Branko Vojičić: DECENIJA NEZAVISNOSTI - DA! ZA VAZDA!

Završna konvencija Pokreta za nezavisnost u Podgorici

Prvi put u istoriji Crna Gora je razriješila pitanje državnog statusa  na miran način, demokratski i transparentno, u skladu s međunarodnim standardima, što govori o demokratskoj zrelosti  društva. Taj datum je, otuda, već istorijski utemeljen i od njega se, s razlogom, odmjeravaju etape evropskog i evroatlantskog puta savremene Crne Gore. Tom odlukom stavljena je tačka na crnogorsko državno pitanje u 20.vijeku, koje se, kako navode analitičari, kretalo kao klatno koje se njiše, čas u jednu čas u drugu stranu. Od nestanka države 1918. do njene obnove, u okviru komunističke federacije 1945, od ponovnog podređivanja srpskom nacionalizmu u eri raspada Jugoslavije 1990-92. do nezavisnosti, prvo kroz labavu (kon)federaciju sa Srbijom 2002-2005, a zatim kroz složeni referendumski proces pod supervizijom EU 2005-2006.

Otvoren pritisak iz Srbije na nezavisni put Crne Gore, koji je trajao za vrijeme Miloševića, a nastavio se i nakon demokratskih promjena u Srbiji, s Koštuničinom vladom, uz sadjejstvo s ovdašnjim prosrpskim blokom predvođenim Srpskom pravoslavnom crkvom, koga su finansijski podržavali, pokazalo se, imao je bumerang-efekat. S proglašenjem crnogorske nezavisnosnosti ugasila se državna zajednica Srbija i Crna Gora. Labav savez dvije države (u medijima prozvan “Solanija”), formiran pod pokroviteljstvom visokog predstavnika EU Havijera Solane, trajao je svega tri godine, a njim je Brisel  želio da amortizuje težnju Crne Gore ka nezavisnosti i prolongira referendum, zbog “domino efekta” u regionu. Srbija je, inače, imenovala ambasadora tek nakon više od godine i po od crnogorske nezavisnosti.

Kako referendum u Crnoj Gori nije bio samo glasanje o državnom statusu, već politički sudar dva suprotstavljena bloka, dva pogleda na svijet,  tek se proglašenjem nezavisnosti otvaraju perspektive oslobađanja teških okova mitova i predrasuda, počev od onog da Crna Gora ne može sama sebe izdržavati. Takođe, i za prevazilaženje podjela o tome: jesmo li, ili ne, narod (dakako, da jesmo); zaslužujemo li državu (naravno da zaslužujemo, kome da se pravdamo); možemo li opstati bez tuđeg brašna i cukra, bolnica i škola (taman posla); hoće li naši ljudi, ove ili one kulture i vjere,  otuđiti teritoriju (uvredljivo  dozlaboga); te smijemo li se moliti, ili ne moliti , klanjati ili krstiti, slobodno (biće, baš sloboda izbora)!

O tadašnjim procesima, odnosima, institucijama i ličnostima možete čitati u ovom feljtonu. Za početak, donosimo dio Izvještaja koji se odnosi na 2006, Helsinškog odbora za ljudska prava u Srbiji. Neka se čitaoci podsjete ovog objektivnog ugla iz Srbije, kako je nezavisnost Crne Gore doživljena kod jednih: kao “sudnji dan”, i trijumf  “istorijskih neprijatelja” srpstva, a s druge strane, kao konačna emancipacija crnogorske samosvijesti.

Helsinški odbor za ljudska prava u Srbiji napisao objektivan izvještaj o osamostaljivanju Crne Gore

“OSAMOSTALJIVANJE CRNE GORE: Proces emancipacije crnogorskog društva i njegove političke elite krunisan je nezavisnošću koju je većina građana izglasala na referendumu 21. maja. Odluka o nezavisnosti u osnovi predstavlja trajnu orijentaciju Crne Gore koja je ugrađena u jugoslovensku federaciju na Drugom zasjedanju AVNOJ 1942. godine. Miran tok referendumske kampanje koja je protekla po svim evropskim i demokratskim standardima, kao i njena završnica, potvrdili su da je Crna Gora, uprkos ogromnom pritisku iz Beograda i od strane Evropske unije, većinski bila opredijeljena za nezavisnost. Uz veliko prisustvo stranih posmatrača, prije svega OEBS refrendumski proces je protekao bez većih incidenata..

Republička skupština je proglasila samostalnost Crne Gore 3. juna i donijela  Deklaraciju  nezavisne  Republike  Crne  Gore  koju  je  prihvatila  i Evropska unija.

Srbija je sve vrijeme prije toga preko finasiranja opozicije koja je bila protiv osamostaljenja Crne Gore i kao i raznim drugim oblicima uplitanja, prije svega, preko tajnih službi. Osim toga, srpski mediji su vodili intenzivnu kampanju protiv Crne Gore sve od donošenja Povelje SCG 2003. Srpska pravoslavna crkva je takođe vodila veoma agresivnu kampanju protiv nezavisnosti  preko  prosrpskih  stranaka  i  udruženja  u  Crnoj  Gori.  Brzo priznanje Crne Gore od strane EU, SAD, Rusije, Kine i čitave međunarodne zajednice, kao i prijem Crne Gore u UN, bili su svojevrsna podrška Crnoj Gori.

