Crnogorska prijestonica kulturni je, istorijski i duhovni centar Crne Gore, pa se samim tim i najveći broj kulturno-istorijskih spomenika nalazi baš na Cetinju. Od Crkve na Ćipuru, Cetinjskog manastira, Vladinog doma i Biljarde, Dvora kralja Nikole, zgrade Zetske banovine, zdanja u kojima su nekad bila smještena diplomatska predstavništva stranih zemalja, spomenici iz novije istorije do Galerije savremene umjetnosti ,,Miodrag Dado Đurić“, brojni su spomenici i uopšte materijalna i nematerijalna kulturna baština zastupljena na Cetinju.
Moderna služba zaštite u Crnoj Gori formalno je počela da djeluje 1948. godine osnivanjem Zavoda za zaštitu spomenika kulture i prirodnih rijetkosti na Cetinju (danas Republičkog zavoda za zaštitu spomenika kulture).
Nakon upisa područja Kotora na Listu svjetskog nasljeđa (1979) osnovan je Opštinski zavod za zaštitu spomenika kulture Kotor (1980). Zbog velike koncentracije i značaja spomenika na području Boke Kotorske, ovaj zavod je 1992. godine prerastao u Regionalni zavod za zaštitu spomenika kulture za opštine Kotor, Tivat i Herceg Novi.
Sticajem istorijskih okolnosti nepokretno nasljeđe neravnomjerno je raspoređeno na teritoriji Republike. Najveći broj spomenika kulture nalazi se u opštinama Kotor (31%) i Cetinje (13%). U Boki Kotorskoj nalazi se 44.60% nepokretnih spomenika kulture, a u ostalom dijelu Crne Gore 55.40%.
- Očuvanje baštine nije samo nostalgična aktivnost, već je to aktivnost vezana za ekonomiju i turizam. Crna Gora danas ima potrebu da podigne standard svog turizma – kazao je princ Nikola dodavši da baština nijesu samo crkve i palate, već da tu spada i pejzaž, i lijepe terase i slično.
O kulturnoj baštini u prijestinici brinu kako Ministarstvo kulture, tako i lokalna uprava. Programom ,,Cetinje grad kulture 2010-2015“ renovirano je više spomenika počev od Mauzoleja vladike Danila na Orlovom kršu do zgrade Vladinog doma. Uloženo je blizu 20 miliona eura, a očekuju se i dalja ulaganja. Prijestonica aktivno kroz prijekat ,,Beautiful Cetinje“ radi na zaštiti kulturnih dobara. Kroz ovaj projekat rekonstruisano je zdanje nekadašnjeg britanskog poslanstva, a očekuje se završetak radova na starom zdanju bolnice ,,Danilo I“. U najavi je obnavljanje hotela ,,Lokanda“.
Sa druge strane tu je i nematerijalna kulturna baština. Upravo nematerijalna kulturna baština je jedan od ključnih segmenta prepoznavanja i definisanja kulturnih identiteta. Nematerijalna kulturna baština u eri savremenih medija i tehnologija, gubi svoje prvobitno značenje, tako da je očuvanje jezika, običaja, vještina jedan od prioritenih zadataka savremenih država, kao ključne mjere samodrživosti – kazala je Lidija Ljesar tokom jedne od radionica koje su se prije par godina bavile nematerijalnom baštinom.
Prema riječima Lidije Ljesar do sada se izučavanje nematerijalne kulturne baštine odnosilo na sporadična etnološka, antropološka, lingvistička, istorijska, muzikološka i druga istraživanja. U Crnoj Gori za proces proučavanja, zaštite, vrednovanja i prezentacije nematerijalne kulturne baštine nije postojao zakonodavni, ni jasno definisan institucionalni okvir. Novim Zakonom o zaštiti kulturnih dobara i podzakonskim aktima, kao i institucionalnim reformama u oblasti zaštite kulturnih dobara, stvoreni su neophodni normativni i institucionalni uslovi za pristupanje procesu valorizacije i očuvanja nematerijalnih kulturnih dobara.
Zakonom o lokalnoj samoupravi iz 2003. godine predviđeno je da ,,opština uređuje i obezbjeđujeuslove za zaštitu spomenika i spomen obilježja lokalnog značaja“. Na osnovu Zakona o zaštiti spomenika kulture iz 1991. godine, opština ima obavezu ,,da spomenike brižljivo čuva, održava i koristi, da ih štiti od štetnog uticaja prirodnih sila i čovjekovog djelovanja, da ih učini pristupačnim javnosti, i da snosi troškove redovnog održavanja spomenika kulture“. Pri donošenju urbanističkih planova, radi zaštite i očuvanja urbanističkog ili istorijskog karaktera ili ambijentalnih vrijednosti starih gradova i naselja, opština je dužna da pribavi mišljenje Republičkog zavoda za zaštitu spomenika kulture. Zakon predviđa i da za izvođenje građevinskih radova koji mogu prouzrokovati promjene na spomeniku kulture mora biti prethodno izdata dozvola Republičkog (član 83, stav 5 Zakona o zaštiti spomenika kulture Republike Crne Gore), odnosno Regionalnog zavoda.
Opštine brinu o kulturnom i prirodnom nasljeđu kroz službe za urbanističko-građevinske djelatnosti, kulturne djelatnosti i djelatnosti vezana za zaštitu životne sredine. Jedino u opštini Kotor postoji poseban Sekretarijat za zaštitu kulturne i prirodne baštine.
(Pobjeda)
