponovno na neki način vratio Šćepana Malog u Crnu Goru.
Prof. dr Radovan Vukadinović, Zagreb, 28. 10. 2015.
RECENZIJA PROF. DR RADOSLAVA SVIČEVIĆA : “Pored nesumnjivog doprinosa osvetljavanju jednog perioda državnosti Crne Gore, knjiga Bogdana Sekulića predstavlja zanimljivu psihobiografiju jedne osobe, za koju je pouzdano utvrđeno da je po rođenju dobila ime Balević Stefan Jovan, da je pod tim imenom, pre više od 250 godina stekla visoko akademsko obrazovanje i bogato životno iskustvo u širokom evropskom prostoru i u nizu životnih situacija, i koja je svoj život završila kao Šćepan Mali.
Pored utvrđivanja identiteta Šćepana Malog, otvorilo se i pitanje ličnosti te osobe. O tome postoji dosta informacija od savremenika tog vremena, koji su Šćepana Malog opisivali kao otmenog, odmerenog, dobro vaspitanog, negovanog i mudrog čoveka, principijelnog, strogog i pravičnog, koji je govorio više jezika i dobro kontrolisao svoje ponašanje.
Međutim, ove osobine ličnosti Šćepana Malog trebalo je dovesti u vezu sa nečim. Da li su to maniri dvorskog vaspitanja, visoko prefinjenog prevaranta i pustolova ili visoko obrazovane osobe sa nekim uzvišenim ciljem koji određuje njeno ponašanje i objašnjava motiv dolaska u Crnu Goru?
Pouzdan odgovor na ovo pitanje mogao se naći u psihološkom pravilu da uspomene, pogotovo traumatične i nastale u ranom detinjstvu određuju karakter, motive i vrednosne sisteme osoba. Ali, i u doktorskoj disertaciji koja se odnosila na propagandu.”
Etnopsihološka komponenta: “Baveći se psihološkim profilom Šćepana Malog, Bogdan Sekulić je pored uvažavanja psihodinamskog pristupa u formiranju ličnosti, ukazao i na značaj etnopsihološke komponente, kojom se objašnjava ličnost i ponašanje Šćepana Malog. Naime, sve ono što su savremenici opisivali da je primetno u ponašanju Šćepana Malog, bilo je odraz etnopsiholoških osobina crnogorskog etnosa, iz vremena u kome se on kao Jovan Balević rodio, i vremena kada se ponovo među iste ljude vratio kao Šćepan Mali. Stoičko podnošenje teškoća, solidarnost koja je naročito bila izražena u teškim prilikama, toplina osećanja i srdačnosti, lično dostojanstvo, poštovanje predaka, energičnost i impulsivnost, bistar duh, govornička veština, krasila je, i danas krasi crnogorski etnos, a sve je to bila i osobina ličnosti Šćepana Malog.
Ličnost Šćepana Malog i njegovo ponašanje predstavljali su neposrednu primenu dobrog poznavaoca propagandne aktivnosti, jer je to i bila oblast njegovog doktorata u kojem je iskazao širinu poznavanja filosofske misli od antičkih do savremenih vremena, pokazao i pragmatičnost svoje doktorske disertacije.”
Poznavalac crnogorskog mentaliteta: “Bogdan Sekulić je jasno ukazao da je ponašanje Šćepana Malog, kako je u istorijskim dokumentima opisano, doslovno sprovođenje principa propagande, kao specifične socijalno-psihološke oblasti koja podrazumeva uticaj na mišljenje i stavove ljudi, a time i na njihove akcije u željenom pravcu. Šćepan Mali je implementirao model društvenog ponašanja koji je kao Jovan Balević nagovestio u doktorskoj disertaciji, ali koji je uklopio u stanje i mentalitet sredine u koju je došao. On je znao da se propaganda ne vrši bez prethodne analize primaoca, njihovih interesa, težnji i uverenja, i uzimanja u obzir čitave životne situacije u kojoj se nalaze pojedinci, grupe i slojevi, pri čemu je sugestibilnost primaoca važna osobina u okvirima principa na kojima se sprovodi propaganda.
Takođe, u propagandi se sprovodi autoritet i popularnost ličnosti, i pretežno se zasniva na iracionalnim elementima ljudske prirode i na glasinama. Dobra potvrda za ovo ilustruje se činjenicom da je četvorici braće, u strogom poverenju rekao, i obavezao ih na čuvanje tajne, da je on ruski car. Kao dobar poznavalac ljudske prirode, on je znao da se na taj način oblikuje željena glasina.
I na kraju, knjiga Bogdana Sekulića “Identitet Šćepana Malog” nije samo knjiga koja će zadovoljiti različite interese ljudi, koji se kreću od bogatog opisa prilika u Crnoj Gori iz jednog perioda njene istorije, ili razrešenja misterije identiteta Šćepana Malog, ili osećanja ponosa da je sa prostora Crne Gore ponikao jedan od prvih doktora nauka sa prostora Crne Gore i šire. Ova knjiga daje povoda i da se poredi vreme prošlosti sa sadašnjosti, i da se na taj način upoznaje budućnost.”
Prof. dr sci. Radoslav Svičević, 7. 11. 2015. godine
(Nastavlja se)