Zemlje regiona su među prvima priznale nezavisnu Crnu Goru, dok je Srbija to učinila sa zakašnjenjem – prvo ju je priznao predsjednik Boris Tadić, pod pritiskom EU, a kasnije premijer Vojislav Koštunica pod uticajem ruskog predsjednika Vladimira Putina. Prosrpske stranke nijesu priznale rezultat referenduma a  odbijaju  da  priznaju i  državne  simbole  iako se crnogorska nacionalna zastava vijori na Ist Riveru ispred palate UN u Njujorku.

Ceremonija podizanja crnogorske zastave na Ist Riveru

Sa crnogorskom nezavisnošću ugasila se državna zajednica Srbija i Crne Gora. Labav savez dvije države, formiran pod pokroviteljstvom visokog predstavnika EU Havijera Solane, trajao je svega tri godine. Ovim savezom Brisel je želio da amortizuje težnju Crne Gore ka nezavisnosti i prolongira referendum, kao i da odloži otpočinjanje rješavanja statusa Kosova.

Vladajuća koalicija (Demokratska  partija socijalista i Socijaldemokratska partija ) koja je svoj politički angažman proteklih godina usredsredila na sticanje nezavisnosti, potvrdila je referendumski uspjeh i na parlamentarnim izborima 10. septembra na kojima je osvojila apsolutnu vlast.Kao i na proteklim parlamentarnim i lokalnim izborima i ovog puta se pokazalo da koalicija DPS-SDP nema pravu opoziciju ni alternativu. Najvažniji zadatak novog parlamenta je izrada i usvajanje novog Ustava što je uslov za prijem Crne Gore u Savjet Evrope. Ustavom država Crna Gora treba da se definiše kao građanska i demokratska, zasnovana na ljudskim pravima i slobodama, sa parlamentarnim sistemom vlasti.

Referendum: Na referendumu o državno-pravnom statusu Republike Crne Gore 21. maja, na kome je ubedljivo pobijedio suverenistički blok, 55,5 odsto građana je glasalo za nezavisnost države a 44,6 odsto protiv, od 86,5 procenata ukupno izašlih birača. "Ljestvicu" za sticanje nezavisnosti od 55 odsto plus jedan glas postavila je EU koja je imala svoje predstavnike tokom referendumskog procesa, evropskog izaslanika za crnogorski referendum Miroslava Lajčaka i Františeka Lipku  predsednika Republičke izborne  komisije.  Referendumski proces iznio je Pokret za nezavisnu i evropsku Crnu Goru s jedne i vladajuća koalicija s  druge  strane (suverenistički blok).  Pokret, koji  je  ugašen nakon referenduma, okupio je najširi krug građana svih nacija i vjera, zalažući se za evropski i evroatlantski put Crne Gore kao nezavisne države.

Naslovnice novina u Crnoj Gori nakon referenduma

Pokret za zajedničku državu (unionisti) činile su prosrpske stranke i udruženja, u čijem  je   objedinjavanju   ključnu   ulogu   odigrala   Srpska pravoslavna crkva. Nacionalno homogeni, zagovornici su čvrste državne veze sa Srbijom. Pokret je imao otvorenu podršku Beograda. Njegove čelnike je primio srpski premijer Vojislav Koštunica. 

Referendum je protekao mirno i demokratski, po najvišim evropskim standardima. Nezavisnu državu Crnu  Goru  brzo  su  priznale, kako  zemlje regiona tako i Evropske unije kao i cjelokupna međunarodna zajednica.

Reakcije Srbije na referendum: Otvorena upozorenja koja su Podgorici učestalo stizala iz Vlade Srbije da  Srbija  ne  može  biti  indiferentna i  da  će  biti  involvirana  u predreferendumsku kampanju, kao i izjave pojedinih ministara da Crnogorci u Srbiji neće uživati ista prava kao u SCG, jasno ukazuju na direktno miješanje Beograda u proces osamostaljivanja Crne Gore u pokušaju da se to spriječi. Takve poruke su u sebi nosile i elemente prijetnji.

Veliki pritisak je vršen i da se crnogorski državljani koji žive u Srbiji "ubace"u biračke spiskove u Crnoj Gori kako bi se "preseljenjem" glasačkog kontingenta iz Srbije u Crnu Goru spriječila crnogorska nezavisnost. Iako je Venecijanska  komisija,  stručno tijelo EU,  odbacila  zahtjev  da crnogorski državljani koji žive u Srbiji dobiju pravo glasa na referendumu, premijer Srbije Vojislav Koštunica je odnio u Bisel spisak od 263.000 crnogorskih državljana iz Srbije kao krunski dokaz da samostalnost Crne Gore "nije izvodljiva" (ukupno crnogorsko biračko tijelo broji 450.000 birača).

Zvanična Podgorica je u više navrata nudila Beogradu razgovore o odnosima između dvije države što je sugerisala i Evropska unija. Srpska Vlada je, međutim, ove ponude odbila nadajući se da do nezavisnosti neće doći. Crnogorski predsjednik Filip Vujanović je tim povodom izjavio da "odbijanje premijera Srbije Vojislava Koštunice da razgovara o budućim odnosima dvije države jeste dio Koštuničine kampanje kojom želi da utiče na volju građana. Koštunica očigledno ne želi da razgovara jer ne želi da saopšti ono što je izvjesnost – samostalnost Crne Gore." (Glas javnosti, 25.mart 2006) Ni vlast ni opozicija u Srbiji nijesu prihvatili Deklaraciju Vlade Crne Gore o odnosima sa Srbijom nakon sticanja nezavisnosti (donijeta u aprilu) kojom se građanima Srbije garantuju sva prava osim izbornog.

