To je prvi jasan znak da bar neko ima interesa da nanese ozbiljan udar ID ekonomiji. Napad ruskih aviona je formalno motivisan odmazdom za obaranje njihovog putničkog aviona i smrt 224 putnika. Prije ruskih, naftna postrojenja u Siriji i Iraku su bombardovale američke snage, ali selektivno “kako ne bi ugrozili svakodnevni život stanovništva ostavljajući ga bez izvora energije”. Naime, cilj je tada preciziran – da prihodi ID od nafte budu smanjeni sa 40 na 10 miliona dolara mjesečno. Rusija, a pridružuje im se i Francuska, izgleda nema takvih obzira.
Napadi terorista na nedužne ljude u Parizu izazvali su novi talas političkog okupljanja za odlučnije razračunavanje sa Islamskom državom. Možda ovoga puta tradicionalna evropska nesloga ne bi bila tako uočljiva da joj Amerika nije obezbjedila infrastrukturu. Naime, izjava predsjednika Olanda da je Francuska u ratu i poziv na zajedničku vojnu akciju morao bi prema članu 5. statuta NATO rezultirati pokretanjem globalne ratne mašinerije u odbranu napadnute članice. Međutim, ministarka spoljnih poslova i bezbjednosti EU Federika Mogerini, ekspresno je izjavila da će vojna akcija biti moguća jedino na bilateralnom planu (Francuske i drugih pojedinačnih članica), što je iznenadilo samo “eksperte” sa kraćim pamćenjem. Naime, Amerika ne zaboravlja da je Francuska, poslije terorističkog napada na Njujork 2001, pod žestokim pritiskom pristala da pošalje na ratište u Avganistan samo 750 vojnika, te da je dvije godine kasnije francuski ministar spoljnih poslova Vilpen održao u UN briljantan govor protiv Bušovog ulaska u rat sa Irakom. Prst na obaraču NATO mašinerije drži Amerika, pa sad uzvraća nedovoljno poslušnima. Time je, hotimice ili ne, Oland gurnut u naručje usamljenog Putina, koji je netom iskazao maksimalnu predusretljivost.
Islamska država je prilično nejasan konglomerat koji s jedne strane čini napore da se što efikasnije ponaša kao država, dok sa druge strane terorističkim akcijama ruši takvu mogućnost. Malo je šta jasno kad je u pitanju ID, počev od broja njenih ratnika, koji obavještajne službe zapada procjenjuju na oko 30.000, dok recimo Hindustan Times, pozivajući se na nacionalnu obavještajnu agenciju, tvrdi da samo stranih, pretežno evropskih, pripadnika ima oko 50.000. Prema Clarion Project studiji u islamskom svijetu ima 42 miliona simpatizera ID, od kojih je 8,5 miliona spremno da joj se pridruži. Procentualno tih 8,5 miliona agresivnih čine samo 0,053 odsto od 1,6 milijardi pripadnika islama. Računica bi imala smisla da je u pitanju klasični rat; međutim terorizam je nešto drugo. Svjedoci smo da su ID potrebne desetine hiljada ratnika da bi osvojila i očuvala osvojeni sjeverni Irak i djelove Sirije, dok ne više od hiljadu njenih terorista sije strah i smrt širom svijeta. Udar našoj evropocentričnosti zadao je BBC podatkom da su žrtve islamskih terorističkih akcija, u proteklih pet godina, čak 82 odsto – muslimani!
Najkraći istorijat zbivanja dao je Sami Ramadani, izuzetno aktivni sociolog iračkog porijekla, koji nabraja: Prvo, osamdesetih godina su naoružavane Bin Ladenove pristalice i talibani u Avganistanu da bi digli ustanak protiv SSSR okupacije. Drugo, 2001. je posle tragedije u Njujorku započeta američka invazija Avganistana. Treće, 2003. započinje okupacija Iraka. Četvrto, NATO bombarduje Libiju i otvara zatvor u Gvantanamu. Peto, NATO, Turska i zemlje Zaliva finansiraju i naoružavaju opoziciju u Siriji. Šesto, SAD, Saudijska Arabija i Katar koncentrišu novac i akcije da delegitimizuju Sadamovu Iračku revoluciju (iz 1979) propagandom do tada neviđenih razmera. Sedmo, vahabitske porodice iz Zaliva finansiraju infiltraciju Vahabita u područje buduće ID (irački Šiiti i Suniti su neviđeno složno 1920. proterali Vahabite). Osmo, bivši Sadamovi oficiri (trećina komandnog kadra), pripadnici Baat partije, dio Kurda, Vahabiti i dio Al Kaide formiraju Islamsku državu Iraka i Sirije (ISIS) 13. oktobra 2006. Dalje znamo iz izvještavanja medija.
