Autor: Slobodan JOVANOVIĆ
Izjavu „nećemo se držati zakona kao pijan plota“, koju svi vezuju za nekadašnjeg doživotnog predśednika Jugoslavije, naročito i najčešće koristi današnja antikomunistička klatež kao argument voluntarizma i autoritarnosti komunističke vladavine. Pokojni Mirko Đorđević, poznati sociolog religije, najveći kamen u cipeli SPC zbog svog nesumnjivog autoriteta u boljem poznavanju svetih knjiga i uopšte pravoslavnog hrišćanstva od bilo kojeg sveštenika sa ovih prostora, ne bez razloga, okarakterisao je mjerila mitropolita MCP, Amfilohija Radovića, između ostalog („retrogradna, klasičistička“), i kao „socrealistička“, dodajući da „u tom krugu nema rasprave...“ Ne očekujem ni sada da će biti bilo kakvog odgovora na nesumnjive činjenice koje ću iznijeti u ovom tekstu, kamoli ozbiljnije i argumentovane rasprave na temu koju tekst pokreće.
Nakon proglašenja nezavisnosti Crne Gore 21. maja 2006. godine, pomenuti Mirko Đorđević je izjavio u beogradskom Danasu: „Logika pravoslavnih crkava je – na čitavom istoku – i nepisano pravilo: svoja nezavisna država i svoja nezavisna autokefalna crkva. Sasvim je, dakle, logično da i Srbi imaju svoju SPC. I imaju je. Sledi neugodno pitanje – zašto Crnogorci u svojoj nezavisnoj državi da nemaju svoju CPC. Pa neka im bude kako im bude – biće im kao i svima. Tu počinju nevolje. Logika važi dok je na mojoj strani – sve ostalo znamo. Komesari u mantijama, kao i oni bez mantija, teraju svoje. I tu smo. Neredi, bitka za moć, i bolni konflikti dok 'sveci blago dele'.“
Da je g-din Đorđević bio u pravu najbolje govore činjenice same za sebe. Postoji li bolji način da se to pokaže na djelu do citiranje samih zvaničnika SPC kada im je ta logika išla u prilog. Vjerujem da je svima poznato da je SPC osnovana 1920. godine Dekretom regenta Aleksandra Karađorđevića, objavljenom u “Glasniku”, službenom listu Ujedinjene Srpske pravoslavne crkve od 14. jula 1920. godine (http://i61.tinypic.com/14nk041.png). Ovaj Dekret je samo formalizovan Odlukom Svetog Arhijerejskog Sinoda Vaseljenske patrijaršije br. 2056 od 19. marta 1920. g. kojom se ‘’priznaje proglašeno ujedinjenje Crkava Srpske, Crnogorske i Karlovačke, kao i dviju dalmatinskih eparhija“. Protokolom br.148 Vaseljenske patrijaršije dodjeljuje se tomos SPC godine 1922. februara 19, epimemneze 5, u kojem piše „ ... u granicama ovog ujedinjenog Kraljevstva SHS ušle su Avtokefalne Pravoslavne Crkve: Karlovačka i CRNOGORSKA, kao i dve dalmatinske eparhije: Zadarska i Bokokotorska.“ Toliko o činjenicama koji je status bio Crnogorske pravoslavne crkve i jeli imala „avtokefalnost“!