U Srbiji su, umjesto toga, sve učestalije bile prognoze da će referendum propasti a "diktirani" su i uslovi referenduma. Premijer Vojislav Koštunica, najžešći zagovornik CSG je izjavio: "Vjerujem da će referendum propasti jer će se građani izjasniti, uprkos svim kampanjama koje se vode, za opstanak državne zajednice." (Izjava listu Dan u Podgorici, prenio Danas, 6.mart 2006)  On tvrdi i da odluku o nezavisnosti treba da donese polovina registrovanih birača u Crnoj Gori.

Srpskom premijeru je javno replicirao crnogorski premijer Milo Đukanović koji je konstatovao da je izjavom premijera Koštunice "konačno postalo jasno ko podstiče dio političkih partija u Crnoj Gori na destrukciju": "Ovo se radi zbog odsustva želje aktuelne državne politike u Srbiji da se odrekne, po nju pogubnog, hegemonističkog kontinuiteta... I zbog toga što je nacionalizam dominantna tema oko koje se i dalje nadmeću političke strukture u Srbiji. Teško Srbiji sa takvom politikom..." (Danas,6.mart 2006.)

Koštunica nije vjerovao da će referendum uspjeti (foto: wikipedia.org)

Srpski zvaničnici su nakon sticanja nezavisnosti Crne Gore, lansirali i tezu o  potrebi da  Crna  Gora  uvede  dvojno  državljanstvo  za  Srbe.  Tim povodom Vojislav Vukčević, ministar za dijasporu u Vladi Srbije izjavljuje: "Kada se već politika referenduma gradila na tezi da je biti sa Srbijom samo šteta za Crnu Goru, onda otkuda moralno pravo vlastima u novoj državi da sprečavaju najmanje 185.000 onih koji su se izjasnili za zajedničku državu i verovatno se izjašnjavaju kao Srbi, da uzmu i srpsko državljanstvo. Dešavanja na Balkanu, pa i poslednja sa Crnom Gorom, raspršila su narod na sve strane, pogotovo Srbe, i logično je da oni danas traže neki papir kako ne bi u potpunosti izgubili vezu sa zemljom čijem narodu pripadaju." (Politika,5.jun 2006)

Odluka crnogorskog predsjednika Filipa Vujanovića da preuzme komandu nad jedinicama Vojske SCG u toj republici koja je bila u skladu sa ustavnom funkcijom i u nadležnosti crnogorske Vlade koja se odnosi na organizaciona pitanja i  finansiranje, dočekana je  u  Srbiji  oštrim napadima. Predsjednik Odbora za  bezbjednost Skupštine Srbije Milorad Mirčić (Srpska radikalna stranka) je optužio Crnu Goru da radi na nasilnom odvajanju po receptu "albanskih terorista", a  kroz formiranje "Oslobodilačke vojske Crne Gore":" Po svaku cenu crnogorska klika želi da izazove nemire i zato kreće u kampanju protiv vojske i stvaranje paravojnih jedinica."(Večernje novosti,18.mart 2006) General Milan Simić tvrdi da je "crnogorska secesija početak fragmentarizacije srpskog nacionalnog prostora",  te  da  je  jasna  "žurba  u  preuzimanju  funkcije  komandovanja vojskom." Simić konstatuje da je "Srbija ostala bez mora" i najavljuje pripreme za nove referendume.(Ogledalo,5.juli 2006)

Nakon osamostaljenja Crne Gore srpski mediji su se bavili spekulacijama o  navodnom "otimanju" vojne imovine SCG od  strane Crne Gore. Oglašavajući se tim povodom, crnogorski predsjednik Filip Vujanović je izjavio: "Podjela vojne imovine je utvrđena ustanovljavanjem teritorijalnog principa u Ustavnoj povelji bivše državne zajednice. Broj zaposlenih u vojsci Crne Gore biće primjeren NATO standardima i potrebi brzog pridruživanja vojske Crne Gore Partnerstvu za mir."(Večernje novosti, 25.maj 2006)

Indikativno je  kako su pojedini  srpski analitičari  ocijenili referendumsku odluku crnogorskih građana o nezavisnosti. Đorđe Vukadinović, glavni urednik časopisa "Nova srpska politička misao" ističe da je Milo Đukanović, uz nesebičnu asistenciju međunarodne zajednice, "zalepio šamar čitavoj srpskoj političkoj eliti." On dovodi u pitanje stranačko zalaganje predsjednika Srbije, jer je Tadić čestitao Đukanoviću referendumsku pobjedu pozivajući se na novu realnost u srpsko-crnogorskim odnosima: "Koštunica ostaje u velikom problemu. Svesni su toga i u Briselu pa mu ne uzimaju za zlo što nije čestitao Podgorici. Po ko zna koji put on je obmanut od ‘prijatelja’ iz međunarodne zajednice i sopstvenog okruženja." (Politika, 6.jun 2006)