Uz mnoštvo nakaradno “stručnih” ocjena, postoje dvije dominirajuće teorije plasirane preko dvije ozbiljne medijske kuće. Jedna nosi naziv “ID kao revolucionarna država” i poredeći zbivanja u Siriji i Iraku sa revolucijama u Francuskoj, Rusiji, Kini, Kambodži, Kubi i Iranu nalazi da to što rade džihadisti nije mnogo drugačije nego ono što su radili njihovi prethodnici revolucionari širom svijeta. Olako smišljena teza natjerala je autore (Stiven Simson i Džonatan Stivenson) da nabrajajući sve moguće zločine tokom revolucija satkaju jednu antirevolucionarnu sliku po kojoj su, recimo, ID teroristi zlato prema Crvenim Kmerima. Poglavlja su: “Kad ekstremisti uzmu vlast”, “Revolucija i rat”, “Revolucija se neće širiti”, “Igra čekanja” da bi se na kraju došlo do zaključka “Povratak u normalu”, uz konstataciju da se “Dugi period američke supremacije na Biskom istoku bliži kraju”. Taj i seriju drugih tekstova na istu temu objavio je Foreign Affairs u svom najnovijem broju.
Izvjesnu sličnost, bar što se zaključka tiče ima i teza koja je plasirana preko najnovijeg broja časopisa Limes. Autor Mario Điro, smatra da su zbivanja na Bliskom istoku posljedica vječitih prekrajanja tog područja od strane kolonijalista (Engleske i Francuske) koji su od Sirije napravili tri države, odvajanjem Jordana i Libana poslije Prvog svetskog rata 1920. Francuska je dobila mandat nad Sirijom i Libanom, dok je Britanija preuzela Irak i Jordan. Danas pripadnici tog regiona pokušavaju da ga objedine, ne prezajući od terorističkih akcija kako bi strance ubjedili da im tu nije mjesto i zatim sami skrojili svoju buduću zajednicu. Autor čak decidirano tvrdi da “ako bismo otišli sa Bliskog istoka, atentati u Evropi bi vjerovatno brzo prestali, ali bi broj žrtava u regionu porastao”. Ružičastih prognoza nema.
Da bi se sprovelo bilo dobro, bilo zlo, uvijek je potrebno da postoje prihodi kojima će se to finansirati. Novac je, po jednoj tačnoj ali antipatičnoj definiciji, krvotok države (ekonomije). Taj krvotok nepohodan je čak i za tako neuhvatljivu formu države kakva je ID. Ništa ne uspjeva da funkcioniše na duži rok ako je zasnovano samo na prinudi ili egzaltaciji. Dakle, potreban je novac, jer čak i fundamentalistički fanatici traže platu. Zato je ID pored zvjerstava, morala da izgradi i sistem sticanja prihoda i vladanja preko njihove distribucije.
Evo šta sirijski pesnik Ali Ahmad Said poznatiji kao Adonis kaže: “Mislim da religija ima samo delimičnu odgovornost. Treba prije svega obratiti pažnju na ekonomske razloge i obrazovanje. Treba procjeniti psihološke i socio-ekonomske aspekte pripadnika generacije koji su odrasli u getima i odatle odlazili u rat, da bi se vraćali kao teroristi. Oni nemaju šta da izgube”. ID je nekako sastavila svoju ekonomiju koja funkcioniše na niskom nivou, ali dovoljno efikasno da održava sistem. Dijelim mišljenje sa onima koji smatraju da bi udarac toj ekonomiji poljuljao cjelokupan ID sistem i budući da džihadisti imaju plitke korijene u društvu – vrlo je malo lokalnog ljudstva u njegovim redovima – bili bi prinuđeni da se koncentrišu na sopstveni opstanak. Naime, nemaština bi najvjerovatnije desetkovala potporu lokalnog stanovništva.
