Piše: Branislav Borozan
U jednom izvoru, ovaj grad se pominje pod imenom Dokolija. U njegovoj katedrali koju su sagradili starosjedioci nakon što su napustili destruirani grad Dokleu, naši preci su tokom devetog stoljeća u vremenu uspostavljene etničke koegzistencije, nakon što su donijeli kapitele i drugo ukrasno kamenje sa popaljene i prije dva stoljeća porušene episkopske crkve rimskog grada Doklee, ugradili taj donešeni materijal u temelje novog, za to vrijeme grandioznog oltarskog inventara. Ovaj oltarski inventar je jedan od najrazuđenijih sačuvanih oltarskih inventara na cjelokupnom latinskom-zapadnoevropskom kulturnom prostoru devetog stoljeća. Tri oltarske pregrade, shola kantorum, ambon, baldahin nad oltarskom mensom- ciborijum iza kojeg je supselij-presbiterska lučna klupa u apsidi i katedra posred nje, mjesto na kojoj je sjedio između ostalih i pomenuti posljedni Dioklitiski arhiepiskom Ivan, sve sačinjeno od kamena sa spuških kamenoloma i dekorisano tipičnim za to vrijeme pleternim ornamentima.
Sjedište dukljanskog arhiepiskopa
Crkva je prije nego što su u nju ugradili navedeni oltarski inventar, u sjevernom brodu imala piscinu-bazenčić koji je služio ritualu pokrštavanja. Po navedenim sadržajima inventara u njoj, ova crkva je reprezentativni primjer arhitektonske koncepcije episkopske crkve-katedrale. Međutim, kroz sadržaj bule koju je poslao prvom barskom arhiepiskopu sam Papa, koji tom prilikom pominje nekadašnju Dioklitijsku arhiepiskopiju, mi zapravo saznajemo da je ona bila rezidencijalna crkva Dukljanskog arhiepiskopa, jer atribut - Dioklitijska, kao i rang u crkvenoj hijerarhiji – arhiepiskopija iz navedene bule, mogu se odnositi samo na katedralnu crkvu u Martinićima.
Dubrovačka arhepiskopija, isto kao i barska, smatrale su se nastavljačima Dioklitijske, što svakako obogaćuje dokumentarnu bazu koja ide u prilog njene egzistencije tokom ranog srednjeg vijeka, odnosno u vremenu Vladimirove vladavine. Njeno postojanje u navedeno vrijeme osporavano je od strane nekih istraživača, koji svoje mišljenje baziraju na podacima koje donose dva pisana izvorai. To su tzv. nedatirana noticija br. 3, u literaturi nazivana i „katalog dračkih sufragana“, te informacija o potapanju broda sa episkopima iz južne Dalmacije a koju nam je ostavio M. Orbini.
Izvori su saglasni
Nije nam namjera da na ovom mjestu otvaramo polemiku na temu egzistencije arhiepiskopije Dioklije tokom ranog srednjeg vijeka. Iznijećemo samo to, da protagonisti mišljenja kojim se osporava postojanje navedene arhiepiskopije, nijesu bili u saznanju o tome da je antički grad sa svojim crkvenim institucijama “dislociran“, te da njihove spekulacije imaju najpouzdanijeg oponenta u arheološkim ostacima grada i njegove episkopske crkve na lokalitetu Gradina u Martinićima. Čak i sami sadržaji navedenih dvaju pisanih izvora, ukoliko se dobro „iščitaju“, nijesu u koliziji sa tezom o egzistenciji Dioklitijske arhiepiskopije u vrijeme Vladimirove vladavine. Šta više, oni je podržavaju.