Nacionalistička matrica koja se koristila nakon osamostaljivanja bivših jugoslovenskih republika devedesetih godina o potrebi zaštite srpskog naroda, ponavlja se i nakon crnogorskog referenduma. Miša Đurković, naučni saradnik Instituta za evropske studije u Beogradu, pozdravlja spremnost Srba u Crnoj Gori da traže garancije za zaštitu svojih prava od međunarodnih institucija. U tome bi, po Đurkoviću, pomoglo stvaranje snažne prozapadne srpske partije kao i otvaranje, pored ambasade, srpskog kulturnog centra u Podgorici "kao centra  srpskog  identiteta  koji  će  pomagati  prosvetno  i  kulturno  uzdizanje Srba." Đurković traži i da se ne izgubi medijska pažnja za Srbe u Crnoj Gori, "kao što se to  desilo u  Republici Srpskoj, te  da se dvojnim državljanstvom Srbima iz Crne Gore "omogući školovanje srpske dece na srpskim univerzitetima." (Politika, 20.jun 2006)

U opširnom intervjuu sa Slavenkom Terzićem, u provladinon listu Politika u naslovu se ističe njegova osnovna teza – "Novi crnogorski nacionalizam". Terzić ovu tezu pojašnjava na sljedeći način: "Novi crnogorski nacionalizam raskida sa opštepoznatom istorijom, kulturom i tradicijom Crne Gore. Taj nacionalizam čini suštinu ideološkog projekta današnje vlasti u Crnoj Gori  a  korene  mu  treba  tražiti  u  delima  austrougarskih i  velikohrvatskih ideologa". (Politika, 13.maj 2006)

S kakvom je nervozom i nezadovoljstvom zvaničan Beograd dočekao rezultat referenduma o nezavisnosti ilustruje i izjava savjetnika premijera Koštunice Aleksandra Simića koji je oštro kritikovao beogradsku organizaciju za praćenje izbora CESID, pozivajući na njeno krivično sankcionisanje zbog prognoze, nakon zatvaranja birališta, da je za nezavisnost glasalo 56,3 odsto izašlih glasača: "Ne bi me iznenadilo da neko podnese krivičnu prijavu protiv CESIDa. To što je učinio CESID je nešto što spada u najbolje tradicije scenarija separatizma Mila Đukanovića." (Politika, 22.maj 2006)

Sijanje straha: Intenzivna kampanja protiv referenduma koja je sve vrijeme vođena od strane aktuelnih srpskih političara i podgrijavana u medijima, imala je za cilj sijanje straha kod građana od crnogorske nezavisnosti. Tvrdilo se da građani neće moći da se školuju, da se liječe, da rade, ili da idu na more nakon osamostaljenja Crne Gore, te da će im biti potrebni pasoši za prelazak granice. To  su,  međutim,  i  crnogorska  politika,  a  i  sam  život  demantovali  nakon sticanja samostalnosti.

Ovakve poruke su upućivane sa najviših zvaničnih mjesta u Beogradu. Slobodan Vuksanović, ministar prosvjete u Vladi Srbije je upozorio crnogorske roditelje čija se djeca školuju u Srbiji da će studije poskupiti kao i udžbenici postavljajući im i pitanje – "kako misle da svršeni studenti nastave svoje profesionalne karijere u Srbiji nakon crnogorske nezavisnosti?" On je naglasio da roditelji crnogorskih studenata treba da budu "istinito informisani o svim pravnim  i  životnim  konsekvencama eventualnog razdvajanja Srbije  i  Crne Gore."

Reagujući na to, crnogorski ministar prosvjete Slobodan Backović je izjavio da je “dobro što u Srbiji iskazuju zabrinutost što će se desiti našim građanima poslije osamostaljenja Crne Gore, ali je u najmanju ruku čudno da se ta zabrinutost ispoljava kroz prijetnje i sijanje straha od promjena, i to na osnovama čiste manipulacije. Sve u skladu sa stereotipom da Srbija građane Crne Gore hrani, školuje, daje udžbenike, zapošljava, liječi besplatno, pa ćemo poslije  osamostaljenja ostati  bez  svega  toga,  odnosno nećemo moći  platiti  i preživjeti." (Danas, 6-7.maj 2006)

Crnogorska Vlada je pružila garancije crnogorskim studentima koji se školuju u Srbiji da će moći da studije nastave u Crnoj Gori. To je bila najdirektnija poruka srpskom ministru i inim istomišljenicima koji su pokušavali da zastrašivanjem građana ometu referendumski proces i spreče sticanje nezavisnosti.

.

Srpski mediji su permanentno podgrijevali strah od referenduma. Jedna od dežurnih tema bila je "seoba Srbalja" (Kurir, 8.maj 2006)  kojom je potencirano upozorenje da će se, u slučaju Đukanovićeve pobjede i proglašenja nezavisnosti, dio crnogorskih građana iseliti u Srbiju. Tvrdilo se da će se u tom slučaju, sjeverni dio Crne Gore otcijepiti i pripojiti Srbiji. U takav scenario uključuje se i Boka Kotorska koja će "tražiti svoju autonomiju ako Crna Gora bude nezavisna." (Svedok, 18.april 2006)