Procjene su da ta “država” vlada nad sredstvima vrijednim 2 hiljade milijardi i da njen godišnji dohodak iznosi nekih 2,9 milijardi dolara. Riječ je o prostoru veličine Velike Britanije, ali sa brojem stanovnika manjim od Londona. U pitanju je ekonomija koja tradicionalno posluje gotovim novcem tako da bi finansijske sankcije imale manji uticaj nego drugde. Računa se da stanovništvo preživljava sa 115 dolara mjesečno prihoda po porodici, a da strani pripadnici ID imaju plate koje su između 550 i 700 dolara mjesečno. Sa tim primanjima oni čine višu klasu. Jedan od sagovornika Financial Timesa (preko Skajpa) iz Sirije tvrdi da je obilje od prije dvije godine, kada su radnje bile pune robe, a džihadisti vozili super terence, nepovratno prošlo. Cijene svih vrsta robe određuju vojne uprave, pa zato jeftine robe nema na tezgama već se prodaje ispod ruke za veće iznose. Zbivanja su već iznjedrila doskočicu razočaranih pristalica: “Jesam Salafit, ali nisam budala”.
Prihodi Islamske države, ako se izuzmu iznosi poreza i otimanja od banaka, pune se iz sledećih izvora: od nafte (38%), prirodnog gasa (17%), otmica i otkupa (12%), fosfata (10%), cementa (10%), žitarica (7%), donacija (4%) i zaplijena (2%).
Porezi i nameti: Postoji osnovni porez na sva dobra, zatim na sve bankarske transakcije kao i na prihode telekomunikacionih kompanija, slijedi porez od 5 odsto na plate (za zdravstvo i ostale oblike socijalne sigurnosti), taksa na kamione od 200 dolara godišnje, zatim ulazna taksa od 800 dolara za kamione koji prelaze iračko-sirijsku granicu, taksa od 20 do 50 odsto vrijednosti na prodaju arheoloških predmeta, na uhvaćenu švercovanu robu naplaćuje se kazna od 25 odsto vrijednosti poslije čega se njom može legalno trgovati. I na kraju, tu je posebna taksa/“zaštita” (protection payment) koju plaćaju nemuslimani koji žive na teritoriji ID. Svako je slobodan da pokrene svoju djelatnost, s tim što na kraju godine plaća 2,5 odsto poreza na ukupan promet. Uz velika ograđivanja, studija “Ekonomija zasnovana na terorističkom finansiranju” procjenjuje ove prihode na oko 360 miliona dolara godišnje. Rand Corporation, međutim, procjenjuje ih na 500 miliona dolara.
Napadi na banke: Prilikom okupiranja Mosula iz trezora ekspoziture Iračke centralne banke u tom gradu “nacionalizovano” je 425 miliona, odnosno zajedno sa pražnjenjem privatnih sefova ukupno 760 miliona dolara. Tom prilikom je obećano da će zaplijenjeni novac poslužiti kao podloga za novi Zlatni irački dinar, ali se ta tvdnja istopila zajedno sa novcem. Na isti način su orobljene i ostale javne banke, dok su privatne banke “slobodne da posluju” uz taksu od 20 dolara na svaku transakciju i prinudu da investiraju gde im vlast kaže. Važi pravilo: “plaćaj, ne uznemiravaj ih i ostaviće te na miru”. U opticaju su tri vrste novca – sirijski, irački i dolar (američki). Međutim, vlasti favorizuju naplatu u zlatu, dajući 10 odsto popusta.
Nafta i gas: Irak je četvrti u svijetu po procjenjenim rezervama nafte, međutim, na teritoriji ID se nalazi samo 10 odsto tog bogatstva i to pretežno u području Mosula. Da kojim slučajem džihadisti pokušaju da otmu više, brzo bi nestali sa lica zemlje. Kompanija Hallyburton i država koja joj je na usluzi ne praštaju onima koji im previše ugroze interese. Iz Iraka se ID-nafta transportuje u Siriju, pa zatim zajedno sa sirijskom u Tursku, najvećim dijelom u naftni terminal Čejhan, gdje se “pere” miješanjem sa naftom legalno kupljenom na tržištu. Nije Turska jedina, kupaca ima i iz Jordana, pa i Irana, odnosno odasvud iz susjedstva. Zainteresovani su, jer se ID-nafta prodaje za približno trećinu berzanske cijene. Najviše se eksploatiše u Siriji (60 odsto njene nafte); ukupni naftni potencijal Sirije je 400 hiljada barela na dan, ali eksploatacija realno ne prelazi više od 40 do 60 hiljada barela. Izvori i rafinerije nafte su državni, ali je transport u privatnim rukama. Ovaj naftni “autlet” ima prosečni prihod od 1 do 1,5 miliona dolara dnevno, odnosno jednu desetinu onoga što vojni komentator Miroslav Lazanski tvrdi. Ukupan godišnji prihod se otuda računa na 350 do 450 miliona dolara.