Dioklitijsku arhiepiskopiju smo pomenuli iz razloga jer je prema Dubrovačkim povijestima postojala u vrijeme Vladimirove vladavine i u istom vremenu bila porušena njena crkva kao i istoimeni grad u naletu Samuilove vojske. Rezultati istraživanja cjelokupnog gradskog areala i crkve u Martinićima u potpunosti korespondiraju sa podacima koje nam daju pomenuti pisani izvori. Naime, dislociranjem crkvenih institucija, kao i ostalih sadržaja antičkog grada Doklee - Dioklije u novosagrađeni istoimeni grad, na mjestu boljem za opstanak, kako tako, ipak su preživjeli dva stoljeća najvećih trauma koje evropska civilizacija pamti, a koje su izazvane Velikim seobama naroda.
Kraj jednog doba
Međutim, naletu Samuilove vojske, za ono vrijeme veliki naseljeni grad, jedini na velikom slovenskom prostranstvu koji je imao arhiepiskopiju, nestao je u samo jednom vojnom pohodu. Arheologija kao i istorija umjetnosti na prostoru ovoga grada prepoznaju tri kulturna sloja, posljednji je predromanički koji hronološki odgovara vremenu Vladimirove vladavine i Samuilovog, za ovaj grad, kobnog vojnog pohoda.
Sljedeći kulturni sloj već razvijenih i bogatih primorskih gradova, romanika, na prostoru ovoga grada neće ostaviti ni najmanjeg traga.
Vladimir i Ivan su zapravo posljednji velikodostojnici države Dioklije, jedan svjetovni a drugi duhovni. Sa njima završava jedno od najsjajnijih poglavlja crnogorske istorije koje uobičavamo nazivati Dukljanskim.
Temeljita akulturacija
Pomen Dioklije, nakon rušenja istoimenog grada isčeznuće sa istorijske scene. Unoseći ga u svoje titule, njime će koketirati najčešće nedomicilni vladari, i time ga otimati od zaborava. Na dijelu prostora države Dioklije, baš onamo gdje je situiran njen nukleus, na prostorima sjeverno od Skadarskog jezera, gdje su po riječima cara K. Porfirogenita postojala u Vladimirovo vrijeme tri velika naseljena grada, - među kojima se svakako
isticala Dioklija (vjerovatno Porfirogenitova Lontodokla) - nakon rušilačkog pohoda Samuilove vojske, kao da se ispunila ona citirana Dukljaninova rečenica. Stvaralački duh koji je izrodio i održavao u životu dukljanske gradove, sa tih prostora će se vrlo brzo povući ka široj oblasti grada Skadra i u komunalne čaure primorskih gradova, gdje će u narednim vjekovima i dalje ploditi svoje kulturno potomstvo. Nakon slavnih početaka koje reprezentuje ranosrednjovjekovna protourbana kultura, na navedenom prostoru započet je proces temeljite akulturacije. Ponovna pojava protourbanih i urbanih naseobinskih aglomeracija na tom prostoru, pojaviće se tek u devetnaestom stoljeću i to u drugoj njegovoj polovini.
Inspirativna paralela
Nakon svega iznesenog, čini se da je razumljivija tvrdnja po kojoj je Vladimirovo vrijeme arheološki najopipljivije, kako rekosmo, znatno više od bilo kojeg našeg vladara iz vremena srednjega vijeka. Sa prestankom života u gradu, petrificiran je zapravo njegov kulturni lik, onakav kakav je bio u vrijeme Vladimirove vladavine. Njegov današnji torzo, pored ostalih vrijednosti, raritetan je svjedok kulturnog identiteta grada u kojem je
postojalo duhovno središte sa vrha hijerarhiske ljestvice u vremenu trajanja Vladimirove države. Sama činjenica, da je rang crkvene hijerarhije obično imao svoju paralelu u hijerarhiji svjetovne vlasti, mogla bi biti inspirativna istoričarima koji se bave valorizacijom titule koju je Vladimir imao prije zarobljavanja i koju mu je nakon ženidbe sa Kosarom, po pisanju Popa Dukljanina, ponovo vratio samozvani car Samuilo.
(Nastavlja se)