Objavljuje se i mapa Crne Gore na kojoj su obilježeni djelovi koji će pripasti Velikoj Albaniji uz propratni tekst da je to "cena albanske podrške režimu Mila Đukanovića." Ispod mape piše da se "sve što je obeleženo žutom bojom na primorju nalazi u glavi svakog Crnolatinaša i u vekovnim snovima Crne katoličke internacionale"  a   sve   što   je   obeleženo   zelenom   bojom predstavlja deo "Islamske transverzale." (Ogledalo, 12.april 2006) Spekuliše se i sa vojskom, tvrdnjama da je u Crnoj Gori u toku "razvrstavanje oficira po nacionalnoj osnovi" da se od "deklarisanih Crnogoraca stvara jezgro buduće republičke vojske" kao i da "oficirima srpske nacionalnosti dva meseca kasne plate." (Kurir, 4.februar 2006)  Manjine su tema kojom se takođe manipuliše. Ističe se da su Bošnjaci za državnu zajednicu sa Srbijom, a Muslimani protiv tako da se "zbog nepostojanja ubedljive većine muslimansko-bošnjačkom korpusu pripisuje moć da prevagne u donošenju odluke o državnom statusu." (Politika, 2.februar 2006)

Na tribini "Crna Gora i referendum" koju su organizovali udruženje "Knez Miroslav" i Srpski sabor "Dveri", ocijenjeno je da u Crnoj Gori vlada medijski mrak, kao i da vlast u Crnoj Gori uvodi anarhiju i bezakonje, gazi demokratska načela i ukida vladavinu prava, "razara zajedničke duhovne i državne vrednosti i jedinstven identitet naroda i destabilizuje čitav region". (Danas, 22.mart 2006)

U medije se ubacuje i "slovenački model" sticanja nezavisnosti koji će navodno primijeniti Crna Gora. Provladina Politika u  tekstu najavljenom na prvoj strani otkriva "tajnu strategiju" vladajuće crnogorske partije, pozivajući se na dokument dobijen iz Demokratske srpske stranke. U tekstu se tvrdi da će se,  u  slučaju neuspjeha referenduma primijeniti slovenački model odvajanja. Dalje se konstatuje – "nejasno je da li autori ovog dokumenta podrazumevaju i rat, kao što je bio slučaj u Sloveniji.” (Politika, 19.januar 2006) Mediji tvrde i da "EU lobira za Đukanovića" preko izaslanika za Srbiju i Crnu Goru Jelka Kacina. Kacin je pokrenuo proceduru za  usvajanje rezolucije o  crnogorskom referendumu i nezavisnosti: "Plan je da rezolucija bude usvojena neposredno pre referenduma kako bi Brisel pozvao sve građane na referendum i opoziciji stavio do znanja da   bojkot   referenduma   neće   podriti   legitimitet   rezultata   izjašnjavnja građana." (Novosti, 10.februar 2006)

Inicijativa koja je upućena srpskim medijima da izvještavaju fer i pošteno o referendumskoj kampanji nije prošla. Tim povodom evropski izaslanik za referendum Miroslav Lajčak izrazio je "razočarenje odlukom srpskih medija da odbiju potpisivanje kodeksa o fer izvještavanju iz Crne Gore. Jasno  je  šta  se  može  očekivati od  nekoga  ko  odbije  fer-plej.  Optužbe bez dokaza samo mogu podgrijati predreferendumsku atmosferu u Crnoj Gori. Odnos srpskih medija međutim neće bitnije uticati na referendumski proces".(Izjava data Tanjugu, prenijela Politika, 19.mart 2006)

Srpska pravoslavna crkva: I Srpska pravoslavna crkva se otvoreno bavila antireferendumskom kampanjom. U Pokretu za zajedničku državu ona je objedinila sve prosrpske stranke u Crnoj Gori. Kao stožer srpskih nacionalističkih snaga u Crnoj Gori, ona koristi   političke   skupove   da   demonstrira   negativni   stav   prema nezavisnosti i  ne  priznaje crnogorsku naciju. Srpska pravoslavna crkva  ne priznaje ni Crnogorsku pravoslavnu crkvu koja u Crnoj Gori ima sve više vjernika i  pristalica. Mitropolit Amfilohije Radović je  tamo  udarna pesnica Srpske pravoslavne crkve. Iako se u posljednje vrijeme predstavlja kao lojalan crnogorskoj državi, to je privid, jer se u osnovi ne priznaje kao što ne priznaje ni crnogorsku naciju. Stalno i uporno ističe da u Srbiji i Crnoj Gori živi jedan narod, srpski.

SPC je, uoči formiranja Pokreta za zajedničku državu, više puta okupljala lidere srpskih opozicionih stranaka: Mitropolit Amfilohije i Andrija Mandić

Srpska pravoslavna crkva ima isti stav o referendumu kao i zvanična srpska politika koja se otvoreno zalagala protiv nezavisnosti, a za državno jedinstvo sa Crnom Gorom. U pismu predsjedniku SCG Svetozaru Maroviću patrijarh srpski Pavle insistira na jedinstvu SCG i očuvanju zajedničke države kao vitalnom potrebom i suštinskim interesom svih građana i naroda u cjelini, što je značajno za "budućnost Kosova": "Razbijanje vekovima izgrađivanog i neizmernim žrtvama plaćenog narodnog i državnog jedinstva ne može doneti ništa dobro. Naprotiv, razbijanje zajednice može izazvati dalekosežne štetne posledice i u budućnosti ugroziti narod i njegovu slobodu i u Srbiji i u Crnoj Gori."