Irak je u istoriju ušao kao najveći obrazovni i trgovački arapski centar, a u literaturu i film preko klasičnog romana “Bagdadski lopov” Ahmeda Abdulaha. Kombinacija tih karakteristika objašnjava kako je moguće švercovati tolike količine. Naime, bilo je moguće dok Putin na sastanku G 20 nije pokazao snimke beskrajnih kolona cisterni uz primedbu da na sastanku sede predstavnici zemalja koje švercom i donacijama pomažu ID. Samo tri dana kasnije naredio je da se bombarduju kolone cisterni, što će nesumnjivo desetkovati prihode džihadista. Interesi Rusije nalažu joj da se ozbiljno razračunava sa ID iz dva razloga: a) da bi sačuvala baze u Asadovoj Siriji iz kojih ima uvid u cijeli Mediteran i b) zbog svog muslimanskog dijela Zakavkazja gdje ID ima brojne i okrutne simpatizere.
Prirodni gas se koristi u domaće svrhe, ponajviše u termoelektranama, ali se onda švercuje struja, čak i ljutim neprijateljima u Damasku, ili Kurdima, samo ako uredno plaćaju. Paradoks je da Damask šalje plate zaposlenima u elektranama na teritoriji ID, jer kao time demonstira svoj suverenitet i vlasništvo. Trgovina u tom regionu jača je od logike, granica i ideologije. U protekle dvije godine šverc nafte je utrostručen, mobilnih telefona upetostručen, dok je ilegalni promet cigaretama osam, a ljekova čak deset puta veći.
Otmice i otkupi: Budući da je ova djelatnost četvrta po doprinosu ukupnim prihodima ID, očito je da se ne radi samo o političkom i vjerskom nasilju nego i o načinu privređivanja. Thomson Reuters Commodities analitičari procjenjuju da se čak 12 odsto neporeskih prihoda ID formira od otmica i ucjena. Vrlo je teško prihvatiti, ali i pobiti tu tvrdnju. Zna se da pripadnici ID od Libije i Nigerije do Iraka i Sirije kidnapuju strance. Šveđani su se nedavno pohvalili kako su za oslobađanje jednog svog tehničara platili samo 70.000 dolara, dok ostali ćute, pa se ne zna koliko drugi plaćaju i koliki je obim tog posla. Svašta u tome ima. Recimo, za oslobađanje američkog novinara Džemsa Folija, tražena je milionska suma. Navodno je porodica platila, ali novac nikada nije stigao do kidnapera, pa je novinar – zaklan. To ritualno klanje talaca je takođe u funkciji privređivanja. Prvo, jer postaje jasno da se kidnaperi ne šale. Drugo, time se podiže cijena otkupa. I treće, strah ubrzava rokove plaćanja.
Donacije: Slična je storija i sa donacijama koje pretežno stižu iz bogatih arapskih zemalja. Taj izvor bi se mogao posmatrati kao greenfield investicija. Na startu je samo iz Katara (u prve dvije godine) stiglo tri milijarde dolara, a zna se da su bili izdašni i Kuvajt i Saudijska Arabija. Danas po toj osnovi stiže svega oko 70 miliona dolara godišnje u kešu uz dosta savremenog naoružanja. Ujedinjene nacije su 2014. na crnu listu stavile šest osoba iz Kuvajta koje su slanjem novca i oružja pomagale ID. Tvrdi se da se Abu Džafar al Sabavi, bivši “ministar finansija” ID prekvalifikovao u vrlo vještog fundraisera. Jednom je na aerodromu u Kuvajtu uhvaćen sa 14 miliona dolara u kešu i učtivo zamoljen da ubuduće ne nosi gotovinu. Odgovorio je da je na to bio prinuđen, jer “nevjernici” njegovoj “NVO” oduzimaju poslat novac ako se šalje preko banaka.
Industrija, rudarstvo i poljoprivreda: Područje koje drži ID u Iraku bogato je fosfatima od kojih je Irak prije raspada prihodovao oko 800 miliona dolara godišnje, ali su smanjena proizvodnja i niske cijene zbog sankcija svele prihode na 300 miliona dolara. Kako u Iraku, tako i u Siriji glavne cementare nalaze se na području koje drži ID. I cement se mora prodavati upola cijene kako bi neko pristao da ga kupi uprkos zabranama i teškoćama. Svejedno prihodi dostižu 290 miliona dolara godišnje. Provincije Nineveh i Salahedin spadaju u najplodnije djelove regiona. Pritom su džihadisti osvajajući ta područja zaplijenili u silosima preko milion tona žitarica. Računa se da je ta količina unovčena za oko 120 miliona dolara, a da redovni godišnji viškovi prodavani na crnom tržištu donose Islamskoj državi oko 200 miliona dolara. Dok cijene u izvozu neprekidno padaju, dotle cijene na domaćem, takođe crnom tržištu rastu, jer žitarica i brašna, čije cijene određuje ID, ima samo u nedovoljnim količinama, a u neograničnim jedino kod crnoberzijanaca.