„Razređenje crkvenih oblasti sledi razređenju državnom i građevinskom“: No, da se vratimo na temu koju smo započeli. Vrlo je interesantno koju je argumentaciju iznosila SPC u korist formiranja jedinstvene pravoslavne Crkve za teritoriju KSHS. Povodom proglašenja tadašnjeg mitropolita Srbije Dimitrija Pavlovića patrijarhom Srpske patrijaršije, u ‘’Glasniku’’, Službenom listu Srpske pravoslavne patrijaršije br. 1., g. I, od 1/14. oktobra 1920. g. na strani 102 stoji napisano: ‘’Slično tome postupalo se i kod osnivanja nacionalnih autokefalnih oblasti u svima pravoslavnim državama. Tako su uzdignute katedre na stupanj autokefalne arhiepiskopije u prestonim Srbiji, na Cetinju za crkvu u Crnoj Gori, u Bukureštu za Rumuniju, u Sofiji za Bugarsku, a u Rusiji dignut je arhijerejski presto druge prestonice u Moskvi na stupanj patrijaršije.“ Da još bude zanimljivije i konkretnije, u zapisniku zakonodavnog odbora Sv Arhijerejskog Sabora Srpske Patrijaršije, održane u Beogradu 3. (16) septembra 1920, pod predśedavanjem Dimitrija, Arhiepiskopa Beogradskog i Mitropolita Srbije, na kojoj se raspravljalo o prisajedinjenju CPC Srpskoj crkvi: „Po odredbama svetih kanona osnivanja najviših crkveni oblasti u jednoj državi i odnosno u njenoj najvećoj oblasti biva tako, da se katedra prestonice odnosno metropole najveće oblasti podiže na najveći jerarhijski stupanj. Tako pravilo 17, Halkidonskog Sabora određuje da „razređenje crkvenih oblasti sledi razređenju državnom i građevinskom“. Dakle, ne može biti jasnije nego što su to izvoljeli da objasne sami velikodostojini SPC, objašnjavajući formiranje Patrijaršije u Beogradu. Ali, hajde da malo začinimo i sa udžbenikom “’Istorija opšte hrišćanske i Srpske pravoslavne crkve” po kojem su učili na Bogosloviji u Beogradu budući svještenici SPC, a koji su napisali Z. Marinković i J. Igumanović, izdanje Beograd 1934. godine, u kojem na strani 131. doslovno piše: „Carigradska patrijaršija nije pretendovala nad Crnogorskom crkvom, držeći se kanoničkog pravila da crkvene granice jedne nezavisne države nemaju ulaziti u granice druge nezavisne države”. Ops! Znači li to da granice SPC završavaju kod Prijepolja? Ili se nećemo držati kanona „kao pijan plota“? Za one koji nijesu upoznati, kanoni su crkvena pravila, odnosno zakoni koje je svaka Crkva dužna da poštuje! Objašnjenja SPC u Crnoj Gori da su to kanoni koje je vrijeme pregazilo jer: „Četvrti vaseljenski sabor 17. kanonom svojim naređuje, da pri razređivanju crkvenih oblasti ima se slijediti političkom razređenju zemalja. Istu ovu naredbu ponovio je trulski sabor svojim 38. kanonom “ (član 86, Ustrojstvo crkve), pa su se u međuvremenu promijenile prilike, ne piju vodu, jer bi bilo zanimljivo da objasne kako je to moguće u posljednjih sto godina da jedna pravila važe za njih, a druga za Crnogorsku pravoslavnu crkvu ili , ako baš hoćemo, za Makedonsku pravoslavnu crkvu. Biće da su posrijedi sasvim drugi razlozi a ne crkveni.
Očuvanje srpskog etničkog prostora: Ne samo da se SPC ponaša nekanonski kad je u pitanju poštovanje teritorije nezavisne države Crne Gore, ne držeći se „kanoničkog pravila da crkvene granice jedne nezavisne države nemaju ulaziti u granice druge nezavisne države“, već se konstantnim uvredama omalovažava CPC, njen vladika Mihailo, tretirajući Crnu Goru kao srpski etnički prostor. Pošto ratna opcija više nije moguća opcija, SPC je preuzela ulogu glavnog zagovornika očuvanja „srpskog etničkog prostora“. Umjesto da poštuje teritorijalnost nezavisne države Crne Gore, Beogradska patrijaršija, preko svojih eparhija u Crnoj Gori, otvoreno iskazuje pretenzije prema Crnoj Gori stalnim negiranjem postojanja crnogorske nacije.
Iako je Crna Gora nominalno sekularno društrvo, živimo u dobu povišene religioznosti, praćenom tendencijom SPC za uplivom u sve sfere društvenog i političkog života. Ona je već dobrano ušla u visokoškolske i mnoge druge ustanove, što je protivno svim evropskim standardima i odlukama suda u Strazburu o obavezi države da poštuje vjersku neutralnost instuticaja koje je oformila. Sad se vrši pritisak na prisustvo SPC u osnovnom obrazovanju đece, ne bi li svoj etnofiletizam i svetosavski nacionalizam usađivali u đečje glave od najmanjih nogu. Vjera je inače prostor kroz koji se može u velikoj mjeri uticati na vjerujuću populaciju, pa nije zanemariljivo ko i kakve poruke šalje vjerujućim ljudima, naročito intelektualno neformiranim. Mnogi mladi ljudi smatraju Crkvu važnim dijelom svoga identiteta. Zato ne čudi što sve zemlje razvijene demokratije pridaju veliku pažnju djelovanju crkava, uokvirijući njihovo djelovanje unutar sakralnog, naročito spriječavajući zloupotrebu religije u političkom djelovanju.
Slobodan Jovanović