Reagujući na patrijarhovo pismo, crnogorski premijer Milo Đukanović je izjavio da, "nije riječ o razbijanju niti o bilo kakvoj destrukciji, nego o namjeri Crne Gore da na demokratski način i poštujući evropska pravila i ponašanja uradi ono što smatra da je za nju najbolje. Pripadamo onoj većini koja smatra da je za nas najbolje da obnovimo svoju državnu kuću i da sa tim štitom nastavimo da ostvarujemo punu evropsku i evroatlantsku integraciju." (Večernje novosti, 12.maj 2006)

Vijeće  narodnih  skupština  koje  je  formirano  po  direktnom  nalogu Srpske   pravoslavne  crkve   usvojilo   je   Deklaraciju  o   zajedničkoj  državi, istovjetnu onoj  koju  je  donio i  Pokret za  zajedničku državu na  osnivačkoj skupštini. Crkva je, uoči formiranja Pokreta za zajedničku državu, više puta okupljala lidere srpskih opozicionih stranaka u Crnoj Gori, kako bi kanalisala politički teren za djelovanje te organizacije.

Veza  između  Srpske  pravoslavne crkve  i  srpske  zvanične  politike jasno se prepoznaje i u slučaja gradnje crkve Crnogorske pravoslavne crkve u Lovćencu (Vojvodina), mjestu gdje su najgušće naseljeni Crnogorci. Imenovanje predsjednika udruženja Crnogoraca "Krstaš", Nenada Stevovića za povjerenika i opunomoćenika Crnogorske pravoslavne crkve sa ovlašćenjem za osnivanje Crnogorske pravoslavne crkve u Srbiji kao i poslova na podizanju crkve u Lovćencu, pokrenulo je novu polemiku sa Vladom Srbije koja je vođena, istim povodom, i godinu dana ranije. Ministar vjera u Vladi Srbije Milan Radulović tvrdi da, prema važećem zakonu, od registrovanja Crnogorske pravoslavne crkve u Srbiji i njene crkve u Lovćencu "nema ništa", uprkos Ustavom zagarantovanih  vjerskih  sloboda  građana  Srbije  na   koje  se   pozivaju  iz udruženja "Krstaš". Za razliku od Vlade Srbije, pokrajinski sekretarijat za nacionalne manjine Vojvodine tretira Crnogorsku pravoslavnu crkvu u skladu sa  ustavnim  načelima  razdvojenosti države  i  crkve  i  jednakosti svih  pred zakonom. (Danas, 17.avgust 2006)

Mediji su se uveliko bavili posjetom crnogorskog predsjednika Filipa Vujanovića Vatikanu. Spekulišući sa organizacijom posjete, sugeriše se njena sumnjiva pozadina jer je posjetu upriličio Anton Sbutega, "vitez Malteškog reda i bliski rođak kotorskog biskupa Branka Sbutege”. "Malteški vitezovi "žele da se dokopaju dragocenih svetinja koje se čuvaju u cetinjskom manastiru." (Glas javnosti, 19.januar 2006)

Pokret za zajedničku državu: Pokret  za  zajedničku državu  imao  je  otvorenu podršku srpske vlasti koja se nijednom nije ogradila od brojnih nacionalističkih poruka koje je ta organizacija širila preko svog beogradskog ogranka. Premijer Vojislav Koštunica je zvanično primio čelnike Pokreta iz Crne Gore. Nacionalno homogen, Pokret za zajedničku državu propagira čvrsto državno jedinstvo sa Srbijom uz stalno ukazivanje na ugroženost srpstva u Crnoj Gori i optužuje crnogorsku vlast da je Srbima ugrozila sva prava – od prava na sopstveni jezik do toga da se vrši progon Srpske pravoslavne crkve u Crnoj Gori. U antireferendumskoj kampanji, Pokret je širio strah od referenduma, a predstavnici prosrpskih parlamentarnih stranaka (članica Pokreta) javno su prijetili da će to biti "ratni referendum."

Referendumska kampanja protekla po demokratskim standardima

Srpska narodna stranka, koja je na septembarskim parlamentarnim izborima bila nosilac Srpske liste, najradikalnija srpska stranka u Crnoj Gori i članica Pokreta, za Srbe traži sopstveni parlament, budžet, institucije, nastavu na srpskom jeziku i frekvencije za srpske elektronske medije. Beogradski ogranak Pokreta za  zajedničku državu osnovali su  srpski akademici Ljuba Tadić i Matija Bećković koji su oduvijek negirali crnogorsku naciju i državu. Tadić, koji je jedan od tvoraca Memoranduma SANU, kao i Bećković, traže da se crnogorskim državljanima koji žive u Srbiji omogući glasanje na referendumu i da se, u protivnom, rezultati referenduma ponište.

Pokret za zajedničku državu koji je okupio sve srpske nacionalističke snage u  sprezi sa  Srpskom pravoslavnom crkvom stalno ističe tezu  da su Crnogorci Srbi i da pokušaj "dukljanizacije i montenegrizacije Crne Gore kao istorijska sramota neće uspeti". Lansira se i stara tvrdnja da su Srbija i Crna Gora dvije srpske države (akademik Ljubomir Tadić) odnosno da je referendum "zajapurena mržnja prema pravoslavnom krstu i slovenstvu" (Miro Vuksanović). (Večernje novosti, 14.maj2006)