Ranije citirana Thomas Reuters Commodities analiza završava se tvrdnjom: “Iako je Islamska država virtualna, ona je u stanju da vodi administraciju, da održava civilne i vojne funkcije, da održava i gradi puteve, škole, bolnice, da obezbjeđuje struju, vodu i druge ključne potrebe. Haotično, ali ipak na nivou koji zadovoljava potrebe stanovništva”. Propaganda kojoj smo podvrgnuti stvara nam sliku totalnog haosa, tako da je čak i američki predsjednik Obama samo dan prije masakra u Parizu definisao ID kao “otpisanu”. Još je pruski vojni genije Klauzevic napisao da je dobar dio obavještajnih podataka kontradiktoran, a još veći dio lažan, kako bi bio po volji onoga kome je namjenjen. Malo koga je iznenadio nedavni skandal da su u američkom generalštabu krojili lažne izvještaje.
ID je bez ikakve odstupnice teroristička tvorevina, pa joj je i ekonomija takva. Dobrim dijelom se zasniva na krijumčarenju, kidnapovanju, ucjenama, otimačini, trgovini drogom i beskrupuloznom eliminisanju konkurenata. Reklo bi se da svjetska konfrontacija sa njom ulazi u energičniju fazu. Pritom ne mislim na jednoglasno usvajanje francuske rezolucije protiv terorizma u Savjetu bezbednosti, jer to je četrnaesta takva rezolucija od devedesetih godina, nego na bombardovanje naftnih postrojenja i transporta, na presjecanje kanala za izvoz iz ID, na ozbiljniju kontrolu tokova novca koji se obrće oko ID, na opštu osudu ponašanja džihadista. U italijanskoj ozbiljnoj TV emisiji Che tempo che fa iznijet je podatak da su prije neki dan pljačkaši sa fantomkama na glavama upali u banku u predgrađu Torina vičući: “Nismo ID, ovo je samo pljačka banke” – dakle, niče nova vrsta galgen humora.
Na početku teksta citirao sam sirijskog pjesnika Adonisa, jer kao i on smatram da vjerski element nije presudan u ocjeni ponašanja ID. Ima nečeg kolonijalistički nadmenog u tezama površnih zapadnih analitičara koji svoje nerazumijevanje manje razvijenog svijeta pokrivaju tezom o presudnom vjerskom ili tribalnom karakteru sukoba. Suština je ipak u socijalnim, odnosno ekonomskim odnosima. Ukoliko bi zaista bio izvršen sistematski udar na ekonomiju ID, na presjecanje kanala njenog finansiranja, to bi imalo presudniji efekat od neprekidnog bombardovanja gradova i građana.
Legitimitet i utemeljenost ID ne leži na nacionalnim, nego na pseudo-religioznim osnovama. Njeni pripadnici, iako najvećim dijelom pridošli iz drugih krajeva i zemalja, imaće podršku lokalnog stanovništva sve dok funkcionišu službe, snabdjevanje, dok ima prihoda i robe, dok može da se živi. Prekidanje tih tokova neminovno bi okrenulo stanovništvo protiv ID vlasti i olakšalo njenu likvidaciju. To međutim znači narušiti stabilizovane interese džihadista i trgovaca/švercera koji na drastičnoj razlici u cenama (nafte, sirovina, droge) stiču ogromna bogatstva. Nije ni slučajno bezgrešna suprotna strana čiji vojnoindustrijski sektor na sukobu zarađuje ogromne sume, privatne bezbednosne agencije unosno zapošljavaju desperadose, političari grade karijere, mediji tiraže… mnogima mir kvari poslove. Nesrećni Ban Ki Mun uzalud klečeći moli svjetske sile (Ameriku i Rusiju) da se usaglase oko rušenja ID. Olako izglasavane rezolucije OUN protiv terorizma već uveliko vrijeđaju razumne ljude svuda po svijetu.
Milutin Mitrović
(NN/pescanik.net)
