Piše: dr Novak ADŽIĆ
Drljević u proglasu upućenom Crnogorcima i zelenašima tvrdi da je vlast u rukama Beograda na pragu Cetinja prosula nevinu krv crnogorskih zelenaša, koje naziva junacima iz Riječke i Crmničke nahije, „sa čijih viteških domova nikada nije skinuta zastava crnogorske slave, crnogorski krstaš barjak“. Za Drljevića stradali belvederski heroji nikada nijesu iz svojih ruku ispustili crnogorski krstaš barjak, niti će se, po njemu, nikada njihovo živo i mrtvo srce odreći crnogorske časti i slobode. Poginuli demonstanti pod Belvederom kod Cetinja, po Drljeviću, stradali su za Crnu Goru i njihova borba i žrtva jednaka je herojima sa povijesne Vrtilejke, junacima „Gorskog vijenca“ na čelu sa Vukom Mićunovićem, Vukom Mandušićem i Bajom Pivljaninom i herojima palim u istorijskim epopejama, znametim vojnim bojevima Crnogoraca na Carevu Lazu, Grahovcu i Vučjem Dolu. Drljević u proglasu navodi da su svi oni Crnogorci koji pripadaju bilo kojoj srbijanskoj stranci ravni „poturčenjacima“ iz Njegoševog „Gorskog vijenca“, čime aludira na fenomen izdaje Crne Gore i Crnogoraca, indirektno optužujući da su „izdajnici Crne Gore“ svi oni koji pripadaju kako vladajućoj Jugoslovenskoj radikalnoj zajednici dr Milana Stojadinovića (JRZ), tako i svim drugim partijama čije je sjedište bilo u Beogradu, a koje su imale ogranke u Crnoj Gori (Zetskoj banovini), misleći pritom prevashodno i na opozicione partije: Demokratsku i Zemljoradničku stranku, a isključujući iz te formulacije KPJ (komuniste), premda je Drljević bio jako kritičan i distanciran i u to vrijeme prema jugoslovenskim i crnogorskim komunistima. Drljević stradale, ubijene iz mitraljeza oružanih snaga režima, naziva herojima koji su svojom „viteškom smrću“ pokazali „da neprijatelj časti i slobode Crne Gore može oteti crnogorski barjak samo mrtvoj ruci crnogorskih zelenaša“. Na samom kraju proglasa Drljević ističe poklič „Sloboda Crne Gore ili smrt“ i odaje počast i vječnu slavu poginulim demonstima na Belvederu kod Cetinja, opet kličući „Živjela Slobodna Crna Gora! Živjeli zelenaši“. Vlast je zapljenjivala taj Drljevićev letak, a sam Drljević je, zbog njegove sadržine, bio uhapšen u Zemunu, ali je, nakon nekoliko dana, pušten iz pritvora.
Na zapisničkom zaslušanju pred isljednikom, Savić Marković Štedimlija je 11. maja 1955. godine, pored ostalog, saopštio da je Drljevićevo „istupanje na sudovima kao branitelja komunista ja sam tumačio kao njegovu bliskost i sklonost da stane, možda ne komunistom, ali njihovim saveznikom u borbi. Njegov letak poslije krvavih događaja na Belvederu kod Cetinja, iako je napisan na moju molbu, dokazivao mi je, da je on na strani tih, koji su organizovali taj pohod na Cetinje, a to su bili, uglavnom komunisti ili barem ljudi, koji su sebe smatrali komunistima“ (Hrvatski državni arhiv (HDA),SDS RSUP SRH, Zapisnik sa saslašunja S. M. Štedimlije, Zagreb, 11 svibnja 1955).