Uoči referenduma, Pokret je organizovao veliki narodni sabor u Beogradu. U ime Vlade Srbije, saboru je prisustvovao premijer Vojislav Koštunica i ministri policije i pravde Dragan Jočić i Zoran Stojković. Na saboru su učestvovali i Amfilohije Radović, izaslanik patrijarha Pavla, episkop bački Irinej, muftija beogradski Jusufspahić, rukovodstvo Socijalističke partije Srbije i Liste za Sandžak sa Sulejmanom Ugljaninom na čelu. Čelnici Pokreta predvođeni   akademikom   Ljubom   Tadićem   zahtijevali   su   da   se   kaže "kategorično  ne  okupatorskom  separatizmu  Mila  Đukanovića",  a  premijer Srbije je objašnjavajući zašto se zalaže za zajedničku državu izjavio: "Zajedno smo jači i tako što je Srbija na moru a Crna Gora na Dunavu..." (Politika, 14.maj2006)

Ustavni  sud  Crne  Gore  je  odbacio  zahtjev  Pokreta  za  zajedničku državu da se odluka o nezavisnosti donijeta na referendumu potvrdi dvotrećinskom odlukom u parlamentu.

Crnogorska opozicija: Prosrpske stranke  u  Crnoj  Gori  doživjele su  dvostruki poraz  –  na referendumu na kome je izglasana nezavisnost 21. maja i na parlamentarnim izborima na kojima ih je vladajuća koalicija ubjedljivo pobijedila, 10. septembra 2006. Za crnogorsku opoziciju je to bio težak udarac. Ona, međutim, nije prava opozicija jer je protiv države, nezavisne Crne Gore, koju ne priznaje. Prosrpske opozicione partije su pod direktnim uticajem Srpske pravoslavne crkve i zvaničnog Beograda.

Iako se u početku zalagala za bojkot referenduma, opozicija je pristala na njegovo održavanje i referendumska pravila. U tome je ključnu ulogu odigrala Evropska unija. Najjača opoziciona partija, Socijalistička narodna partija (SNP) sa  liderom  Predragom  Bulatovićem  zalagala  se  za  zajedničku  državu  sa Srbijom u kojoj bi Crna Gora imala ravnopravni položaj. Bulatović nije bio, poput drugih stranačkih čelnika, u tijesnim odnosima sa Amfilohijem Radovićem. Njegov   otklon prema  Crkvi bio  je vidljiv.  Predsjednika Socijalističke narodne partije su protežirali srpski zvaničnici (u februaru su ga primili predsjednik Tadić i premijer Koštunica), računajući da je on jedini pravi konkurent crnogorskom premijeru Đukanoviću.

Nakon neuspjeha na parlamentarnim izborima, Bulatović je podnio ostavku na funkciju predsjednika partije. Zbog nejasne strategije – želje da ostane u savezu sa Beogradom kao ravnopravan partner i saradnje sa nacionalističkim prosrpskim strankama u Crnoj Gori, iako je sopstvenu SNP profilisao ka građanskoj orijentaciji, Socijalistička narodna partija je propustila šansu  da  u  nezavisnoj  Crnoj  Gori  preraste  u  autentičnu,  jaku  opozicionu partiju.

Rezultati referenduma po opštinama

Bulatović je početkom godine tražio da se u Crnoj Gori formira koncentraciona vlada. On je pokušao da napravi savez za "obaranje crnogorske vlasti" sa Nebojšom Medojevićem, čelnikom Grupe  za  promjene, Andrijom Jovićevićem, bivšim ministrom policije i Miodragom Lekićem, bišim ambasadorom SRJ u Rimu. Beogradska štampa je gromoglasno najavila njihov odlazak u  SAD "na poziv američkog Stejt dipartmenta". (Novosti, 10.februar 2006)  Iz Vašingtona je demantovano da se radi o zvaničnoj posjeti, a ova četvorka se dalje nije oglašavala. Savez je propao.

Nakon referenduma, Bulatović je tvrdio da je "moguće obnavljanje pitanja zajedništva Srbije i Crne Gore", kao i da je "međunarodna zajednica blagonaklono gledala na opciju nezavisnosti". (Novosti, 24.jun 2006)

Najradikalnija srpska stranka u Crnoj Gori, Srpska narodna stranka (SNS) sa Andrijom Mandićem na čelu, permanentno lansira deužurnu tezu o ugroženosti srpstva i srpske Crkve u Crnoj Gori. Nakon proglašenja nezavisnosti Crne  Gore,  Mandić najavljuje nove referendume kojima će  se Crna Gora pripojiti Srbiji. Njegova stranka je pozvala građane Srbije koji posjeduju crnogorsko državljanstvo da se ne odriču svog statusa, već da prijave boravište u Crnoj Gori kako bi "osigurali svoja politička prava – ne zbog učešća na referendumu, nego u budućim političkim procesima, ako se Crna Gora otcepi". (Danas, 19.januar 2006)  Dobro plasiran u beogradskim medijima, Mandić je tvrdio u provladinoj Politici da, "Milo plaća glas 2000 evra", te da "Đukanovićev san o nezavisnosti Crne Gore podseća na scene iz filma Kum". (Politika, 13.februar2006)

Čelnik Srpske narodne stranke zahtijeva autonomiju za Srbe u Crnoj Gori: "Hoćemo kulturnu i prosvjetnu autonomiju za Srbe čime ćemo spriječiti asimilaciju Srba u Crnoj Gori. Zahtijevamo i da se u novom ustavu Srbi definišu kao  konstitutivni narod". (Glas javnosti, 9.juli 2006)  Njegova  stranka  je  pokrenula inicijativu prikupljanja potpisa građana za peticiju kojom se od Vlade Srbije traži da Srbi u Crnoj Gori dobiju državljanstvo Srbije.