U nastavku saslušanja od 2. XI 1955 pred isljednikom Okružnog istražnog centra sudskog okruga Zegreb, Štedmilija je, između ostalog izjavio da sa Drljevićem od 1928. do 1935. nije imao nikakve veze, pa dodaje:“ U aprilu 1935. godine sreo sam se sa njim, ali tom prilikom nismo vodili nikakve političke razgovore, jer smo bili u društvu na jednom privatnom ručku u prisustvu članova porodice. Kasnije, s njim sam stajao u prepisci. Sadržaj te prepiske odnosio se na poznate događaje na teritoriju Cetinja, kojom je prilikom žandarmerija otvorila vatru na jednu veću grupu ljudi koji su išli radi nekog protesta na Cetinje. Tada sam ja Drljeviću poslao tekst jednoga letka što sam ga u Zagrebu izdao, našto mi je on odgovorio tražeći pobliže podatke o slučaju. O rezultatu te prepiske došlo je do objavljivanja jednog njegovog letka o istom događaju. Povodom jednog i drugog letka bio sam podvrgnut istrazi koju je vodio neki inspektor Jovanović u Beogradu. Tom prilikom bio je Drljević uhapšen, a mene su htjeli otpraviti u Zemun, ali zbog visoke temperature od toga se odustalo“ (Hrvatski državni arhiv (HDA),SDS RSUP SRH, Zapisnik sa saslašunja S. M. Štedimlije, Zagreb, Zagreb, 2. XI 1955).
Proglas dr Sekule Drljevića, nakon belvedersdkog protesnog zbora 26. juna 1936. Godine, glasi u cjelosti:
“Braćo Crnogorci, braćo zelenaši!
“Braćo Crnogorci, braćo zelenaši!
Dana 26. juna Beograd je strijeljao na pragu Cetinja naše drugove zelenaše, sinove junačke Riječke i Crmničke nahije, sa čijih viteških domova nikada nije skinuta zastava crnogorske slave, crnogorski krstaš barjak. Ni suđene ni osuđene Beograd ih je strijeljao mitraljezima, da bi njihova mrtva ruka krstaš ispustila, da bi se njihovo mrtvo srce odreklo barjaka crnogorske časti i slobode. Živo se ne odreče nikada.
Braćo zelenaši! Pod brdom Vrtijeljkom, na kome pogibe ono jato vitezova sa tri serdara i dva vojvode, izginuli su naši drugovi jednako kao i oni za slobodu Crne Gore. Slava njihova trajaće dokle i slava Vrtijeljskih junaka. Junaci “Gorskog vijenca” na čelu sa Vukom Mićunovićem, Vukom Mandušićem i Bajom Pivljaninom primiće ih u društvo, kao sebi ravne.
Mjesto na kome su poginuli, sveto je mjesto jednako kao i Vrtijeljka, kao i Carev laz, kao Grahovo, kao i Vučjido i kao sva ostala bezbrojna mjesta, na kojima su ginuli Crnogorci u borbi za čast Crne Gore i Crnogoraca.
Braćo zelenaši! U nas gleda sa Lovćena Vladika, čija je vila splela vijenac stvaraocima crnogorske slave i uči nas svojom borbom sa Lovćenskim gromovima, da živjeti znači boriti se. U nas gleda Vuk Mićunović i uči vas, das u poturčenjacima jednaki oni, koji idu u turske svatove. Danas su to svi Crnogorci, koji pripadaju bilo kojoj srbijanskoj stranci. Svi su oni svatovi Sulja Barjaktara. U vas gledaju junaci, koji su strijeljani 26. juna i uče vas svojom viteškom smrću, da neprijatelj časti i slobode Crne Gore može oteti crnogorski barjak samo mrtvoj ruci crnogorskih Zelenaša. Izginuli drugovi krunisani besmrtnošću ne traže od vas da ih osvetite, nego da ostanete vjerni njihovom i svom zelenaškom programu.
Sloboda Crne Gore ili smrt! Slava vitezovima, koji pogiboše za čast i slobodu Crne Gore 26. juna 1936. godine! Živjela slobodna Crna Gora! Živjeli zelenaši!”.
(Izvor: DACG-OSIO NP-Podgorica, Arhiv CK SK CG, II 1929-1941, V2a-54 (36), Redovni nedjeljni izveštaj pretsjedniku vlade od 30. jula 1936, Proglas dr Sekule Drljevića, Povodom krvavih događaja 26. juna 1936 godine kod Cetinja.
O Belvederskom protesnom zboru vidi detaljno knjigu: Novak Adžić, “Politička suđenja u Crnoj Gori 1920-1940“ (objavljena odbranjena magistarska teza iz istorije autora ovog teksta), Cetinje, 2012, od 325 zaključno sa 357 stranicom u navedenoj raspravi).