Mandićeva stranka je  stožer Srpske liste  koja je okupila najkonzervativnije srpske nacionalističke snage u Crnoj Gori. Nakon septembarskih izbora uspjela je da uđe u parlament. Na Srpsku listu stavio je, uoči izbora, svoj potpis i Tomislav Nikolić, funkcioner Srpske radikalne stranke(SRS). Nikolićeva izjava da Srbi u Crnoj Gori treba da imaju status nacionalne manjine, jer im je Srbija matična država koja ima obavezu da "zaštiti ugrožene  Srbe",  naišla  je  na  oštre  reakcije  prosrpskih  stranaka.  Narodna stranka je saopštila da Nikolić treba da zna da "takvim tvrdnjama Srbe, koji su državotvorni narod u Crnoj Gori, svodi na status nacionalne manjine. Tako daleko se ne usuđuje da ode ni Đukanovićev režim koji diskriminiše Srbe". (Politika, 10.avgust 2006)

Reagujući na stav Narodne stranke, Čedomir Antić, funkcioner partije G 17 je izjavio: "Čelnici Narodne stranke žele da budu prvi i u Crnoj Gori i u Srbiji, ali će morati da se odluče hoće li biti Srbi ili Crnogorci, jer neće moći da budu i jedno i drugo. Pošto Crna Gora nema etničku većinu, kao ni Bosna i Hercegovina, oba naroda treba da budu konstitutivna. Srbi u ovom trenutku nemaju prava koja imaju nacionalne manjine. Do donošenja Ustava trebalo bi da se izbore makar za to. Možda je to za njih uvredljivo, ali mislim da je uvredljiviji njihov sadašnji položaj" (Glas javnosti, 9.septembar 2006)

Poput svojevremene afere Špegelj uoči rata u Hrvatskoj, srpski mediji su danima eksploatisali iskonstruisan film o kupovini glasova za nezavisnost od strane aktivista  vladajuće  crnogorske   partije. Film, koji  je režirala crnogorska opozicija, više puta je prikazan na RTS, TV B92 i drugim elektronskim medijima. U filmu se izvjesnom Mašanu Boškoviću nudi novac za neplaćene račune za struju ako glasa za nezavisnost ili ne izađe na izbore. (Večernje novosti, 24.mart 2006) Protiv aktera ove priče sproveden je sudski postupak.

Ambivalentni odnos prema referendumu Grupe za promjene, koja je takođe nakon izbora ušla u parlament ogleda se u svojevrsnom dualizmu: njen čelnik, Nebojša Medojević, nije javno pozvao članove i pristalice da izađu na referendum i  glasaju  za nezavisnost, iako   se izjašnjava kao pobornik crnogorske samostalnosti. Zbog ovakvog stava koji sam Medojević objašnjava činjenicom da je referendum organizovao "režim Mila Đukanovića", nekoliko uglednih ličnosti napustilo je ovu organizaciju. Nebojša Medojević je bio čest gost beogradskih medija u kojima je otvoreno napadao crnogorsku vlast. U štampi je objavljeno da ga je primio predsjednik Srbije što zvanično nije ni potvrđeno ni demantovano.

Posjeta predsjednika privremene Vlade Kosova Agima Čekua Podgorici, izazvala je žučne  reakcije crnogorske opozicije. Za  Socijalističku narodnu partiju Đukanovićev poziv Čekuu je "najgrublji vid podrške i stavljanja na stranu onih koji žele otcjepljenje Kosova od Srbije". Predsjednik Srpske narodne stranke Andrija Mandić je izjavio da je posjetom Čekua, Đukanović "pokušao da pljune u lice građanima Crne Gore" i da tim postupkom "vraća referendumski dug". Srpska radikalna stranka je zaprijetila Đukanoviću da će "odgovarati, zajedno sa svojim albanskim prijateljem Čekuom, za sva zla koja je naneo Crnoj Gori i srpskom narodu". (Danas, 11-12.novembar 2006)  Iako je predsjednik privremene Vlade Kosova posjetio više važnih centara evropskih država, Vašington, a pripremao se i za posjetu Moskvi, njegov zvanični dolazak u   Podgoricu  srpski  zvaničnici  su  oštro propratili kritikama na račun crnogorske vlasti.

Proglašenje nezavisnosti: Nezavisnost Crne Gore je proglašena na svečanoj sjednici parlamenta 3. juna na kojoj je donijeta Deklaracija nezavisne Republike Crne Gore. Sjednici nijesu prisustviovali poslanici opozicionih stranaka koje nijesu priznale rezultat referenduma. Iako pozvani, svečanosti nijesu prisustvovali ni zvaničnici Srbije koja je tek kasnije priznala crnogorsku nezavisnost.

Sa proglašenja nezavisnosti

Odluku o proglašenju nezavisnosti usvojili su poslanici vladajuće koalicije – Demokratske partije socijalista i Socijaldemokratske partije, kao i Građanske partije, Liberalne partije, Demokratske unije Albanaca i Demokratskog saveza. Sjednicu   su   bojkotovali   poslanici   Socijalističke   narodne  partije, Narodne stranke, Srpske narodne stranke i Demokratske srpske stranke."

Nastavlja se…

rtcg.me